عارضه های مادرزادی کودکان؛ از پیشگیری تا درمان

توضیحات کلی دربارۀ عارضه های مادرزادی کودکان

بر اساس آمار به دست آمده هر سال در سراسر جهان چیزی حدود 303000 نوزاد در 4 هفتۀ اول زندگی بر اثر عارضه های مادرزادی کودکان از دنیا می روند. عارضه های مادرزادی که از آن با عنوان ناهنجاری های مادرزادی نیز یاد می شود، اگر درمان و کنترل نشود در دراز مدت و در دوران نوجوانی، جوانی و بزرگسالی به ناتوانی های مهم و حیاتی خواهد انجامید. وجود عارضه های مادرزادی کودکان می تواند تأثیر مخربی بر خانواده ها، جامعه، سازمان های بهداشتی و اجتماعی بگذارد.

شایع ترین عارضه های مادرزادی نقص ها و اختلالات قلبی و عروقی و تنفسی، نقص های سیستم عصبی و عارضۀ سندروم داون است. با وجود این که عارضه های مادرزادی کودکان می تواند دلایل وراثتی و ژنتیکی، تغذیه ای، عفونی و یا محیطی داشته باشد، اما شناسایی دقیق علت یا علل قطعی ایجاد آن آسان نیست و محققان هنوز علت های اصلی آن را کشف نکرده اند. می توان از طریق واکسیناسیون، مصرف اسیدفولیک یا ید و مراقبت های کامل پیش از بارداری و حین بارداری از برخی عارضه های مادرزادی کودکان جلوگیری کرد و یا شدت این عارضه های مادرزادی را کاهش داد.
 

تعریف عارضه های مادرزادی کودکان چیست؟

عارضه های مادرزادی کودکان را می توان وجود ناهنجاری های ساختاری یا عملکردی در قسمتی از بدن ، مثلاً اختلالات متابولیک، تعریف کرد. عارضه های مادرزادی در داخل رحم مادر اتفاق می افتد و می تواند پیش از تولد، در هنگام تولد و یا مدتی پس از تولد کودک تشخیص داده شود.
 

علت ایجاد و بروز عارضه های مادرزادی کودکان چیست؟

با این که در حدود 50 درصد مواقع نمی توان برای عارضه های مادرزادی فقط یک علت را نام برد، اما به طور کلی برخی از عوامل ژنتیکی، محیطی، اجتماعی و وراثتی در بروز عارضه های مادرزادی کودکان دخیل هستند.
 

عوامل ژنتیکی عارضه های مادرزادی کودکان

ژن ها نقش مهم و تعیین کننده ای در بروز بسیاری از عارضه های مادرزادی ایفا می کنند. این نقش ممکن است به صورت وراثتی و انتقال آن به نوزاد و یا به صورت تغییرات ناگهانی ژن که به جهش ژنی معروف است باشد. ارتباط خونی والدین با یکدیگر (ازدواج فامیلی) میزان احتمال بروز عارضه های مادرزادی کودکان را افزایش می دهد و خطر مرگ و میر در نوزادان، ناتوانی ها و کم توانی های فکری و ذهنی و سایر عارضه های مادرزادی را نیز دو برابر می کند. در برخی از جوامع قومی مثل یهودیان اشکنازی و یا فنلاندی، جهش های نادر ژنتیکی مثل فیبروز کیستیک و هموفیلی C شیوع نسبتاً زیادی دارد.
 

عوامل اجتماعی و اقتصادی بروز عارضه های مادرزادی کودکان

در خانواده هایی که کم درآمد و محروم هستند و با محدودیت منابع تغذیه ای، رفاهی و... نیز مواجه اند، میزان بروز عارضه های مادرزادی بسیار بیشتر و شدیدتر است. تخمین زده شده است که حدود 94 درصد انواع مختلف عارضه های مادرزادی کودکان در کشورهای کم درآمد و یا با درآمد متوسط ظاهر می شود و علت آن نیز عدم دسترسی کافی زنان باردار به منابع تغذیه ای و درمانی مناسب، قرار گرفتن مادران در معرض انواع دخانیات و مواد الکلی و عفونت ها، دسترسی نداشتن به مراقبت های بهداشتی و غربالگری می باشد.
 

