گذری بر نگره‌های زیبایی شناختی اسلام در خصوص والدین

1. توجه به جایگاه احسان و احترام به والدین پس از توحید، به عنوان واجب عقلی و شرعی: بعد از یکتاپرستی، احسان به والدین و حفظ نظام خانواده قرار دارد؛ چنان که قرآن کریم، چهار مرتبه درباره پدر و مادر سفارش کرده، و همه آنها بعد از مسئله توحید و نهی از شرک است. در آفرینش نیز اول خداست، بعد پدر و مادر؛
 
٢. احترام و احسان؛ راه حل کارآمد گسست نسلها: پیوند محکم نسل نو بانسل گذشته، در سایه ایمان: ألا تعبدوا إلا إیاه وبالوالدین إحسانا ؛
 
٣. در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست: وبالوالدین إحسانا،
 
۴. در احسان به پدر و مادر، فرقی میان آن دو نیست: وبالوالدین إحسانا؛
 
۵. سفارش قرآن به احسان، متوجه فرزندان است، نه والدین، وبالوالدین إحسانا زیرا والدین به سفارش نیاز ندارند و به طور طبیعی به فرزندان خود احساس محبت و احسان می کنند. پدر و مادر، عاشق بی عارند. ضرب المثلی ژاپنی می گوید: مهربانی پدر از قله فراتر، و مهربانی مادر از اقیانوس عمیق تر است؛ (1)
 
۶. هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب: إحسان... قل لهما قولا کریما؛ (2)
 
۷. نیکی به پدر و مادر، سبب بلندی جایگاه انسان و نیل به ارزش های زیبا: یکی از علل به نبوت رسیدن یحیی، نیکی به والدین ذکر شده است؛ (3)
 
۸. فروتنی، حق شناسی و سپاسگزاری از والدین به عنوان جبران بخشی از زحمات بیدریغ آنان: « وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَىٰ وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ» (4) ما انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را حمل کرد، در حالی که هر روز ناتوان تر می شد، (و شیر دادن) و از شیر گرفتنش در دو سال است؛ و به او سفارش کردیم برای من و پدر و مادرت سپاس گزار، که بازگشت همه فقط به سوی من است؛
 
۹. همه انسان‌ها، در هر رتبه و شرایطی که باشند، مدیون والدین هستند: وصینا الإنسان؛
 
۱۰. احترام به والدین، حقی است انسانی، نه فقط اسلامی: وصینا الإنسان بوالدیه دراین میان، حق مادر بیش از پدر است؛ چنان که در روایات نیز به آن فراوان اشاره شده است؛
 
۱۱. به بهانه آنکه کاری وظیفه طبیعی فردی است، نباید از سپاس و احسان او، شانه خالی کنیم. بارداری، امری طبیعی است، ولی ما مسئولیت داریم به مادر احترام گذاریم و از زحمات او قدردانی کنیم: حملته أمه؛
 
۱۲. یاد گذشته ها، روحیه سپاس می آورد: حملته أمه؛
 
۱۳. دوران بارداری و شیر دادن، از عوامل پدید آورنده حقوق مادر بر فرزند، و مهم ترین دوران شکل گیری شخصیت فرزند است: حملته أمه.. وفصاله؛
 
۱۴. جدا کردن کودک از شیر می تواند در خلال دو سال باشد، و واجب نیست بعد از پایان دو سال صورت گیرد. واژه فصال به معنای باز گرفتن کودک از شیر است، و فی عامین نشان آن است که در لابه لای دو سال نیز می توان کودک را از شیر گرفت؛ گرچه بهتر است دو سال تمام شود. (5) جامی گوید:
   
پیشوایان دین که مفسران آیات قرآن اند، در این باره مطالب جالب و شگفت انگیزی فرموده اند؛ مثلا پاداش نگاه رحیمانه به والدین، برابر با ادای یک حج مقبول است. رضایت آن دو، رضای الهی، و خشم آنان، خشم خداست. احسان به پدر و مادر، عمر را طولانی می کند و سبب می شود فرزندانمان نیز به ما احسان کنند. همچنین در احادیث آمده است: «حتی اگر تو را زدند، تو "أف" نگو؛ خیره نگاه مکن؛ دست بلند مکن؛ جلوتر از آنان راه نرو؛ ایشان را به نام صدا نزن؛ کاری مکن که مردم به آنان دشنام دهند؛ پیش از آنان منشین؛ و پیش از آنکه از تو چیزی بخواهند، به آنان کمک کن».(6)
 
از نکات جالب در این زمینه آن است که والدین، تنها پدر و مادر بیولوژیک نیستند. در برخی احادیث، پیامبر اعظم صلی الله علی و آله وسلم  و امیر مؤمنان علیه السلام پدر امت شمرده شدهاند: أنا وعلى أبوا هذه الأمة (7)؛ چنان که حضرت ابراهیم به پدر به حساب آمده است: ملة أبیکم إبراهیم (8)
 
۱۵. سفارش و وصیت الهی، پشتوانه ارتباط با والدین: در آیه‌های ۸۳ سوره بقره، ۳۶ سوره نساء، ۱۵۱ سوره انعام، و ۲۳ سوره اسراء درباره احسان به والدین سفارش شده ولی در سورة لقمان، احسان به والدین به صورت وصیت الهی مطرح شده است؛
 
۱۶. حتی در مواردی که نباید از آنان اطاعت کرد، قطع ارتباط با ایشان صحیح نیست. اگر والدین تلاش کردند تو را به شرک گرایش دهند، از آنان اطاعت نکن، ولی باز هم رفتار نیکوی خود را با آنان قطع منما. (9)
 
۱۷. قرآن کریم، افزون بر حق الارث والدین، شایسته میداند که فرزند از ثلث مال نیز چیزی برایشان وصیت کند. (10)
 
گفتنی است درباره روابط با والدین، زیبایی های گفتاری و رفتاری بسیاری از سیره معصومان و پیروان ایشان قابل رصد است که باید به کتاب های مربوط مراجعه کرد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. علی اکبر دهخدا، امثال و حکم، ج ۱، ص ۵۰۱
٢. محسن قرائتی، تفسیر نور، ج۷، ص ۴۰ و ۰۴۱
٣. ر.ک: مریم (۱۹)، ۱۴ و ۳۲. حضرت یحیی و عیسی علیه السلام هر دو مأمور بودند به مادران خویش احترام گذارند.
4. لقمان (۳۱)، ۱۴.
5. محسن قرائتی، تفسیر نور، ج۹، ص ۲۵۰ و ۲۵۱.
6. همان، ج ۷، ص ۳۹
7. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار ج۱۶، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق، ص ۹۵.
8. حج (۲۲)، ۷۸؛ نیز، ر.ک: عبد على بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، ذیل آیه.
9. ر.ک: لقمان (۳۱)، ۱۵.
10. بقره 180
 
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص406-402، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391