زیبایی‌های معقول و معنوی

از ویژگی‌های رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم این است که به او خاتم الانبیا می گفتند، و دین اسلام نیز خاتم ادیان است. این بدان معناست که این دین هرگز نسخ نمی شود و شریعتش همیشه پایدار است، و کمال فردی و اجتماعی انسان، تنها همین اندازه است که قرآن بیان داشته، و به صورت قانون شریعت وضع کرده است.
 
اما معجزه زنده و همیشگی پیامبر، قرآن کریم است. قرآن، اصیل ترین مدرک آیین اسلام است که اساسی ترین مایه های این دین، یعنی اصول عقاید و باورهایی را که از آن گرفته شده است، دربر می گیرد. قرآن همچنین راه و رسم اخلاق پسندیده و کلیات قوانین دینی و شرعی را بیان می کند و به گفته خودش، انسانها را در حوزه شناختی و رفتاری به آیینی فرا می خواند که بهتر از هر آیین دیگر، راهنمای بشریت است. با اینکه دین اسلام دستخوش اختلاف های داخلی و انشعابهای مذهبی بسیاری شده، هیچ مسلمانی در اعتبار و تقدیس قرآن کریم تردید ندارد، و برای اثبات هرمدعایی در اسلام، می توان از آن - در مقام معتبرترین سند - استفاده کرد.
 
یکی دیگر از ویژگی‌های قرآن این است که ظاهر و باطن دارد. از آنجا که اسلام هیچ گونه محرومیت از آموزه‌های مذهبی را برای اسلام هیچ کس نمی پسندد، قرآن کریم آموزه های خود را با زبان ساده همه کس فهم بیان کرده است. کاربرد این روش، طبعة این پیامد را به دنبال دارد که ظاهر جمله ها، مطالبی از سنخ محسوسات القا کند، و معنویات در پشت ظواهر قرار گرفته خود را به فراخور حال به فهم‌های گوناگون نمایان سازد .
 
به عبارتی، زیبایی‌های معقول و معنوی از پس زیبایی‌های محسوس قابل رصد است. پیامد دیگر این روش آن است که بیان‌های قرآن درباره بطن هایی که دارد، جنبه مثل به خود می گیرد؛ یعنی مثل هایی است که برای نزدیک ساختن معارف الهی به فهم‌ها زده شده است.
 
از سوی دیگر، مکتب اسلام، افزون بر پیامبران، چهارده الگوی برتر و پرورش یافته اش را در مقام نمونه های شایسته در کنار قرآن کریم، برای پیروی و همانندی معرفی می کند؛ پیامبر اعظم ، دخترش، دامادش و یازده فرزندش را با دلایلی که در کتابهای مربوط آمده، مشخص کرده است. ارائه معجزه به همراه ادعای نبوت رسول الله  صلی الله علیه و آله وسلم بود و مبارزه طلبی، معجزه قرآنی و زیادی دعوت به مبارزه، دلیل بر اعجاز قرآن و بی بدیلی مقام او می باشد، و معجزات دیگر نیز که تواتر معنوی دارند، جایگاه الگویی او را تأکید و تثبیت می نمایند.
 
از دلیل سمعی (آیات و روایات) استفاده می شود که او الگوی همه انسان‌ها و موجودات، اعم از جن و انس، است. پیامبر خدا و جانشینانش حتی بر فرشتگان نیز برتری دارند؛ زیرا ایشان افزون بر قوای عقلی، دارای قوای ضد آن، یعنی شهوت و غضب هستند که چیرگی بر آن به سبب تسلیمی است که در برابر قوای عقلیه دارند.؟ این جانشینان، همانند رسول خدا تنها از قرآن کریم راهنمایی می گیرند و از معصومان به شمار می آیند.
 
عصمت، امر مخفی باطنی است، و فقط خداوند و رسولش میدانند که در چه کسی وجود دارد؛ یعنی فقط خدا می تواند امام و الگو را تعیین کند، نه انتخاب مردم یا میراث یا دعوت شخصی! از این رو، مقام عصمت اقتضا می کند خداوند الگوهای پس از پیامبر را معرفی نماید. از سویی، سیره پیامبرش نیز که برای همه مسائل کلی و جزئی دستور و ارشاد دارد، نمی تواند درباره این امر مهم سخن نگفته باشد.؟ بنابراین، بیان برخی آیات، سفارش انبیای پیشین، روایات متواتر، داشتن عصمت، وجود کمالات زیبا و مانند آن، چهارده معصوم را الگوهای برتر عصر ما در ساحت معرفت و رفتار معرفی می کند.
 
اعتقاد به جبران اعمال نیک و پاداش آن از یک سو، و باور به جبران اعمال زشت و کیفر آن از سوی دیگر، فصل مهم و عظیمی را در فرهنگ اسلامی تشکیل میدهد. قاعده کلی در این زمینه عبارت است از: هرکس به سنگینی ذرهای عمل خیری کرده باشد، آن را می بیند، و هرکس به سنگینی ذرهای عمل شری کرده باشد، آن را خواهد دید: فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره ، ومن یعمل مثقال ذرة شرا یره .
   
توجه به مسئله جبران اعمال نیک و پاداش در برابر کارهای صالح، و نظر به عقوبت در برابر گناهان و درعین حال اهتمام به جبران آنها، زیبایی و جذابیت ویژهای به حوزه معرفتی زندگی می بخشد. اعلام پاداشها و مجازاتها، و بشارت به نتیجه اعمال نیک و ترسانیدن از نتیجه اعمال زشت، اساس بعثت پیامبران توحیدی است و در آیات متعددی از قرآن، این باور دیده میشود. رمغان این باور برای زندگی، افزون بر رسیدن به پاداش های اخروی، دستیابی به پاداش های دنیوی نیز هست؛ مانند آرامش جسمی و روحی، نداشتن اضطراب، استرس و افسردگی، و احترام و اعتماد جامعه که از زیبایی‌های زندگی فردی و اجتماعی خواهد بود.
 
همان طور که اشاره شد، وعدة مجازاتهای سخت، هم در دنیا و هم در آخرت، در رویکرد افراد به زیبابخشی زندگی نقش بسزا دارد. در صورت ارتکاب نیز اسلام دست گناهکاران را می فشارد و ناامیدی از بخشش را در ساحت شناختی گناهی کبیره می داند ولا تیأسوا من روح الله؛ و در صورت جبران و بازگشت، وعده آمرزش همه گناهان داده شده است: «آنهایی که کفران کرده و ناامید شدند، عذاب را در آغوش میکشند». باور به جبران، افزون بر جبران اعمال نیک به عنوان پاداش و جبران اعمال زشت به عنوان کیفر، به جبران اعمال زشت از سوی انسان - که جبران الهی را در بر خواهد داشت - نیز اشاره دارد.
 
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص233-229، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391