سفارش‏هاى امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب در بردارنده حکمت‏هاى‏ بسیارى است و راه و رسم زندگى را به همه آن‏ها که خواهان سعادت ‏اخروى هستند، مى ‏آموزد.

امام صادق(ع) به آسیب‏ شناسى اجتماعى مى‏ پردازد و هنجارها و ناهنجارها را معرفى مى‏ کند. منبر حاضر شرحى مختصر بر سخنان امام صادق(ع) است.

 ابتدا دو مقدمه را تقدیم مى‏ نماییم:

1- عبدالله بن جندب کیست؟
عبدالله بن جندب از علماى بزرگ شیعه و راویان پارسا ومورداطمینان درسده دوم هجرى و از یاران امام صادق، امام کاظم وامام رضا علیهم السلام است. (1) وى نزد ائمه علیهم السلام مقام‏ و منزلت رفیعى داشت. (2)

عبدالله بن جندب از امام رضا(ع)پرسید: آیا از من راضى هستید؟ آن حضرت فرمود: بله، قسم به‏خداوند! خدا و رسولش نیز از تو راضى هستند. (3)

عشق و ارادت خالصانه عبدالله بن جندب به اهل‏ بیت علیهم السلام و تلاش فراوان او براى ترویج فرهنگ شیعى سبب شده است که نام اودر بین صدها راوى حدیث جاودانه بماند. روایت ‏هاى فراوان او گواه ‏این که وى در نقل و حفظ احادیث ائمه علیهم السلام نقش عمده‏اى ‏داشته است.

2- سند وصیت
قدیمى ‏ترین منبع شیعى که سفارش‏هاى امام صادق(ع) به عبدالله بن ‏جندب را نقل کرده، کتاب «تحف العقول‏»، (4)

اثر دانشمند وارسته شیعه، فقیه و محدث بزرگ، «ابومحمد حسن بن على بن حسین ‏بن شعبه حرانى‏» است، که در قرن چهارم هجرى و معاصر شیخ صدوق(متوفاى 318 ه .ق) مى ‏زیست.

او استاد شیخ مفید (متوفاى‏413 ه. ق) بود. عبدالله بن جندب نزد عالمان رجال، شخصیتى ستودنى‏ دارد.

ابن شعبه حرانى سفارش‏هاى امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب را همانند سایر روایت‏هاى بدون ذکرنام راویان آن آورده است. او درمقدمه تحف العقول به این نکته اشاره و دلیلش را این گونه‏ بیان مى‏کند: «به منظور سبکى، اختصار و ایجاز و نیز باتوجه به‏ محتواى احادیث که بیشتر درباره آداب، اخلاق، مواعظ و حکمت‏ها است، سندهاى روایت‏ها را نیاوردم.» (5)

علامه مجلسى(ره) در کتاب ارزشمند بحارالانوار، (6) متن کامل ‏سفارش‏هاى امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب را به نقل از تحف ‏العقول، با تفاوت‏هاى بسیار اندک آورده است.

با توجه به مقام والاى مولف و محتواى احادیث که در باب اخلاق وآداب وسنن است. حذف سند حدیث‏ها خللى به وجود نخواهد آورد،زیرا تمام عالمان شیعه همواره از این کتاب پرارزش استفاده‏ کرده‏ اند و به آن اعتماد داشته ‏اند.


هشدار به دوستان

امام صادق(ع) دراولین جمله از سفارش‏هاى سازنده خود، به دوستان ‏خود هشدار مى‏دهد و آن‏ها را از خطر دام‏هاى شیطان آگاه مى‏ سازد:

«یا عبدالله! لقد نصب ابلیس حبائله فى دارالغرور فما یقصد فیها الا اولیائنا»;
اى عبدالله! ابلیس دام‏هایش را در دنیاى فریبنده ‏فقط به قصد شکار دوستان ما پهن کرده است.

امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب هشدار مى‏دهد که مواظب ‏شکارگاه‏ ها و دام‏هاى شیطان باشد:

یا بن جندب! ان للشیطان مصائد یصطاد بها فتحاموا شباکه ‏ومصائده.»
اى پسر جندب! شیطان مکان‏هایى براى شکار دارد. مواظب دام‏ها وشکارگاههاى او باشید!

عبدالله بن جندب مى‏ پرسد:

یا بن رسول الله(ص) و ما هى؟
اى پسر فرستاده خدا! آنها چیستند؟

«اما مصائده فصد عن بر الاخوان، و اما شباکه فنوم عن قضاء الصلوات التى فرض الله.»
 اما ابزار شکار او است‏ شیطان ایجاد مانع در نیکى به برادران و دام‏هاى شیطان خفتن از انجام نمازهاى ‏واجب است.


فایده‏ هاى نیکى به برادران

در رفتارها و روابط اجتماعى، که تشکیل دهنده بخش عظیمى اززندگى انسان‏ها، است، داشتن حس همیارى و روحیه نیکى به برادران‏ دینى نشانده ‏دهنده پویایى و سلامت جامعه است.

امام صادق(ع) ازسویى بى ‏توجهى به آن را شکارگاه شیطان شمرده و از سوى دیگر اهمیت و ارزش این خصلت نیکو را با ذکر گوشه هایى از آثار وفوائد آن، این گونه بیان داشته است:

الف- عبادت خدا
هدف از آفرینش انسان در فرهنگ متعالى قرآن، بندگى و کرنش درمقابل آفریدگار است:

(و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون) (7)
;«جن و انس را جز براى بندگى و عبادت نیافریدم.»

از جلوه ‏هاى ‏پرارزش این هدف، نیکویى به برادران و دیدار آنها است.

