ضرورت ها و راهکارهای تحقق وحدت و تقریب مذاهب

درآمد

 با بررسی در تاریخ عقاید و افکار اسلامی، می بینیم که پس از وفات رسول خدا(ص) و از همان ابتدا دو دستگی ژرف و آشکاری بین دو مکتب که رویاروی یکدیگر قرار گرفته اند بچشم می خورد[1] لذا تلاش برای ایجاد شکاف در جامعه و امت اسلامی، سابقه فراوان دارد. یکی از راهکارهای غیرانسانی و غیر بشر دوستانه ای که غربیان برای تحقق و دست یابی به اهداف خود در میان مسلمانان اتخاذ کرده اند، تفرقه افکنی و دور کردن اندیشه اسلامی از مصادیق و مولفه های وحدت می باشد و پیوسته نیز بر این رویکرد تاکید می کنند، چرا که پیش از این، با اتخاذ این رویکرد موفقیت هایی به دست آورده اند و در حال حاضر نیز دست یابی و تحقق برخی از اهداف شوم خود را از این طریق می بینند. لذا ضرورت تقریب اسلامی و تلاش مذاهب اسلامی برای زمینه سازی بیش از پیش وحدت در امت اسلامی به شدت احساس می شود.
 

ضرورت وحدت

هر چند بخشی از ضرورت های بحث از وحدت اسلامی، برآمده است جریان ها و وقایع سیاسی اجتماعی بوده است لکن اساسا این مسئله، یک مسئله دینی تلقی می شود، چرا که سنت اسلامی در آیات و روایات نیز تاکید قابل ملاحظه ای بر این موضوع دارند و بهترین آیه ای که بر این امر دلالت دارد، « وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا»[2] می باشد که تاکید بر وحدت و چنگ زدن بر ریسمان الهی را، ضرورتی نه صرفا سیاسی، بلکه برآمده از بطن اندیشه اسلامی می داند.

در آیه ی دیگر نیز می فرماید «إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ  إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُوا یَفْعَلُونَ» که این آیه شریفه، پیامبر(ص) را از تعامل با کسانی که دین را فرقه فرقه نمودند نهی می کند[3]. نکته ی مهمی که باید متذکر شد این است که در باب ضرورت های وحدت اسلامی، بحث های متعدد و مبسوطی شکل گرفته است که مسئله مهمتر این است که، احساس ضرورت وحدت در اندیشه اسلامی، نیاز به بحث های استدلالی متعدد ندارد و امری روشن است، اما آن چه که فقدان آن احساس می شود، این است که دست یابی و تحقق وحدت اسلامی، چه ثمرات و آورده هایی برای جامعه اسلامی دارد که در ادامه بحث از این مولفه ها را مورد واکاوی قرار می دهیم.
 

ثمرات وحدت اسلامی

 از آغاز تاریخ، همواره دو نوع سیاست جریان داشته است، یکی سیاست الهی بر پایه توحید و همبستگی که به رهبری پیامبران و ائمه (ع) بوده است و دیگری سیاست طاغوتی بر پایه شرک و تفرقه و جدایی بوده است که به رهبری زمام داران طاغوتی و شیطانی[4] بوده است و تلاش های شیاطین در برخی موارد به نتیجه رسید که نتیجه آن، تفرقه و شکاف در جامعه اسلامی بود که تلاش برای از بین بردن این اختلاف ها و شکاف ها، جامعه اسلامی را با ثمرات مطلوب وحدت در امت اسلامی آشنا کرده و می کند. ثمرات وحدت اسلامی را می توان در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی و علمی مشاهده کرد که در ادامه برخی از اهم این ثمرات را ذکر می کنیم.
 

استفاده از ظرفیت های موجود

چنان چه شرایط و وضعیت ستیزه و عناد بین دو مذهب یا جامعه حاکم باشد، این دو جامعه از ظرفیت های متقابلی که در راستای دستیابی و تحقق مسائل دینی و اجتماعی خواهند داشت، غافل می شوند و نمی توانند زمینه های تعامل سازنده را بین خود فراهم سازند، لذا بدین جهت امکان رشد و پیشرفت این مذاهب نیز دستخوش تغییر خواهد شد؛ در صورتی که اگر این تقابل ها و تضادها، به تعامل تبدیل شود، شاهد این خواهیم بود که مذاهب اسلامی نسبت به ظرفیت های قابل ملاحظه ای که دارند التفات خواهند نمود و از این ظرفیت ها استفاده خواهند کرد.

