علل، علائم و درمان فیبروز ریوی

علائم بیماری فیبروز ریوی

علائم و نشانه‌های فیبروز ریوی عبارت است از:

* نفس تنگی
* سرفه خشک
* خستگی
* کاهش وزن بدون توضیح
* درد عضلات و مفاصل
* پهن و گرد شدن نوک انگشتان دست و پا

دوره‌ی فیبروز ریوی و شدت علائم آن می‌تواند در افراد مختلف به میزان قابل توجهی متفاوت باشد. برخی سریع و به شدت بیمار می‌شوند؛ اما برخی دیگر علائم متوسطی دارند که طی ماه‌ها یا سال‌ها رفته رفته وخیم می‌شود.

برخی از بیماران شاید به سرعت وخیم‌تر شدن علائم مانند تنگی نفس شدید را تجربه کنند که از چند روز تا هفته‌ها ادامه دار است. برای این افراد انواع آنتی‌بیوتیک، کورتیکواستروئید یا داروهای دیگر تجویز می‌گردد.

علت بروز فیبروز ریوی چیست؟

فیبروز ریوی بافت اطراف و بین کیسه‌های هوا (آلوئول) واقع در ریه‌ها را زخم و ضخیم کرده و عبور اکسیژن در جریان خون شخص را دشوار می‌سازد. این آسیب بر اثر عوامل مختلفی از جمله قرار گرفتن طولانی مدت در معرض برخی از سموم، بعضی از مشکلات سلامتی، پرتودرمانی و مصرف برخی داروهای خاص ایجاد می‌شود. برخی از دلایل بروز فیبروز ریوی عبارتند از:

۱. عوامل شغلی و محیطی

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض برخی سموم و آلاینده‌های هوا به ریه‌های فرد آسیب می‌رساند. آلاینده‌هایی چون:

* گرد و غبار سیلیس
* الیاف آزبست
* گرد و غبارهای فلزی سخت
* گرد و غبار زغال سنگ
* غبار غلات
* شوره تن پرندگان و حیوانات

۲. اشعه‌های رادیو اکتیو

در برخی از بیمارانی که برای درمان سرطان ریه‌ یا پستان رادیوتراپی انجام می‌دهند، علائم آسیب ریه تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از درمان در بدن فرد باقی می‌مانند. شدت آسیب وارده به این موارد بستگی دارد:

* مدت زمانی که ریه در معرض اشعه رادیو اکتیو بوده است
* مقدار کل پرتوهای تجویز شده
* عمل شیمی درمانی
* سابقه‌ی بیماری ریوی

۳. استفاده از دارو

شمار زیادی از داروها به ریه‌ها و سیستم تنفسی آسیب می‌رسانند؛ به ویژه داروهایی از قبیل:

داروهای شیمی درمانی: داروهایی که با هدف از بین بردن سلول‌های سرطانی تولید شده‌اند، مانند متوترکسات و سیکلوفسفامید

داروهای قلب: برخی از داروهایی که برای درمان ضربان قلب نامنظم مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند آمیودارون

برخی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند نیتروفورانتوئین، ماکروودانتین و... یا اتامبوتول می‌توانند باعث آسیب ریوی شوند.

داروهای ضدالتهابی: برخی از داروهای ضدالتهابی مانند ریتوکسیماب (ریتوکسان) یا سولفاسالازین (آزولفیدین) می‌توانند به آسیب‌های ریوی منجر شوند.

۴. شرایط پزشکی

گاهی برخی از بیماری‌ها و سایر مشکلات مربوط به سلامتی، بافت ریه را درگیر می‌کنند؛ شرایطی از قبیل:

* پولیمیوزیت
* بیماری بافت همبند مختلط
* لوپوس اریتماتوی سیستمیک
* روماتیسم مفصلی
* سارکوئیدوز
* اسکلرودرما

محققان نظریه‌های مختلفی در مورد علل بروز فیبروز ریوی ایدیوپاتیک دارند؛ مانند ویروس‌ها و یا حتی دود تنباکو. همچنین ثابت شده که وراثت نیز در ایجاد فیبروز ریوی ایدیوپاتیک بی‌تأثیر نیست.

