ممکن است در زندگی روزمره با افرادی مواجه شده باشید که در رفتارهای خود دچار تکرار و اضطراب هستند. تکرار کارهای بی­فایده دستوری است که مغز آنها به ایشان می­دهد. انجام این تکرار باعث آرامش آنهاست. واضح است که این افراد از یک اختلال اضطرابی رنج می­برند. بسیاری بدون آنکه آگاه باشند دچار این مشکل هستند. کنترل و درمان کامل این رفتار نیازمند شناخت علت، صبر و حوصله بیمار و صرف زمان طولانی است.
 


وسواس فکری، اختلالی آزار دهنده و اضطراب آفرین

وسواس عبارت است از فکری که به صورت غیرارادی به ذهن انسان هجوم می­آورد و کنترل آن را در دست می­گیرد. همین امر باعث اضطراب و ناآرامی شدید فرد می­شود. معمولا این افکار شخص را وادار به انجام کارهایی می­کند که فایده­ای ندارند. به عنوان مثال شستن مداوم دست­ها. در بسیاری از موارد این افکار برای فرد بسیار آزاردهنده هستند و می­توانند باعث تمسخر از طرف دیگران شوند، به همین دلیل افراد وسواسی در ابتدا، بیماری خود را پنهان و حتی کتمان می­کنند، همین امر باعث افزایش اضطراب در آنها می­شود که می­تواند منجر به افسردگی شدید و گوشه­گیری گردد. در مراحل پیشرفته­تر اطرافیان او را نیز درگیرمی کند و آزرده می­سازد.
 

انواع وسواس فکری

وسواس به دو نوع تقسیم می­شود وسواس فکری و عملی که هرکدام مشکلات خود را دارد.
OCD یک بیماری وسواسی ذهنی است و اطراف شخص مبتلا باید مرتب باشد.
 

علائم اختلال وسواس فکری

OCD با علائمی مثل وسواس یا اجبار در انجام کاری و یا هر دو مورد، ظاهر می­شود. این علائم باعث پریشانی، مختل کردن عملکرد طبیعی در فرد مبتلا می­شوند. شاید این رفتار‌ها در کودکان و نوجوانان به صورت خفیف بروز کند، ولی می­تواند با افزایش سن شدت یابد و وخیم­تر شود. برخی از افراد مبتلا به OCD، بدون اینکه رفتار اجباری داشته باشند، فقط دارای افکار وسواسی هستند.

شستن مداوم دست ها، از رایج‌ترین علائم داشتن وسواس است.

علائم وسواس فکری در زنان و مردان بسیار مشابه هستند. به طور کلی، چند نشانه بارز ابتلای فرد به این بیماری را مشخص می­کند. اجبار در وسواس فکری، به طور معمول شامل علائم زیر می­شود:

- شستشو و تمیز کردن، از جمله شستن مداوم دست­ها
-  چک کردن بیش از اندازه، به عنوان مثال کنترل قفل کردن درب ماشین یا منزل
- تکرار بیش از حد یک فعالیت روزمره
- اجبار‌های ذهنی، مانند دعای بیش از حد برای جلوگیری از آسیب‌ها و یا بررسی روحی حوادث


علل بروز وسواس فکری

تحقیقات فراوانی جهت کشف علت بروز بیماری وسواس فکری انجام شده است اما نتیجه مشخص و قابل اتکایی به دست نیامده است. پزشکان و دانشمندان این موضوع را از جنبه‌های مختلفی بررسی کرده­اند. پزشکان، با مطالعه تصویر مغز افراد، متوجه شده اند که مغز افراد مبتلا به OCD، عملکرد متفاوتی دارد که ممکن است در نتیجه یک ناهنجاری یا عدم تعادل در انتقال دهنده‌های عصبی باشد. احتمال اینکه بیماری OCD   جنبه ارثی داشته باشد، وجود دارد. عوامل ژنتیکی، انتقال وسواس فکری را تا 47 درصد افزایش می­دهند. با این وجود، هیچ ژن خاصی به عنوان «علت OCD» شناخته نشده است.

مطالعات رفتاری نشان می­دهد موقعیت­های جدید باعث اضطراب افراد مبتلا به وسواس فکری می‌شود. این افراد یاد می­گیرندکه پایبند قواعد خاصی باشند تا به این وسیله از میزان ترس خود بکاهند. این ترس ممکن است در دوره‌ای از زندگی، مثل شروع یک کار یا اتمام رابطه، ظاهر شود. زمانی که این افراد، یک شی را با احساس ترس خود مرتبط می­کنند، به جای روبرو شدن، از آن دوری می­کنند. عوامل استرس زای محیطی نیز در این بیماری دخیل هستند و ممکن است محرک وسواس یا اجبار، در افراد مستعد این بیماری باشند. تحقیقات نشان می­دهند، اغلب افراد مبتلا به وسواس فکری، قبل از شروع بیماری، وقایع استرس زا و دردناکی را در زندگی خود تجربه کرده اند.