«اما انه ما یعبدالله بمثل نقل الاقدام الى بر الاخوان وزیارتهم‏»;
 آگاه باش! همانا خداوند به چیزى مانند گام برداشتن ‏در راه نیکى به برادران و دیدار آن‏ها بندگى نشده است.

ب- سعى بین صفا و مروه
دومین اثر نیکى به دیگران، داشتن ثواب سعى بین صفا و مروه است:

«یا بن جندب! الماشى فى حاجه اخیه کالساعى بین الصفا والمروه.»
اى پسر جندب! کسى که براى بر طرف کردن نیاز برادر خود گام برمى ‏دارد مانند کسى است که سعى بین صفا و مروه مى‏ کند.

ج- به خون غلطیدن در راه خدا
ارزش دیگرى که نیکى به برادران دینى در پى دارد همانندى آن باکشته شدن در راه خدا است:

«و قاضى حاجته کالمتشحط بدمه فى سبیل ‏الله یوم بدر واحد»;
برطرف کننده نیاز برادر دینى همانند کسى‏ است که روز بدر و احد در راه خدا به خون خود بغلطد.

د- همنشینى با حور
«یابن جندب! من سره ان یزوجه الله الحور العین و یتوجه بالنور فلیدخل على اخیه المؤمن السرور»;
 اى‏ پسر جندب! هر که خوشحال‏ مى‏شود از این که خداوند او را به ازدواج حورالعین در آورد وتاج نور برسرش نهد باید دل برادر مومنش را شاد سازد .


عقوبت ‏سستى دررفع نیاز برادران

جامعه‏ اى که به مشکلات و گرفتارى ‏هاى همنوعان خود بى‏ توجه باشد ونسبت ‏به حقوق نیازمندان سستى نماید زمینه عذاب سخت‏ خداوند رافراهم آورده است:

«ما عذب الله امه الا عند استهانتهم بحقوق فقراء اخوانهم‏»;
خداوند امتى را عذاب نخواهد کرد، مگر در وقتى که نسبت ‏به حقوق ‏برادران نیازمند خود سستى نمایند.


آسیب‏ شناسى روابط اجتماعى

امام جعفر صادق(ع) چند مورد از آسیب‏هاى روابط اجتماعى را چنین ‏بیان کرده است:

1- غش: خیانت، نیرنگ وکلاه بردارى.
2- تحقیر: خوار و کوچک شمردن دیگران و بى ‏توجهى به شخصیت آن‏ها.
3- دشمنى: کینه توزى و درگیرى.
4- حسادت: ناراحت ‏شدن از خوبى‏هاى دیگران و خیر دیگران را نخواستن.

«و من غش اخاه وحقره و ناواه جعل الله النار ماءواه،
و من حسد مومنا انماث الایمان فى ‏قلبه کما ینماث الملح فى الماء»;
 هرکس ‏به برادر مومنش نیرنگ زند و او را کوچک و خوار شمارد و با او درگیر شود، خداوند جایگاهش را آتش قرار دهد و هرکه به مومنى ‏حسادت ورزد ایمان در دلش آب شود، همانند آب شدن نمک در آب.»


زیان‏هاى غفلت از نماز

«ویل للساهین عن الصلوات، النائمین فى الخلوات، المستهزئین‏ بالله و آیاته فى الفترات، اولئک لاخلاق لهم فى الاخره و لایکلمهم‏ الله و لا ینظر الیهم (8) ، یوم القیمه و لایزکیهم و لهم عذاب ‏الیم‏»;
 واى برغفلت کنندگان از نماز، خواب رفته ‏گان در خلوت‏ها و آن‏ها که در زمان ضعف دین، خدا و نشانه هایش را تمسخر مى‏ کنند. آن‏ها هیچ بهره‏اى درآخرت ندارند. خداوند در روز قیامت‏ با آن‏ها سخن نمى‏ گوید و به آن‏ها نگاه نمى ‏کند و آن‏ها را نمى‏ بخشد و براى ‏آن‏ها عذابى دردناک است.


سفارش حضرت در مورد خواب

امام صادق(ع) در ادامه سفارش هایش به عبدالله بن جندب فرمود:

«یابن جندب! اقل النوم باللیل و الکلام بالنهار فما فى الجسد شیى‏ء اقل شکرا من العین و اللسان، فان ام سلیمان فالت لسلیمان(ع) یا بنى ایاک و النوم فانه یفقرک یوم یحتاج الناس الى ‏اعمالهم‏»;
 اى پسر جندب! در شب کم بخواب و در روز کم بگو، زیرا در جسم آدمى عضوى کم سپاس‏تر از چشم و زبان نیست. همانا مادر سلیمان به سلیمان گفت: پسرم! از خواب بپرهیز، زیرا تو را درروزى که مردم به اعمال و کردار خود نیازمندند، سخت محتاج ‏مى‏ کند.

با توجه به نیاز طبیعى ولازم انسان به خواب، مذمت آن دراین سخنان ‏مربوط به پرخوابى و خواب‏هایى است که انسان را از انجام وظایف ‏دینى و دنیایى باز مى ‏دارد.


‏پی نوشت:
1- رجال شیخ طوسى، ص‏226، 355 و379.
2- رجال علامه حلى، ص 105.
3- رجال کشى، ص 585.
4- تحف العقول، ص 311.
5- همان، ص 4.
6- بحارالانوار، ج 78، ص‏279، ح‏113.
7- ذاریات، آیه‏56.
8- جمله «ولاینظر الیهم‏» در نسخه تحف العقول نیست ولى دربحارالانوار آمده است.

منبع: مرکز مطالعات شیعه