عوامل خطرساز در رابطه با فیبروز ریوی

عواملی که می‌توانند شما را تحت خطر ابتلا به فیبروز ریوی قرار دهد عبارتند از:

سن

احتمال ظهور این اختلال در افراد میانسال به مراتب بیشتر است.

جنسیت

فیبروز ریوی در مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد.

سیگار

افراد سیگاری به نسبت سایرین بیشتر در معرض خطر ابتلا به فیبروز ریوی هستند. این بیماری گاهی در افراد مبتلا به آمفیزم رخ می‌دهد.

مشاغل خاص

افرادی که معدن، زمین‌های کشاورزی و حوزه ساخت و ساز کار می‌کنند یا همواره در معرض آلاینده‌های مضر هستند، خطر ابتلا به فیبروز ریوی را به جان می‌خرند.

درمان سرطان

استفاده از پرتودرمانی برای درمان سرطان قفسه سینه یا استفاده از داروهای شیمی درمانی خاص می‌تواند خطر ابتلا به فیبروز ریوی را افزایش دهد.

عوامل ژنتیکی

عوامل ژنتیکی و ارثی می‌توانند یکی از دلایل مهم ابتلا به فیبروز ریوی است.

تشخیص بیماری فیبروز ریوی

برای معاینه کردن و تشخیص دادن بیماری، پزشک ابتدا سابقه‌ی دارویی و خانوادگی فرد را مطالعه می‌کند؛ سپس پس از بررسی علائم و نشانه‌ها، حساسیت به خاک، گازها و مواد شیمیایی مختلف، معاینه فیزیکی و آزمایشات را آغاز می‌کند. در طی این معاینات، پزشک توسط یک استتوسکوپ با دقت به صدای ریه‌ها گوش می‌دهد.

تست‌های عکس‌برداری

اسکن ریه

در نتیجه‌ی عکس ­برداری از قفسه سینه با استفاده از اشعه ایکس، تصاویری از درون قفسه سینه فرد به دست می‌آید. زخم داخل ریه و بافتی که به سبب بیماری فیبروز ریوی ضخیم شده در این تصاویر قابل رویت است و به کنترل و آگاهی از بیماری و درمان آن کمک زیادی می‌کند. البته قابل توجه است که گاهی اوقات با وجود بیماری، مشکلی در ظاهر ریه‌های فرد دیده نمی‌شود و نفس‌تنگی او را توضیح نمی‌دهد. چنین افرادی نیاز به آزمایش‌های بیشتری نیاز خواهند داشت.

سیتی اسکن

طی این فرایند با استفاده از اشعه ایکس عکس‌هایی از زوایای مختلف از بدن شخص گرفته شده و به صورت یک تصویر سه‌بعدی متحرک از درون بدن، روی یک صفحه‌نمایش داده می‌شوند. عکس‌های باکیفیت تا حد زیادی در تشخیص میزان آسیب وارد به ریه توسط این بیماری کمک می‌کنند.

اکوکاردیاگرام

این عمل با استفاده از امواج صوتی قلب شخص را رصد کرده، آن را به تصویر می‌کشد و مشخص می‌کنند که ریه‌ی آسیب‌دیده (به دلیل فیبروز ریوی)، تا چه حد به سمت راست قلب فشار وارد می‌کند.

تست‌های تست عملکرد ریه

آزمایش عملکرد ریوی

برای بررسی صحت عملکرد ریه چندین آزمایش مختلف انجام می‌شود. در آزمایشی به نام اسپیرومتری، شخص هوای درون ریه‌ را به سرعت و با فشار درون یک لوله متصل به دستگاه هوا تخلیه می‌کند. دستگاه ظرفیت ریه برای ذخیره هوا سرعت خارج کردن آن را اندازه‌گیری می‌کند.

پالس اکسیمتری

این تست ساده با استفاده از قرار دادن یک دستگاه کوچک در یکی از انگشتان دست شخص انجام شده و هدف آن اندازه‌گیری اشباع و کامل بودن اکسیژن در خون فرد است. اکسیمتری می‌تواند راهی برای نظارت بر روند بیماری باشد.

