مبانی مدیریت اسلامی

آیا مدیریتی بنام مدیریت اسلامی داریم؟ قبل از پاسخ به این سئوال باید بدانیم اسلام چیست و چرا کاملترین دین است و چرا هرکس غیر از اسلام دین دیگری اختیار نماید در قیامت از زیانکاران است؟
 
اسلام در لغت به معنی تسلیم شدن و پذیرفتن است. در فرهنگ قرآنی، اسلام دین توحیدی است. در قرآن مجید درباره ابراهیم خلیل (علیه السلام) آمده است: «ما کان ابراهیم یهودیة ولا نصرانیة و لکن کان حنیفا مسلما و ما کان من المشرکین»(ال عمران /۹۷) و در آیه دیگری از زبان آن حضرت آمده است: «انی وجهت وجهی للذی فطر السموات و الأرض حنیفا مسلما و ما أنا من المشرکین.( انعام /۷۹) از این آیات و برخی آیات دیگر، چنین فهمیده می شود که اصل دین الهی، شناخت حق تعالی و اعتقاد به یکتایی حضرت حق و دوری از هر گونه شرک می باشد و این شناخت است که محور اصلی تبلیغ همه انبیای الهی بوده است. در بعضی آیات، کلمه اسلام ظاهرا بر دین و آیینی اطلاق شده است که از جانب حق تعالی و به وسیله حضرت ختمی مرتبت، محمدبن عبدالله (صلی الله علیه وآله وسلم) به جهانیان ابلاغ شده است؛ همانگونه که حق تعالی می فرماید: «ان الدین عند الله الاسلام» (آل عمران/۱۹)؛ پس از گذشت اندک زمانی از ظهور اسلام، کلمه «اسلام» به صورت حقیقت شرعیه، بدون قرینه به همین معنی به کار می رفت.
 
در این آیین مقدس، همه عقاید ایمانی و آموزشهای اخلاقی و رفتاری باید در مرحله نخست بر اساس تعلیمات قرآنی استوار باشد، چون قرآن کتاب هدایت است و با بهترین و استوارترین روش راهنمای آدمی است. در احادیث روایت شده از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و ائمه معصومین، به تعلیمات قرآنی و پیروی از آن تاکید شده است. قرآن کریم درباره وجود حق تعالی و صفاتش، و نیز درباره حقایق جهان نامحسوس، و همچنین درباره اهمیت وجودی انسان، سخن گفته و عقل او را برای آگاهی به این حقایق - در مقام ارشاد و تنبیه - مخاطب قرار داده و او را فراخوانده است تا حقایق را آنگونه که هست، پیش از آنکه در قالبهای احساسات و تعصبات نسنجیده و پندارگرایانه شکل گیرد، دریابد. این کتاب مقدس، علاوه بر توجه دادن انسان به شناخت خود و رسیدن به خودآگاهی، خرد او را با استدلالات عقلی آشنا می سازد و توجه او را به نظام طبیعت بر می انگیزد، تا از آثار مشهود، مبدأ هستی را بشناسد و به آن ایمان آورد. در قرآن کریم از مبدأ هستی به عنوان وجود مطلق یاد می شود، مبدایی که دارای قدرت علم، اراده و دیگر صفات کمال، به نحو مطلق و بی نهایت است، که همه موجودات را به قدرت خویش آفریده و به حکمت خویش نظام بخشیده است و عنایت و رحمت او در همه حال شامل همه آنها است.
 
خداوند می فرماید هر کس بپندارد که در زمین دین دیگری بجز اسلام وجود دارد که مورد پذیرش خداوند است ، چنین فردی کافر است و هیچ شک و تردیدی در کفر وی نیست ، زیرا الله عزوجل در کتابش چنین می فرماید : ومن یبتغ غیر الإسلام دینا فلن یقبل منه وهو فی الآخرة من الخاسرین : هر کس غیر از اسلام دینی اختیار کند هرگز از او پذیرفته نیست و او در آخرت از زیانکاران است ( آل عمران - ۸۵ ) همچنین می فرماید : الیوم أکملت لکم دینکم وأتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الإسلام دینا : امروز دین شما را بحد کمال رسانیدم و بر شما نعمت را تمام کردم و بهترین آئین را که اسلام است برایتان برگزیدم سورة المائده آیه ۳)
 
دین کامل و تمام ، یعنی مجموعه‌ای از قوانین الهی برایبشر تا روز قیامت که: اولا. انسان را به هدف نهایی برساند ، ثانیا . به خارج از خودش وسایر مکاتب احتیاج نداشته باشد . ادیان الهی ، بنا به نیاز امتها و تناسب محیط زندگانی با هم مختلف بوده ، هر دینی تکمیل شده دین قبلی است و چون اسلام ، آخرین دین الهی است ، تمام نیازمندی های بشر از جمله مدیریت را برای هدایت و سعادت دارد . بشر در دوران زندگی خود یک رشته نیازمندیهای اصیل و ثابتی دارد و نیز در میان شئون زندگی بشر ، مانند قوانین طبیعت ، واقعیت هایی هست که گذشت زمان از اصالت آن ها نمی کاهد ; زیرا واقعیت ، همیشه واقعیت است . اساس دین اسلام بر این حقایق نهاده شده و قوانین آن بر پایه احتیاجات تکوینی و فطری انسانی مستقر گردیده است . بعضی از این قوانین ثابت است و برخی دیگر نیز متغیر و بنابه مصلحت روز از احکام کلی دین استنباط می شود ، در نتیجه ، چون تمامی نیازمندیهای بشر برای هدایت و سعادت ، در دین اسلام وجود دارد ، می توان گفت که دین اسلام دین کاملی است .
آیه شریفه «الیوم أکملت لکم دینکم وأتممت علیکم نعمتی و امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم. (مائدة ، 3) ، به این معناست که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) با استفاده از نیروی وحی ، آخرین مرحله کمال را با تمام شرایط و خصوصیات در اختیار بشر حق جو قرار داده و موانع کار را نیز از سر راه آنها برداشته ، به طوری که دیگر هیچ نقصی تا قیامت برای راهنمایی انسان باقی نمانده است : وتم کلمت ربک صدقا وعدلا لأ مدل لکلمت ( انعام ، ۱۱۰) و کلام پروردگار تو ، با صدق و عدل به حد تمام رسید و هیچ کس نمی تواند کلمات او را دگرگون سازد .
 
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده،عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران1390