یک گام تا شادکامی

در تعریف شادی و نشاط شاید بسیاری تعداد مسافرت‌ها یا داشتن فلان امکانات خاص را دخیل بدانند و از زبان‌شان نیفتد که مردم اروپا و ... در شادی غرق هستند که می‌توان در جواب آن مطالب فروانی را به‌عنوان جواب‌های نقضی ذکر کرد ازجمله اینکه در تحقیقی که دیوید مایرز[1]» در سال 2000 انجام داده است «او بیان می‌کند که بین سطح درآمد و شادی در بین مردم آمریکا، کانادا و اروپا همبستگی ضعیفی وجود دارد. شرح و تفسیرهای مختلفی وجود دارد، راجع به اینکه چرا پول به‌تنهایی نمی‌تواند در شادسازی افراد تأثیر زیادی داشته باشد. «سیکزنت میهالی[2]» در این رابطه معتقد است که الف: افراد خیلی زود به سطح درآمد خود عادت می‌کنند؛ ب: اکثر مردم درآمد و دارایی خود را با درآمد و دارایی دیگران مقایسه می‌کنند؛ ج: ثروت شاید برای زندگی مفید باشد، اما انسان نیازهای دیگری نیز دارد که نمی‌توان آن‌ها را با پول مقایسه و خریداری کرد.»[3]

همان‌گونه که در تحقیقاتی که نمونه‌ای از آن در بالا آورده شد و همچنین تحقیقات بسیار دیگری که ذکر آن در این کوتاه نوشته امکان‌پذیر نیست مشخص است، داشتن لذت‌های مادی، امکانات رفاهی فراوان و همچنین هیجانات سطحی و زودگذر نمی‌توانند شادکامی حقیقی را برای ما به ارمغان بیاورند در همین زمینه وقتی به بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز مراجعه می‌کنیم ایشان با رد همان نگاه نادرست به شادی و نشاط، تعریفی از شادی و نشاط ارائه می‌کنند و بیان می‌دارند: «اینکه ما مرتّب می‌گوییم نشاط و در صحبت‌ها و گفته‌ها مکرّر بنده تکرار می‌کنم نشاط، بعضی‌ها خیال می‌کنند که نشاط یعنی رقّاصی که فلان برنامه‌ی موسیقی را یا فلان برنامه را فلان جا بگذاریم، در تئاتر بگذاریم، در تلویزیون بگذاریم تا مردم نشاط پیدا کنند! معنای نشاط این نیست؛ نشاط یعنی حوصله‌ی کار، نشاط کار، تحرّک که دل انسان آماده باشد برای حرکت کردن، کار کردن، فعّالیّت‌ کردن؛ خسته و ملول و افسرده و مانند این‌ها نباشد؛ این معنای نشاط است.»[4]
حال اگر بخواهیم از شادی و نشاط تعریف دقیق‌تری ارائه بکنیم باید بگوییم: «نشاط به حالتی از برانگیختگی، هیجان، سبک‌بالی، بسط نفس، گشودگی و سرزندگی روحی و روانی گفته می‌شود که در عمل، موجب تحرک و پویایی انسان می‌گردد و ضد خمودی، سنگینی، بی‌حالی، قبض نفس و کسالت روحی و روانی است که به رکود و ایستایی می‌انجامد.»[5]
 

انسان دارای دو بعد است

آن‌کسانی که شادی و نشاط را به لذت‌های مادی که گاه بسیار ناپایدار و زودگذر هستند تعریف می‌کنند مشخص است که شناخت دقیقی از انسان ندارند. «انسان موجودی است دارای دو بعد وجودی؛ ترکیبی از روح ملکوتی و الهی و جسمی، طبیعی و مادی است.» باوجوداین دو بعد مادی و جسمانی و همچنین معنوی و روحانی، مسائل مربوط به او نیز باید در این دو ساحت موردبررسی قرار گیرد و این دو ساحت را در بر بگیرد. آن‌کسانی که نسخه‌های صرفاً مادی برای انسان می‌پیچند کمکی به او نکرده‌اند حتی اگر این نسخه‌ها مربوط به شادی و نشاط او باشند. قرآن نیز یکی از نیازهای انسان را توجه به مسائل معنوی برمی‌شمارد و ثمره این توجهات را رسیدن انسان به آرامش معرفی می‌نماید آنجا که بیان می‌دارد: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَیهِم اِنَّ صَلَاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛[6] از اموال‌شان زکاتی دریافت کن که به سبب آن [نفوس و اموال‌شان را] پاک می‌کنی و آنان را رشد و تکامل می‌دهی؛ و [به هنگام دریافت زکات] بر آنان دعا کن؛ زیرا دعای تو مایه آرامشی برای آنان است؛ و خدا شنوا و داناست.»

توجه به امر دعا که یکی از مصادیق امور معنوی است چون انسان را به پروردگار هستی متصل می‌کند و بُعد روحانی او را تأمین می‌نماید، سبب آرامشش می‌شود چراکه قرآن کریم در آیه 28 سوره رعد بیان می‌دارد: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آن‌ها که به خدا ایمان آورده و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست.»
 