تأثیر سن مادر بر بروز عارضه های مادرزادی کودکان

سن مادر نیز یکی از عوامل تعیین کنندۀ ظهور یا عدم ظهور عارضه های مادرزادی در نوزادان و رشد غیر طبیعی جنین در داخل رحم است. هر چه سن مادر بالاتر باشد احتمال خطر ناهنجاری های کروموزومی مثل سندروم داون نیز افزایش پیدا خواهد کرد. 
 

تأثیر عوامل محیطی بر بروز عارضه های مادرزادی کودکان

قرار گرفتن مادران باردار در معرض برخی از آفت ها و سموم و مواد شیمیایی و یا بعضی از داروهای خاص، مصرف کردن الکل و دخانیات و انجام پرتو درمانی بر روی مادر باردار ممکن است خطر ابتلای جنین به یکی از عارضه های مادرزادی را افزایش دهد. از دیگر عوامل افزایش دهندۀ احتمال ابتلای جنین به عارضه های مادرزادی می توان به زندگی کردن مادر در محل های تخلیۀ زباله و آلوده، معادن، محل های ذوب آهن و... اشاره کرد.

تأثیر عفونت ها بر بروز عارضه های مادرزادی کودکان

اگر مادر در دورۀ نزدیک به بارداری و یا حین بارداری به عفونت هایی مثل سفلیس و سرخچه مبتلا شود، جنین او در معرض ابتلا به عارضه های مادرزادی شدید قرار خواهد گرفت.
 

تأثیر وضعیت تغذیه ای مادر بر میزان بروز عارضه های مادرزادی کودکان

کمبود آهن در بدن مادر باعث می شود که کودک با ناهنجاری هایی در سیستم عصبی اش متولد شود. همچنین مصرف بیش از حد و کنترل نشدۀ ویتامین A نیز می تواند بر میزان و نحوۀ رشد جنین تأثیر بگذارد.
 

برای پیشگیری از بروز عارضه های مادرزادی چه اقداماتی می توان انجام داد؟

با اینکه تقریباً هیچ وقت نمی توان از هیچ راهی احتمال بروز عارضه های مادرزادی کودکان را به صفر رساند، اما می توان با انجام اقداماتی میزان خطر را کمتر کرد:

مهم ترین و اولین عامل سلامت جنین، سالم بودن مادر اوست. جوامع و خانواده ها باید تمام تلاش خود را برای پرورش دختران نوجوان خود به کار بگیرند و مراقب سالم بودن رژیم غذایی او، متناسب بودن وزن و نحوۀ زندگی دخترشان باشند تا در آینده نیز از بروز عارضه های مادرزادی کودکان به صورت خود به خود پیشگیری شده باشد.

رژیم غذایی دختران باید سرشار از مواد معدنی، ویتامین ها و به ویژه اسید فولیک باشد.

مادران نباید به هیچ عنوان دخانیات و یا مواد الکلی مصرف کنند؛ به ویژه در دوران بارداری.
 
زنان باردار و یا زنانی که در سن باروری هستند نباید به مناطقی سفر کنند که عفونت در آنجا شایع باشد. میزان وجود عفونت با بروز عارضه های مادرزادی ارتباط مستقیم دارد.

مادران باردار باید در دوران بارداری دیابت خود را در صورت لزوم با انسولین و داروها کنترل کنند و میزان وزنشان را نیز مدیریت کنند.

زنان باردار نباید داروهای پرتو درمانی مصرف کنند و در معرض پرتوهای تصویربرداری و ... قرار بگیرند.

برای پیشگیری از بروز عارضه های مادرزادی کودکان، مادران باید در دورۀ بارداری واکسن هایی مثل سرخچه را دریافت کنند.

 آموزش تمام اقشار جامعه می تواند نقش تعیین کننده ای در میزان و نحوۀ پیشگیری از عارضه های مادرزادی داشته باشد. اگر افراد جامعه و به خصوص دختران و زنان از سنین پایین با موارد و نکات بهداشتی و سلامت و همچنین لزوم غربالگری پیش از بارداری آشنا شده باشند، احتمال بروز عارضه های مادرزادی کودکان نیز تا میزان قابل توجهی کاهش می یابد و به تبع آن جامعۀ سالم تر و پویاتر و شادتری خواهیم داشت.


منبع: www.who.int