تست استرس ورزش

گاهی از یک تست ورزشی بر روی یک تردمیل یا دوچرخه ثابت برای نظارت بر عملکرد ریه به هنگام فعالیت استفاده می‌شود.

آزمایش گاز خون شریانی

در این آزمایش، پزشک نمونه‌ای از خون شخص را که معمولاً از رگ اصلی در مچ دست گرفته می‌شود، آزمایش کرده و سطح اکسیژن و کربن دی‌اکسید موجود در آن را اندازه‌گیری می‌کند.

نمونه‌برداری از بافت ریه

اگر تشخیص بیماری توسط آزمایش‌های دیگر موفقیت‌آمیز نباشد، پزشکان مقدار کمی از بافت ریه (بیوپسی) را به عنوان نمونه خارج می‌کنند؛ این بیوپسی در آزمایشگاه برای تشخیص بیماری فیبروز ریوی و یا شرایط دیگر مورد آزمایش قرار می‌گیرد. نمونه بافت به یکی از روش‌های زیر به دست آید:

برونوسکوپی

در این روش، پزشک نمونه‌های بافتی کوچک را با ورود یک لوله کوچک و انعطاف‌پذیر (برونکوسکوپ) از طریق دهان یا بینی به داخل ریه برداشت می‌کند؛ اما این نمونه‌ها برای یک آزمایش دقیق بسیار کوچک هستند. این روش برای تعیین وضعیت کلی ریه به کار برده می‌شود. خطرات برونکوسکوپی عموماً جزئی هستند و ممکن است شامل گلودرد موقت یا ناراحتی در بینی شخص به سبب عبور برونکوسکوپ از آن باشد. از عوارض جدی این روش می‌توان به خونریزی اشاره کرد.

جراحی بیوپسی

اگرچه جراحی بیوپسی تهاجمی‌تر بوده و با عوارض بالقوه همراه است اما گاهی تنها راه خارج کردن یک نمونه بافت بزرگ برای تشخیص دقیق همین است.

در طی این عمل، جراح پس از ایجاد دو یا سه برش کوچک بین دنده‌های شخص، ابزار جراحی را به کمک یک دوربین کوچک وارد ریه می‌کند. این دوربین به جراح اجازه می‌دهد تا ضمن خارج کردن نمونه‌های بافتی از درون ریه، محیط داخل ریه شخص را در مانیتور مشاهده کند. این روش پس از بیهوشی عمومی انجام می‌شود؛ یعنی در تمام مدت بیمار خواب بوده و چیزی احساس نخواهد کرد.

جراحی باز (توراکوتومی)

در حین جراحی باز (توراکوتومی)، جراح از طریق ایجاد برش در قفسه سینه مابین دنده‌ها، مقداری از بافت ریه را به عنوان نمونه برمی‌دارد. این عمل پس از انجام بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

آزمایش خون

گاهی پزشکان برای ارزیابی عملکرد کبد، کلیه و همچنین معاینه کلی وضعیت فرد بیمار از آزمایش خون استفاده می‌کنند.

درمان بیماری فیبروز ریوی

زخم ریه که در فیبروز ریوی رخ می‌دهد، قابل برگشت و ترمیم نبوده و هیچ درمان فعلی در جلوگیری از پیشرفت این بیماری مؤثر نیست. برخی از نمایش ممکن است علائم را به طور موقت بهبود بخشند و سرعت پیشرفت بیماری را کم کنند و البته برخی از تغییرات در سبک زندگی شرایط را تا حدی بهبود بخشند. تعیین راه درمانی مناسب با توجه به وضعیت شخص و شدت وضعیت او ارزیابی خواهد شد.