لذت‌های معنوی را نمی‌توان نادیده گرفت

برای داشتن شادی و نشاط در ابتدا باید تمام لذّات مادی را در نظر داشت نه صرفاً بخشی از آن‌ها و در ادامه در کنار لذت‌های مادی باید لذت‌های معنوی را نیز در نظر گرفت و چه‌بسا لذت‌های معنوی از اهمیت بیشتری برخوردار باشند و دلیل آن نیز می‌تواند این مسأله باشد که لذت‌های معنوی چون در ارتباط باخدا شکل می‌گیرد این لذت‌ها به لذت‌های جسمی سمت‌وسو و حدوحدود می‌بخشد یعنی لذت‌های مادی‌ای را که حلال باشند مجاز می‌داند ولاغیر.

اگر بخواهیم یک لیست قابل‌ملاحظه از این دو دسته لذت معرفی نماییم که قرار است خروجی آن‌ها همان نشاط و شادمانی باشد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. (توجه به این امور در این روزها که ویروس کرونا اضطراب را به درون خانواده‌ها آورده است می‌تواند بسیار گره‌گشا باشد).
 

انواع لذًات مادی

لذت‌هایی از قبیل لذت بینایی مانند تماشای فیلم‌ها و مناظر امیدبخش و نشاط‌آفرین، لذت خوردن و آشامیدن مانند استفاده از غذاها و نوشیدنی‌های سالم و مفید، لذت جنسی مانند معاشرت همسران باهم، لذت پاکیزگی مانند گردگیری و تعمیرات منزل، لذت شوخ‌طبعی و خندیدن و لذت ارتباط مانند داشتن ارتباط شاد با رعایت نکات بهداشتی در فضای خانه با همه اعضای خانواده در این شرایط، همگی ازجمله لذّات مادی حساب می‌شوند که اگر متعادل و به دور از پیامدهای منفی باشند می‌تواند بر نشاط فرد بیفزاید.
 

لذّات معنوی

همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد لذًات معنوی بر پایه ارتباط با خدا شکل می‌گیرند. فردی که بتواند با خداوند انس داشته باشد و با باور به او که کارساز همه امور است با او خلوت کند و به مناجات بپردازد لذتی وصف‌ناشدنی را درک خواهد کرد که موجب نشاط و شادمانی او خواهد شد. امام سجاد (علیه‌السلام) به زیبایی به این جنبه مهم از لذت، سرور و شادمانی در زندگی انسان اشاره می‌کند و آن شادمانی و لذتی را که بدون در نظر گرفتن این جنبه مهم است، بی‌ارزش تلقی می‌کند و بیان می‌دارد: وَ أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ لَذَّةٍ بِغَیْرِ ذِکْرِکَ، وَ مِنْ کُلِّ رَاحَةٍ بِغَیْرِ أُنْسِکَ، وَ مِنْ کُلِّ سُرُورٍ بِغَیْرِ قُرْبِکَ؛[7] و از هر لذّتی به‌جز ذکر تو و از هر آسایشی جز همدمی با تو و از هر شادمانی به غیر قرب تو و از هر شغلی جز طاعت تو پوزش می‌جویم.

باید توجه کرد که رسیدن به اوج لذّات، بدون ارتباط با خدا بی‌معناست و خداوند تبارک‌وتعالی پیامبرانش را به این مهم توجه داده است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «أوحَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ إلى داوودَ علیه السلام: یا داوودُ؛ بِی فافرَحْ و بذِکری فتَلَذَّذْ و بِمُناجاتی فتَنَعَّمْ؛[8] خداوند عزّ و جلّ به داوود علیه السلام وحى فرمود: اى داوود! به من خوش باش و از یاد من لذّت ببر و از نعمت مناجات با من برخوردار شو.» 

در این ایام که انسان زمان بیشتری را در اختیار دارد ازجمله لذت‌بخش‌ترین شیوه‌های ارتباط با خدا که می‌تواند از آن بهره ببرد، قرائت قرآن و خواندن نماز خصوصاً نمازهای مستحبی است که موجبات آرامش و نشاط هر چه بیشتر فرد را فراهم خواهد ساخت.
 
 

پی‌نوشت

[1]. David Myers: روان‌شناس آمریکایی و نویسنده کتاب معروف روان‌شناسی اجتماعی
[2]. Csíkszentmihályi Mihály: روان‌شناس آمریکایی مجاری-تبار است که بیشتر به خاطر ایجاد مفهوم روان‌شناختی روانی یا سیالی شناخته می‌شود.
[3]. مقاله: «رابطه بین سرزندگی و ویژگی‌های جمعیت شناختی با شادکامی در مردم شهر اصفهان»، نویسندگان امیر کشاورز و حسین مولوی و مهرداد کلانتری، فصل‌نامه علمی مطالعات روان‌شناختی، دانشگاه الزهراء، دوره 4، شماره 4، زمستان 1387، صفحه 45-64.
[4]. بیانات رهبر انقلاب در ابتدای درس خارج فقه، 5/12/1397.
[5]. الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا، عباس پسندیده، ص 56، انتشارات موسسه فرهنگی دار الحدیث، قم، 1392.
[6]. سوره توبه، آیه 103.
[7]. زاد المعاد، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، جلد 1، ص 415، مترجم و شارح: علاءالدین اعلمی، انتشارات موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت لبنان.
[8]. میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، جلد 11، ص 299، ترجمه حمیدرضا شیخی، انتشارات دارالحدیث.