ضیافت و صله رحم در اسلام

ضیافت و داشتن دستی باز و سفرهای گشوده و عطایی پیوسته و مهمان داری و مهمان نوازی، از نشانه‌ها و جلوه‌های روحیه فتوت و جوانمردی است. در اسلام، به مهمان و گرامی داشتن او بسیار توصیه شده است؛ چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «هرکه به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید مهمانش را گرامی دارد».
 
گفتن و خندیدن با مهمان، از آداب مهمان نوازی است؛ زیرا «مهمان، حبیب خداست» و رسول خدا به میزبان گوشزد می کند: الضیف ینزل برزقه ویرتحل بذنوب اهل البیت؛ «میهمان، روزی خود را می آورد و گناهان اهل خانه را می برد». صائب تبریزی گوید:
   
و این برکتی شگفت است که نصیب صاحب خانه می شود؛ زیرا مهمان، رزق خویش را به دست وی می خورد. کسی که خانه ای بزرگ و امکاناتی فراوان دارد، باید شکرانه نعمتهای الهی را گاهی با انفاق و صدقه، و زمانی با اطعام و مهمانی، هدیه دادن، دستگیری از بینوایان و کمک به محرومان ادا کند؛ وگرنه ثروت و مال، وبال او خواهد شد.
 
در زمینه مهمان نوازی و نیز درباره مهمانی رفتن، سخن فراوان است. اسلام چنان که به صاحب خانه سفارش می کند «برای میهمان، خود را به زحمت نیندازد»، به مهمان نیز تذکر میدهد که «مهمانی سه روز، و کمتر از سه روز باید باشد».
   

دید و بازدید

دیدارهای دوستانه یا خویشاوندانه، روحیه و زندگی را شاداب می کند. «زیارت» برادران دینی و «دیدار مؤمنان»، مورد سفارش اولیای دین است، که هم رابطه های درونی آحاد امت را استوارتر می سازد و هم محبتها را می افزاید. بجاست دیدار برای خدا و با انگیزه خلوص، عمل به سنت دین و گشایش مشکلات انجام شود، نه روی طمع‌های دنیوی و انگیزه های مادی و سودگرایانه و سوداگری. امام صادق علیه السلام فرمودند: تزاوروا وتلاقوا وتذاکروا أمرنا وأحیوه؛ «به دیدار و ملاقات یکدیگر بروید و "امر" ما را یاد کنید و به یاد هم آرید و آن را زنده نگه دارید».
 
از این رو، ملاقات‌های شیعیان با یکدیگر، باید جهت دار و بامعنا باشد و در راستای احیای آموزه های مکتب صورت گیرد. در این مسیر، «آنکه برادر مؤمن خود را دیدار می کند، پاداشی بزرگ تر از شخص دیدارشده دارد». در سیره پیامبر خدا آورده اند که هرگاه یکی از مسلمانان را سه روز نمیدید، از حال او می پرسید. در پاسخ اگر می گفتند غایب است، برایش دعا می کرد؛ اگر حاضر بود، به دیدارش می رفت، و اگر بیمار بود، به عیادتش می شتافت.
 
اگرچه در گونه های جدید دیدارهای غیر حضوری، چون تلفن، نامه، ایمیل، فاکس و پیامک اطلاع از احوال طرف مقابل صورت می گیرد، ولی دیدار و رویارویی و نشست و گفت و گوی چهره به چهره، حلاوت و برکتی دیگر دارد. شاید به همین سبب در احادیث، از واژه های «تزاور» و «ملاقات» استفاده شده است. امام هادی می فرماید: ملاقاة الإخوان نشرة وتلقیح العقل وان کان نزرا قلیلا؛ «دیدار برادران، سبب انبساط خاطر و باروری اندیشه است؛ هرچند کوتاه و اندک باشد».
 
وقتی کسی از مسافرت و زیارت برمی گردد، یا خداوند به کسی فرزندی عنایت می کند، یا ازدواجی صورت می گیرد، یا خانه جدیدی خریده می شود، و یا بیماری و کسالتی برای کسی پیش می آید، اینها همه، بهانه «تجدید عهد» و دیدار حضوری است. حتی اگر آن شخص مهمانی هم ندهد، در صورت فراهم بودن شرایط، رفتن به دیدار و گفتن خوشامد و تهنیت و تبریک یا تسلیت، مناسب است، و این دیدارها مایه تحکیم دوستی هاست». از این رو، بسی مناسب است که کانون زندگی را با چنین آموزه هایی زیبا و گرم تر کنیم؛ زیرا خداوند وعده داده است: «هر مسلمانی که به دیدار مسلمانی برود، او را نه، بلکه مرا زیارت کرده است و پاداش او بر عهده من، بهشت است».
 

صله رحم خویشاوندان

خویشاوندان ، با هم ارتباط خونی دارند و شاخ و برگ های یک درخت‌اند و گل‌های یک بوستان. پس، ارتباطشان هم طبیعی است، و قطع رابطه و رفت و آمد میان اقوام، عارضهای ثانوی و بیماری اجتماعی و نازیبایی در روابط خانوادگی به شمار می آید، و اگر بی دلیل باشد، زشت و نارواست؛ اگر دلیلی هم داشته باشد، رفع شدنی و شایسته تجدید رابطه است؛ زیرا اساسأ «پیوند با خویشاوندان و صله رحم، محبت می آورد». سفارش اکید دین بر این است که حتی با آنان که از شما بریده و قطع رابطه کرده اند، صله رحم و تجدید رابطه کنید؛ هرچند «در حد خوردن جرعه ای آب» یا «سلام گفتن» باشد. پیوند با ارحام، آثار دنیوی و اخروی فراوانی دارد. امام باقر علیه السلام می فرماید: «صله ارحام، اعمال را پاک، اموال را افزون، بلاها را دفع و حساب را آسان می کند و اجل را به تأخیر می اندازد».
 
یکی از شیعیان از امام صادق علیه السلام می پرسد: «برخی خویشاوندانم دارای خط و تفکر دیگری هستند. آیا آنان بر من حقی دارند؟» حضرت فرمود: «آری، حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی کند. اگر با تو هم فکر و هم عقیده باشند، دو حق بر تو دارند: یکی حق خویشاوندی، و دوم حق اسلام و مسلمانی». بر همین اساس است که حضرت امیر علیه السلام تأکید می کند: صلوا أرحامکم وإن قطعوکم؛ با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید؛ هرچند آنان با شما قطع رابطه کرده باشند».
 
سنت صله رحم، از زیباترین برنامه های دینی در روابط خانوادگی و اجتماعی به شمار می آید؛ شکل نوین زندگی و مشغله های زندگی‌های امروزی، گاهی فرصت این برنامه را از انسان‌ها گرفته است، ولی حفظ ارزشهای دینی و سنتهای سودمند و ریشه دار دینی، از عوامل استوارساز رابطه ها در خانواده هاست. به ویژه مناسبت های ملی، اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعی و مناسبی برای عمل به این سنت زیبا به دست میدهد.
 
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص467-462، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391