شخص مبتلا به OCD، از دیدن بی نظمی در اطرافش، عصبی می­شود.
 

علائم وسواس فکری در سنین و جنسیت‌های مختلف

اگرچه ممکن است علائم وسواس فکری در هر سنی بروز کنند، ولی تحقیقات نشان داده­ اند که این علائم، اغلب در 2 دوره مجزا خود را نشان می­دهند. یکی از این دو دوره در واقع بین 10 تا 12 سال، و دوره دیگر بین سنین 18 تا 23 سالگی است. افرادی که علائم وسواس فکری را در دوره قبل از بلوغ نشان می­دهند، مبتلا به OCD زودرس و افرادی که بعد از بلوغ این علائم را بروز می­دهند دچار OCD معمولی یا دیررس هستند. تفاوت‌های مشخصی در علائم، پاسخ به درمان، ساختار مغز و الگو‌های فکری افراد مبتلا به OCD زودرس در مقایسه با نوع دیررس آن وجود داشته باشد.آمار‌ها نشان داده اند که وسواس فکری زودرس در جنس مذکر، بیشتر از مؤنث اتفاق می­افتد. همچنین نوع زودرس این بیماری، علائم خود را به تدریج نشان می­دهند، اما شدید‌تر و شامل میزان قابل توجهی از تیک‌های عصبی هستند. این در حالی است که نوع دوم این بیماری، به طور تقریبی در مردان و زنان برابر است. شدت علائم معمولی ولی ناگهانی هستند و میزان بالاتری از افسردگی و اضطراب را به همراه دارد.

طبق تحقیقات به عمل آمده، یکی از بزرگترین تفاوت‌ها بین وسواس فکری زودرس و دیررس بیشتر بودن تعداد مردان مبتلا نسبت به زنان است. مردان بیشتری علائم وسواس زودرس را از خود بروز می­دهند. همین تفاوت جنسیتی اگر در OCD دیررس اتفاق بیفتد، تعداد مبتلایان مرد و زن یکسان است.

افراد مبتلا به OCD از دیدن نظم در اطرافشان خشنود می­شوند.

به طور خلاصه، علائم وسواس فکری و مبتلا شدن به این بیماری، در کودکان پسر، بیشتر از کودکان دختر است. ولی با بالاتر رفتن سن، میزان ابتلا به این بیماری و نشانه‌های آن، در هر دو جنسیت برابر می­شود و اختلاف اندکی دارد.

 


روش­های درمانی برای کنترل وسواس فکری

وسواس فکری بیشتر از همه خود شخص را آزار می­دهد اولین مرحله از کنترل وسواس فکری پذیرفتن این نکته است که شخص مبتلا به سندرم وسواس است. بعد از اینکه خود بیمار این موضوع را پذیرفت، نوبت مراجعه به مشاور می­رسد. بسیاری از افراد از مراجعه به مشاور یا روانپزشک خجالت می­کشند. مشاور بعد از انجام تست­های روانشناسی، تعیین می­کند که شخص چه میزان درگیر بیماری است، نیاز دارد که از طریق دارو درمان شود یا با مشاوره و رفتاردرمانی بهبود خواهد یافت. مطالعات نشان داده حدود 70 درصد افراد، به درمان دارویی یا رفتاردرمانی پاسخ می­دهند. اما هستند گروهی که به دلیل عوارض دارویی از ادامه درمان امتناع می­کنند.

مهمترین روش رفتاردرمانی مواجهه و پیشگیری از پاسخ نامی‌ده می­شود در این روش باید تلاش کنید در مواجهه با شرایط اضطراب ­آور عمل وسواس گونه از خود نشان ندهید. مهمترین چیز در نتیجه دادن این درمان پشتکار فرد بیمار و تسلیم نشدن است. به عنوان مثال اگر از منزل خارج شدید و درب را قفل کردید، بعد از چند قدم از خود می پرسید آیا من درب را قفل کردم؟ پاسخ شما باید بله قاطع باشد نه اینکه به سمت درب بازگردید و قفل را امتحان کنید. در ابتدا این رفتار اضطراب شما را افزایش می­دهد اما به مرور شما بر وسواس خود پیروز خواهید شد.

درمان به روش دارویی عموما از طریق قرص­های ضد افسردگی صورت می­پذیرد، اینکه مکانیسم عمل این قرص­ها دقیقا چیست مشخص نشده ­است. داروها ترشح سروتونین در مغز را افزایش می­دهد سروتونین به عنوان یک پیام­رسان عمل می­کند و کمبود آن در مغز مشکل ساز خواهدشد.

نباید از این نکته غافل شد که مهمترین درمان وسواس صحبت با مشاوری قوی است. یک مشاور خوب با شناخت کامل بیماری می­تواند شخص را در مدت درمان حمایت و راهنمایی کندو اثر هر روش درمانی را چند برابر نماید.