دارو

پزشک شما ممکن است با استفاده از داروهای جدیدتری از جمله پیرفنی‌دون (Esbriet) و نینتدانیب (Ofev) روند پیشرفت فیبروز ریوی را کُند کند که هر دو دارو توسط سازمان غذا و داروی (FDA) تائید شده است. البته داروهای بیشتر با فرمولاسیون متفاوتی در دست تولید هستند که هنوز به تائید سازمان غذا و دارو نرسیده‌اند. داروی نینتدانیب گاهی با عوارض جانبی مانند اسهال و حالت تهوع و پیرفنی‌دون با عوارضی چون بثورات، اسهال و حالت تهوع همراه است. البته محققان همچنان به دنبال دارویی با قابلیت درمان فیبروز ریوی هستند. گاهی اشخاصی که به فیبروز ریوی ایدیوپاتیک مبتلا هستند، به مشکلات گوارشی نیز دچار می‌شوند و پزشکان برای درمان بیماری رفلاکس معده به دستگاه گوارش، داروهای ضد اسید را توصیه می‌کنند.

اکسیژن درمانی

اگرچه استفاده از اکسیژن نمی‌تواند آسیب ریه را متوقف کند، اما قادر است:

* نفس کشیدن و ورزش کردن را برای فرد راحت‌تر کند.
* از عوارض کمبود اکسیژن خون جلوگیری کرده یا حداقل از آن بکاهد.
* فشارخون را در سمت راست قلب کاهش دهد.
* خواب و بهزیستی فرد را بهبود بخشد.
* برخی از افراد فقط به هنگام خواب یا ورزش و برخی در تمام طول روز از اکسیژن درمانی استفاده می‌کنند و همواره یک قوطی اکسیژن را با خود حمل می‌کنند.

توان‌بخشی ریوی

توان‌بخشی ریوی در مدیریت علائم و بهبود عملکرد روزانه به شخص کمک می‌کند. تمرکز برنامه‌های توان‌بخشی ریوی بر روی این موارد است:

* تمرین بدنی برای بهبود استقامت فردی
* تکنیک‌های تنفسی برای تقویت کارایی ریه
* مشاوره تغذیه
* مشاوره و پشتیبانی روحی
* آموزش و کسب اطلاعات در مورد وضعیت خود

پیوند ریه

پیوند ریه گزینه‌ای برای افراد مبتلا به فیبروز ریوی است و می‌تواند ضمن بهبود کیفیت زندگی، عمر طولانی‌تر بیمار را به دنبال داشته باشد. با این حال، پیوند ریه با عوارضی مانند عفونت همراه است.

سبک زندگی و راه‌کارهای خانگی

مبارزه با بیماری، پیگیری روند درمان و رعایت یک سری نکات نه چندان سخت، از اهمیت بالایی برخوردار است. فراموش نکنید که:

* سیگار نکشید و حتی در معرض دود آن هم نباشید.
* خوب غذا بخورید و انرژی و وزن از دست رفته را بازگردانید. سعی کنید در طول روز تعداد زیادی وعده‌ی کوچک میل کنید.
* تمرین و ورزش کنید؛ زیرا نرمش کردن معمولی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به عملکرد ریه‌ها کمک شایانی می‌کنند.
* استراحت کافی بسیار مهم است و روحیه فرد را در برابر بیماری تقویت می‌نمایند.
* حتماً به جهت جلوگیری از مشکلات ریوی در فصل آنفولانزا ، واکسن ذات‌الریه و آنفولانزا را دریافت کنید.
* اگر پزشک در حال درمان شماست، با دقت به برنامه‌ریزی او عمل کنید.

کلام آخر

فیبروز ریوی یک بیماری لاعلاج است که تنگی نفس و زخم‌هایی در ریه فرد بیمار را به دنبال دارد و با اینکه درمان قطعی ندارد؛ اما پزشکان به طرق مختلف همچون استفاده از دارو، عمل‌های جراحی و پیوند، سعی می‌کنند تا روند پیشرفت بیماری را کند کنند. نکته‌ی مهم پرهیز از موادی است که ریه را تحریک می‌کند، مانند سیگار، حضور دائم در معرض مواد حساسیت‌زا، تغذیه درست و پیروی از دستورات پزشک. با رعایت کردن کلیه‌ی نکات ذکر شده در این مقاله، کیفیت زندگی خود را افزایش داده و عمر طولانی‌تری داشته باشید.


منبع: سایت ستاره