یکی از مشکلات اساسی که اکثر جوامع با آن دست به گریبانند، مسئله درگیری و تعارض در تعاملات به جای گفتگو و عمل کردن بر اساس تسامح و تساهل است. در فرهنگ های سنتی همه از انتقاد ناراحت میشوند و با انتقاد تحت هر شرایطی مقابله می کنند. اما در عصر جدید لازم است فرهنگ انتقاد را آموزش داد و روی این موضوع تأکید کرد که هر گونه انتقادی، انتقاد به معنای صحیح آن محسوب نمی شود. در کشورهایی که روحیه انتقادپذیری آموزش داده میشود، بچه‌ها  نگاه و ظرفیت خلاق پیدا می کنند. یکی از ویژگی های معلم ها در مدارس نوین، درونی سازی فرهنگ انتقاد است. معلم باید صدای هر مخالف خود را بشنود و توانایی پذیرش ایراداتش را داشته باشد. معلم هرگز علامه دهر نیست و او هم مثل همه انسانها می تواند اشتباه کند. در کلاس نابغه‌ها اشتباه پایه رشد و تکامل روحی محسوب میشود. همه می توانند دور یک میز گرد بنشینند با هم بحث کنند و از یکدیگر در فضای صمیمی و مهربان انتقاد کنند. انتقاد در یک جامعه پیشرفته مثل آب روانی می ماند که از نوک کوه جریان گرفته و با عبور خود از هر نقطه آنجا را پالایش می کند و از پلیدیها، چرک و کثافات، پاک می کند. انتقاد، جوهره یک اندیشه سالم است. اگر ما بر روی اندیشه هایمان استوار باشیم و همه چیز را با ذهن خود مورد سنجش و قضاوت قرار دهیم، نتیجه و برون داد کار، رشد تعصبات و افت نبوغ خواهد بود.به بچه‌ها  یاد بدهیم که بعضی از روزها می توان خوشحال نبود یا از موضوعی ناراحت بود اما این شرایط نباید باعث آزردگی دوستان از ما شود. انتقاد یعنی قدرت تحمل عقیده مخالف من، پس فریاد بزنید زنده باد مخالف من. انتقاد به معنای قضاوت نیست. به معنای تخریب دیگران هم نیست. بلکه به معنای اعتقاد به منطق برتر است. بچه‌ها  باید یاد بگیرند که اشتباه کردن بسیار خوب است و پایه ای برای تکامل ذهن من و تو و دیگران محسوب میشود. بچه‌ها  در مدرسه نابغه‌ها یاد می گیرند انتقاد را بشنوند، انتقاد کنند و همدیگر را دوست داشته باشند.
 
انتقاد هرگز باعث ایجاد بدبینی، دشمنی، کینه و تعصب نمی شود. در کشورهای در حال رشد و توسعه نیافته، به دلیل پایین بودن ظرفیتهای فرهنگی ارتباطی، انتقاد به تخریب، قضاوت و حتی حذف عقاید مخالف منجر می شود. اما در مدرسه نابغه ها اولین اصلی که هر معلمی باید به آن اعتقاد داشته و پایبند باشد پذیرش عقاید مخالف، روحیه انتقادپذیری و تلاش در آموزش این فرهنگ متعالی به بچه‌ها ست. بنابراین اگر بگوییم که یکی از راههای ایجاد نظم در مدارس جدید براساس توجه به انتقاد و روحیه انتقادپذیری است، سخنی به گزاف نگفته ایم. اگر در مدارس کودکان یاد بگیرند که مدرسه یک مکان عمومی برای تفکر، اندیشیدن و هم‌اندیشی است، بسیاری از تعارضها، مشکلات و آسیبها کم رنگ خواهد شد.وظیفه دشوار معلمی ایجاب می کند که شیوه‌های صحیح نقد را در چارچوب های مشخص و معینی آموزش دهند. اگر نقد علمی باشد، باید مبتنی بر آمار، اطلاعات و شواهد دقیق و مشخص باشد.
 
وقتی می گوییم فرمول شیمیایی آب H2O است. یعنی باید دو ئیدروژن حتما با یک اکسیژن ترکیب شوند. اگر در این رابطه ئیدروژن به سه واحد افزایش یابد یا اکسیژن دو واحد شود، نتیجه آب نخواهد شد. انتقاد نیز با همین منطق شکل می گیرد و به ما می گوید که چگونه باید درباره موضوعی اظهارنظر کنیم. ایده و نظر دادن در مورد هر موضوعی نیاز به مطالعه، تحقیق و تفحص دارد و بچه‌ها  باید یاد بگیرند که به دور از هر تعصب و کینه ورزی، واقعیات را بیان کنند. در کلاس نابغه ها ایده ها تولید و بدون قضاوت و تعصب عنوان می شود. اما در مورد این که چگونه می توان این فضا را ایجاد کرد، به چند موضوع باید توجه کرد:
 
1- معلم خود باید فضای انتقاد از خود را در کلاس ایجاد کند. ۲- معلم باید روحیه تساهل، تسامح و پذیرش عقیده مخالف را به بچه‌ها  بدهد. این کار را می توان از طریق ایجاد کارگاههای گفت و گو و بحث در میان بچه‌ها  ترویج کرد. در این کارگاه ها موضوعاتی مطرح میشود مثل عدالت، عشق، صداقت و... که بچه‌ها  در مورد آن در فضایی صمیمی با هم بحث می کنند. 3- معلم نباید هرگز در کلاس از کوره در برود و یا رفتاری پرخاشگرانه از خود بروز دهد. البته معلم می تواند یک روز ناراحت یا سرحال نباشد. بهترین اقدام در چنین زمانهایی اعلام کردن مستقیم بدرفتاری خود به بچه‌ها ست با جملات ساده‌ای نظیر:
 
 - بچه‌ها  من امروز سرحال نیستم. - بچه‌ها  با عرض پوزش من امروز قدری عصبانی هستم، ولی این موضوع اصلا مربوط به رفتارهای شما نمی شود.
 
- بچه‌ها  اگر من امروز کمی رفتارم با هر روز فرق دارد. مرا ببخشید، من امروز کم انرژی هستم. به فضای خصوصی، ذهنی، احساسی بچه‌ها  احترام بگذارید و سعی کنید به زور وارد حوزه شخصی آنها نشوید.
 
زمانی که از دست یک دانش آموز عصبانی شدید، بلافاصله عکس العمل نشان ندهید به نور اند کی فرصت بدهید. برای دقایقی حتی از کلاس خارج شوید یا روی صندلی بنشینید و سکوت کنید.
 
به بچه‌ها  یاد بدهیم که بعضی از روزها می توان خوشحال نبود یا از موضوعی ناراحت بود اما این شرایط نباید باعث آزردگی دوستان از ما شود. انتقاد یعنی قدرت تحمل عقیده مخالف من، پس فریاد بزنید زنده باد مخالف من.
 
منبع: جامعه‌شناسی نخبه‌پروری، مهرداد ناظری، چاپ دوم، نشر علم، تهران 1396