حقوق دوستان از دیدگاه اسلام

اسلام برای افراد و روابط اجتماعی میان آنان ارزش فوق العاده ای قائل است.

از دیدگاه این مکتب هرگاه مسلمانی با مسلمان دیگر ارتباط و پیوند برقرار کرد، بر گردن هریک از آنان حقوقی واجب می شود که لازم است رعایت شود. رعایت نکردن حقوق دوستی سبب می شود انسان دوستان خوب خود را از دست داده و از دوستی با آنها محروم شود. برخی از حقوق دوستی به شرح زیر است:

1- رعایت حقوق دوستان

نباید به بهانه صمیمیت از رابطه دوستی سوء استفاده کرد و حقوق مادی و معنوی دوستان خود را زیر پا گذاشت.

امام علی علیه السلام در توصیه های خود به فرزندش امام حسن علیه السلام می فرماید:
و لا تُضَیعَنَّ حَقَّ اخیک اتِّکالًا عَلی ما بَینَک وَ بَینَهُ فَانَّهُ لَیسَ لَک بِاخٍ من اضَعْتَ حَقَّه[1]
به اتکای روابط صمیمانه و دوستانه، حق برادرت را ضایع مکن، زیرا این کار روابط دوستی را از بین می برد و کسی را که حقش را تباه ساختی دیگر برادر تو نخواهد بود.

2- تکریم یکدیگر

یکی از حقوق مسلم افراد، احترام به شخصیت آنها است. گرچه بین دوستان نزدیک باید صمیمیت حکم فرما باشد نه احترامات رسمی، اما در هر حال طرفین باید به شخصیت هم احترام بگذارند و هرگز از محدوده ادب و اخلاق خارج نشوند. زیرپا گذاشتن اصول اخلاقی و داشتن رفتار سبک در بین دوستان موجب از بین رفتن صمیمیت و از هم پاشیدن پیوند دوستی است.

امام سجاد علیه السلام می فرماید:
هم چنان که دوست تو، به شخصیت تو احترام می گذارد تو نیز باید شخصیت او را محترم بشماری.[2]

3- یاری و مساعدت

هرکس باید در یاری رساندن به دوستان خود به خصوص در مواقع سختی و نیاز، کوتاهی نکند. دوستان واقعی کسانی هستند که در سختی ها و مشکلات یار و یاور یکدیگرند.
                                                                            

4- پرتوقع نبودن

گرچه دوستان وظیفه دارند نسبت به هم مهربان باشند، اما باید انتظارات بی جا از هم نداشته باشند. افراد پرتوقع غالباً به علت انتظارات بیش از حد، دوستان خود را از دست می دهند.

5- شنونده خوبی بودن

بسیار پیش می آید که انسان به دلایلی، محزون می شود و کسی را می جوید که برای او درد دل کند و از بار اندوه خود بکاهد، یا شاد و فرحناک است و می خواهد از کامیابی و موفقیتی که نصیبش شده است برای وی صحبت نماید. در این گونه مواقع، دوستان بهترین گزینه اند. بنابراین هر شخصی اخلاقاً وظیفه دارد که به سخنان دوست خود گوش فرا دهد و خود را در غم و شادی او شریک بداند.

مهارت گوش دادن یکی از رموز تداوم و پایداری دوستی و ارتباط صمیمانه است.

یکی از روانشناسان می گوید:
حتی اگر معتقدید سخنان طرف مقابل شما به کلی اشتباه، غیر منطقی و یا غیر منصفانه است، به سخنان او گوش دهید. نکته مثبتی در عباراتش بیابید و با او همدلی کنید، یعنی خود را جای او بگذارید و مسأله را از دریچه چشم او نگاه کنید.[3] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که اسوه و الگوی ما مسلمانان است با حوصله فراوان به آن بخش از سخنان اصحاب که جنبه سخن چینی یا غیبت و تهمت نداشت گوش می داد و یار و غمخوار و مشاوری رازدار برای آنان بود. به همین جهت منافقان او را ساده دل و زودباور قلمداد می کردند و به مردم می گفتند: «نبی اسلام گوش است».

اما قرآن مجید در رد پندار آنان خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:
قُلْ أُذُنُ خَیرٍ لَکمْ[4]
ای پیامبر به آنان بگو: او گوش خیری برای شما است.