مذاهب اسلامی، هم در مسائل علمی و هم در مسائل سیاسی-اجتماعی، دارای ظرفیت های قابل ملاحظه ای می باشند و می توانند از این ظرفیت ها هم در راستای پیشرفت جامعه ی خود استفاده نمایند و همچنین نیازها و ضرورت های امت اسلامی را مرتفع نمایند که از این طریق، اعتلای اندیشه اسلامی نیز محقق شود. بنابراین، ثمره مهم و اولی که برای تحقق وحدت در جامعه اسلامی می توان مطرح نمود این است که اولا ظرفیت های جوامع و مذاهب اسلامی مورد تاکید قرار می گیرند و ثانیا از این ظرفیت ها، استفاده ی بهینه می توان نمود.
 در حال حاضر، امت اسلامی با فراز و فرودهایی همراه بوده است و با انباشت تجربه ی فراوان، به نقطه ی خودآگاهی رسیده است که ثمره این خودآگاهی، تلاش برای تحقق مسئله وحدت در جامعه اسلامی می باشد.

کاهش تقابل ها و هزینه های آن

یکی از نکات مهمی که باید بیان کرد این است که هر چند برخی تقابل ها میان دولت ها یا جوامع، از جمله ضرورت های سیاسی و حتی دینی می باشد، مانند تقابل با استکبار ولی باید مد نظر داشت که هر تقابلی، چه تقابل های ضروری و لازم جامعه باشد و یا تقابل هایی که برآمده از جهل باشد، هزینه های متعددی را بر جامعه تحمیل می کند که در بحث تقریب مذاهب و همچنین وحدت در امت اسلامی، کاهش تنش ها و تقابل های میان مذاهب، ثمره مهمی که دارد این است که هزینه های جامعه و امت اسلامی را کاهش می دهد. مراد از هزینه، صرفا بحث اقتصادی و هزینه های مادی نیست، بلکه هزینه های معنوی حتی از اهمیت بیشتری برخودار می باشند؛ ظرفیت ها، زمان و توان مندی هایی که در اختیار جوامع اسلامی می باشد و می توانند در راستای افزایش توان و قدرت داخلی و بین المللی خود استفاده کنند، چنان چه در راستای آتش افروزی استفاده شود، پرواضح است که از بین خواهد رفت و همین فقدان ظرفیت ها، هزینه ی اصلی این تقابل ها و تنش ها می باشد.
 

امنیت و آرامش[5]

  با نگاهی به جریان های منطقه ای و وضعیت جهان اسلام مشاهده می کنیم که یکی از چالش های اساسی که استکبار برای جهان اسلام به وجود آورده است، عدم ثبات منطقه ای و فقدان آرامش سیاسی می باشد که این امر، به معنای وجود چالش های امنیتی و آرامش در جهان اسلام می باشد و چنان چه رهبران اسلامی، تلاش خود را در راستای وحدت اسلامی و تقریب مذاهب به کار بندند، شاهد بازگشت آرامش و امنیت به جهان اسلام خواهیم بود. اینک کاملا روشن است که تقریب میان مذاهب اسلامی در برابر دشمنان اسلام، امری کاملا ضروری می باشد[6] که امید است جوامع اسلامی با کاربست این رویکردها، به ثمرات مذکور نائل شوند. در حال حاضر، امت اسلامی با فراز و فرودهایی همراه بوده است و با انباشت تجربه ی فراوان، به نقطه ی خودآگاهی رسیده است[7] که ثمره این خودآگاهی، تاسیس نهادها، سازمانها و برگزاری همایش های متعددی می باشد که ثمره آن ها، تلاش برای تحقق مسئله وحدت در جامعه اسلامی می باشد.