جهانی شدن ابعاد مختلفی دارد و ارتباطات در آن مرکزیت خاصی پیدا نموده است، به طوری که آن را نوعی «انقلاب ارتباطی» تفسیر می کنند. فضای مجازی مصداق بارز این فرآیند می باشد که به عنوان یکی از ارکان جهانی شدن ارتباطات تأثیرات شگرفی بر اندیشه، رفتار و هویت انسان امروزین داشته است. بر این اساس دنیای امروز صحنه تضارب جهانی شدن و هویت می باشد. در این فضا همواره میان لایه های هویتی (فردی، ملی، جهانی) تعارض وجود داشته، که برای دوری از تخاصم، احترام به هویت متفاوت . «دیگری» قابل تأمل است. گر چه تأکید بر هویت ملی جوامع مختلف، یکی از چالش‌های دیدگاه هویت جهانی است ولی این به معنای بن بست در این عرصه نیست.
 
پژوهش حاضر در این راستا به بررسی تأثیرات جهانی شدن ارتباطات در فضای سایبری، و دور شدن از ساحت هویت ملی و گام نهادن در ساحت هویت جهان وطنی تمرکز یافته است. لذا متغیر مستقل در این تحقیق فضای مجازی در عصر جهانی شدن و متغیر وابسته هویت ملی می باشد. این تحقیق بر اساس روش تبینی - توصیفی در پی آن است تا دریابد، چگونه نسبتی میان هویت ملی و هویت جهان وطنی در عصر جهانی شدن برقرار می باشد؟
 
لذا فرضیه این پژوهش بر آن است که در تبیین نسبت میان هویت ملی و هویت جهانی در صحنه تضارب جهانی شدن و هویت، با به رسمیت شناختن و احترام به هویت متفاوت «دیگری» می توان از تعارضات میان لایه های هویتی اجتناب نمود. بر این اساس انسان ها در ارتباطات گسترده خود در عصر جهانی شدن در فضای مجازی به منظور پاسخگویی در گفت و گوهای رودرو، نیاز به اجرای ارزش های عام شناخته شده بشری دارند. به این ترتیب از رهگذر تمرین «شهروند جهانی» و «هویت جهان وطنی» می توانیم در عین «تفاوت»، به دیدگاه های مشترک دست یابیم و متوجه مسئولیت های جهانی خود گردیم.
 
در سراسر این تحقیق تلاش شده است به این سؤال پاسخ داده شود که برنامه‌های ماهواره‌ای چگونه و از چه طریقی به هستی ویرانگر خویش مشروعیت می بخشند؟ فرضیه اصلی ما این است که بین ماهیت برنامه‌های ماهواره‌ای و هویت بیگانه شده مخاطبان ارتباط مستقیم وجود دارد. این مطالعه از نوع اسنادی بوده و محققان با استفاده از رویکرد کتابخانه ای و داده های دست دوم سعی در شناخت و بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون رابطه بین برنامه‌های ماهواره‌ای و هویت داشته اند.
 
در این تحقیق از نظریات جامعه شناسی استفاده شده است که اعتقاد دارند جهان سرمایه داری از طریق ماهواره تلاش می کند از مخاطبان آدمکهایی بسازد و آنان را به مطیع چشم و گوش بسته طراحی های خویش بدل سازد. نظریات مکتب فرانکفورت و نظریه جهانی شدن کاستلز در سراسر تحقیق چراغ راه ما خواهند بود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در دنیای کنونی، برنامه‌های ماهواره‌ای به ابزاری تبدیل شده اند که کارگردانان از طریق آنها تلاش می کنند هویت سنتی مخاطبان را دستکاری کنند و با کنسرویزه کردن فرهنگ» از مخاطبان یک آلت دست بسازند.
 
مقاله با این فرضیه که هویت مجازی مؤلفه‌هایی متفاوت از هویت حقیقی دارد، در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که هویت مجازی چگونه تعریف می شود؟ لذا محقق با استفاده از روش کتابخانه ای به گردآوری تعاریف، مؤلفه ها و نظرات صاحب نظران درباره هویت حقیقی و مجازی می پردازد و سپس با مقایسه نظرات، استقراء و نیز مشاهده مستقیم در فضای مجازی، مؤلفه های هویت مجازی را - که نگارنده آن را «من ۰، ۲» مینامد - برمی شمارد.
 
تحقیق حاضر نشان میدهد که در فضای اینترنت تعاریف فلسفی از «هویت» «من» و «خود» تغییر می کند. هویت حقیقی - صرف نظر از تفاوت هایی که فلاسفه در تعریف آن داشته اند . به عنوان مؤلفهای ثابت و در واقع این همانی فرد تعریف می شد، اما در دنیای اینترنت هویت عبارت از مؤلفه هایی متغیر در فضایی متغیر است. گاه بیانگر آرمانهای فرد است و گاه جنبه های مخفی شخصیت فردی اوست که در اجتماع زیر نقاب پنهان بوده است. در عالم واقع یک فرد با یک هویت با طرف مقابل ارتباط برقرار می کند اما فضای مجازی این امکان را فراهم می سازد که فرد بتواند در یک لحظه چند هویت مختلف و گاه متضاد داشته باشد.
 
هویت به مفهوم آگاهی فرد نسبت به خود به طور مداوم در زندگی روزمره انسان ایجاد شده و کنشگران اجتماعی از هویت به مثابه منابع معنا، در روند فردیت بخشیدن بهره می گیرند. اگرچه در زمانی زندگی می کنیم که مکان ها به عنوان نقاط کانونی که هویت ها پیرامون آنان شکل گرفته و ثبات و قرار یافته اند، شناخته می شوند، اما خود در معرض فضاهای مجازی زیر سؤال می روند، زیرا با ظهور شبکه‌های اجتماعی آنلاین مفاهیم خود و هویت در دنیای واقعی و مجازی مورد چالش قرار می گیرد و هر فردی که دارای ارتباط با محیطهای اجتماعی مجازی است، مالک شناسه و هویتی خواهد بود که جدای از شخصیت واقعی اش در فضای فیزیکی و واقعی بوده که به آن هویت مجازی می گویند.
 
از آنجایی که عملکرد جوامع مدرن از طریق فن آوری‌هایی که با افزایش سرعت و تأثیر همراه است، انسانها را هر چه بیشتر در تکنولوژی مجازی به عنوان ابزار حفظ ارتباط، انجام وظایف مختلف، واکنش و تعامل با دیگران و مدیریت بر نفس و ارائه خود وابسته می سازد، می بایست تجارب اساسی جوامع و هویت ها در هر دو فضای آفلاین و آنلاین مورد مطالعه قرار گیرد تا پاسخگوی این سؤال باشد که چگونه می توان با استفاده از تکنولوژی به بهره گیری از نتایج مثبت در فرایند معنایی هویتی پرداخت. به نظر می رسد که انسانها با حفظ اصالت هویت مکانی خود در راستای کسب هویت جهانی حرکت می کنند.
 
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394