6- دید و بازدید

یک ضرب المثل قدیمی می گوید: «از دل برود هر آن چه از دیده برفت» آری، واقعیت همین است. اگر ما به دیدن دوستان خود نرویم و اگر در شهری دیگر ساکن هستند، گاه گاهی با نامه یا تلفن یا پیامک، احوالشان را نپرسیم، دوستی ما سرد و کمرنگ خواهد شد. بنابراین، دوستان وظیفه دارند که در اوقات مناسب به دیدن یکدیگر بروند و از حال هم جویا شوند. شایسته است که دوستان هنگام ملاقات، علاوه بر دست دادن، همدیگر را در آغوش بگیرند.

امام باقر علیه السلام می فرماید:
ایما مؤمنٍ خرجَ الی اخِیهِ یزوره عارفاً بحقِّهِ کتَبَ اللّهُ لَهُ بِکلِّ خُطوةٍ حسنة و مُحیت عنه سیئة و رُفِعَت لَهُ درجة و اذا طَرَقَ البابُ فُتِحَت لَهُ ابوابُ السَّماءِ فَاذا التَقَیا و تَصافَحا و تَعانَقا اقبَل الله عَلَیهِما بِوَجهِهِ[5]
هرمؤمنی به دیدار دوستش برود و حق او را بشناسد، در هرگامی که بر می دارد خداوند برایش یک حسنه می نویسد و یک گناه از او محو می شود و مقام وی یک درجه بالا می رود و آنگاه که در منزل دوستش را می زند درهای آسمان برای او گشوده می شود، و زمانی که با هم روبرو شوند و با هم مصافحه کنند و همدیگر را در آغوش بگیرند، خداوند به آنها توجه و عنایت خواهد نمود.

اینک به طور کوتاه و گذرا به موارد دیگری از حقوق دوستان اشاره می شود:

1- پوشاندن عیبهای دوست و نداشتن توقع بیجا از دوستان
2- بخشیدن لغزشهای دوست و سرزنش نکردن او به خاطر هر لغزشی
3- از دوست به نیکی یاد کردن
4- برقرار کردن روابط قطع شده و دلجویی و توجه نمودن به او
5- یاری کردن و دفاع از دوست هنگام سختی ها و مشکلات و حفظ آبروی او
6- عیادت از او به هنگام بیماری
7- اعلام علاقه خود به دوست و دوری از صفات ناپسندی چون تکبر و غرور، حرص و طمع، بدبینی و حسادت، مزاح و شوخی های بیجا و.. .
8- هدیه دادن و خوش اخلاق بودن با او
9- حفظ و رعایت حقوق دوست، در غیابش و در هنگام تنگدستی و بعد از وفاتش
10- یاری کردن دوست در عمل به خوبیها و باز داشتن او از بدی و ظلم.

امام صادق علیه السلام فرمود:
یحتاج الاخوةُ فیما بینَهم الی ثلاثةِ اشیاء فَان استَعملوها و الا تَباینُوا و هی التّناصف و التّراحم و ترک الحسد[6]
در عالم دوستی رعایت سه چیز مهم و اساسی است. رعایت انصاف، عطوفت و مهربانی و ترک حسد.

امام سجاد علیه السلام فرمود:
و امّا حقُّ صاحِبِک ان تَصحَبَهُ بِالفَضلِ ما وَجَدتَ الیهِ سَبیلًا والّا فَلا اقلَّ مِن الانصِافِ و ان تُکرِمَه کما یکرمُک وَ تَحفُظَهُ کما یحفَظُک و لا یسبَقک فیما بَینک و بَینَهُ الی مکرمة فان سَبقَک کافَأتَه و لا تُقَصِّر بِهِ عَما یستحق من المَوَدَّة...[7]
اما حق دوست بر تو این است که در صورت توانایی مالی به او کمک کنی و اگر نتوانستی حداقل نسبت به او انصاف را رعایت کنی او را بزرگ و گرامی داری همانطور که او با تو به بزرگواری رفتار می کند. در حفظ و نگهداریش بکوشی همانطوری که تو را حفظ می کند. و بر هیچ کرامتی بر تو پیشی نگیرد و اگر پیشی گرفت، جبران کنی و تا آنجا که شایسته است در دوستی او کوتاهی نکنی و...


پی نوشت ها:
[1] . نهج‏البلاغه نامه 31، قسمت 103.
[2] . تحف العقول، ص 272.
[3] . دکتر دیوید برنز، از حال بد به حال خوب، ترجمه مهدى قراچه داغى، ص 32.
[4] . توبه/ 61.
[5] . وسائل الشیعه، ج 12، ص 231.
[6] . محجة البیضاء، ج 3، ص 452.
[7] . محجة البیضاء، ج 3، ص 452؛ تحف العقول، ص 255.

منبع: حوزه نت