آداب تشکیل خانواده (قسمت دوم)

معیارهای روشن و صحیح

هرچه معیارهای تشکیل خانواده بهتر ساماندهی شود، خانواده سامان بهتری می یابد. تناسب و همتایی دو فرد با یکدیگر (کفویت) و توجه به مؤلفه های این تناسب و همتایی در تشکیل خانواده امری ضروری است.
 
جفت باید بر مثال همدگر / در دو جفت کفش و موزه درنگر۱
 
دو فرد زمانی می توانند یک مجموعه مفید را تشکیل دهند که از ویژگی ها، آمادگی ها و توانایی های لازم بهره مند باشند. ویژگی هایی همچون: اخلاق‌مندی، دینداری، امانت‌ورزی؛ و آمادگی هایی همچون شعور اجتماعی، مسئولیت پذیری، علاقه مندی؛ و توانایی هایی همچون تدبیرگری، مدیریت اقتصادی و فرهنگی، همسرداری.
 
در کنار هم قرار گرفتن دو فرد، با دو شخصیت، در عین حفظ استقلال شخصیتی زمانی صورت بهینه می یابد که از تناسب های لازم با هم برخوردار باشند و آمادگی عهده دار شدن زندگی مشترک و توانایی اداره یک خانواده و روابط زناشویی سالم را دارا باشند.
«و زنان پاک برای مردان پاکند، و مردان پاک برای زنان پاک.»۲
 
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) تأکید می ورزید که پیروانش با معیارهای لازم تشکیل خانواده دهند و همتایی و تناسب با یکدیگر را رعایت کنند. آن حضرت می فرمودند:
«کسانی را که همتا و متناسب یکدیگرند به ازدواج با هم درآورید و از کسانی که همتا و متناسب شمایند همسر گزینید.»۳
 
از چند طریق نقل شده است که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمودند:
«هرگاه کسی نزد شما آمد که دینداری و اخلاق مندی اش را می پسندید به او همسر دهید.»۴
 
شیخ صدوق به اسناد خود از امام باقر (علیه السلام) چنین نقل کرده است:
«هرگاه کسی برای خواستگاری نزد شما آمد که دینداری و امانتداری اش را می پسندید به او همسر دهید.»۵
 
دینداری، امانتداری و اخلاق مندی زمینه ای را فراهم می کند که همسرداری در مسیری درست قرار گیرد و تداوم یابد. آنکه چنین ویژگی هایی را داراست به درستی همسرداری می کند و حقوق همسر را رعایت می نماید و با تدبیر زندگی را اداره می نماید و حریم ها را پاس می دارد و هیچ گونه تعدی بر خانواده روا نمی دارد. علاوه بر اینها رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) درباره برخی ازدواج ها هشدار داده اند تا از عوارض و پیامدهای منفی و زیانبار آنها پیشگیری شود، چنان که آن حضرت از ازدواج های فامیلی مسلمانان را برحذر می داشتند و می فرمودند: «با خویشاوندان بسیار نزدیک ازدواج نکنید، زیرا فرزند نحیف و ناتوان به دنیا می آید.»۶
 
و نیز پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) سفارش می کردند: «با غریبه ازدواج کنید و با خویشاوندان نزدیک ازدواج نکنید تا فرزندانتان نحیف و ناتوان نشوند.»۷
 
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در موارد متعدد معیارهای غلط عصر جاهلی را در ازدواج زیر پا گذاشت و ازدواج هایی را مبتنی بر ویژگی های اخلاق‌مندی، دینداری، امانت‌ورزی، شعور اجتماعی، مسئولیت پذیری، علاقه‌مندی، تدبیرگری، مدیریت اقتصادی و فرهنگی و همسرداری سامان داد.
 

پرهیز از تشریفات گرایی

تشکیل خانواده در سیره پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) مبتنی بر سادگی و بی پیرایگی و به دور از تشریفات گرایی است که پشت کردن به این امر، لطیف ترین پیوند انسانی را به کاری پردردسر، آزاردهنده و سراسر تنش تبدیل می سازد و خود مانعی برای تشکیل خانواده سالم می گردد. در سنت نبوی، خواستگاری، مهریه، مراسم ازدواج و تشکیل خانواده بی پیرایه و عاری از تشریفات زدگی است. در حدیث مشهور پیامبر (صلّی الله علیه و آله) آمده است:
«برترین زنان امت من، نیکوروی ترین آنان و کم مهریه ترینشان است.»۸
 
تشکیل خانواده به دور از تشریفات زدگی و رقابت و چشم و هم چشمی، خود مایه برکت زندگی است، چنانکه در حدیثی بدان تصریح شده است؛۹ و فرورفتن در چنین دام هایی زمینه ساز آسیب های فردی و اجتماعی بسیار است. شاید تعابیری که در نفی مهریه سنگین و تشریفات زدگی وارد شده است ناظر به همین آسیب ها باشد.
 
تربیت شدگان مدرسه پیامبر (صلّی الله علیه و آله) سفارش می کردند که پیروانشان خود را اسیر تشریفات زاید و رقابت های ناسالم و رسوم بی پایه نسازند و در عین پاسداشت سنت های صحیح به افراط و زیاده روی گرفتار نشوند. تا شکل گرفتن زندگی مشترک بر بنیان های لطیف و صحیح زمینه روابط مشترک سالم و پایدار را فراهم می سازد و فلسفۀ مهریه یا صداق برای شروع زندگی مشترک بر چنین بنیان هایی است. کلام خداوند در این باره در نهایت لطافت است:
«کابین زنان را که به خود آنان تعلق دارد و پیشکشی است از جانب شما به آنان، به خودشان بدهید.»١۰
 
واژه صَدُقات جمع صَدُقه از ماده صدق است که بیانگر نشانه قوت علاقه و راستین بودن علاقه مرد به زن است؛١١ و فرمود "صَدُقَاتِهِنَّ" که ضمیر «هُنَّ» دلالت می کند که مهریه به خود زن تعلق دارد، نه به پدر و مادر، و نه اینکه مزد بزرگ کردن دختر و یا شیر دادن و نان دادن و امثال اینها باشد؛ و واژه «نِحلَةً» کاملا تصریح می کند که مهریه هیچ عنوانی جز عنوان تقدیمی و پیشکشی و هدیه ندارد؛١۲ و این واژه از «نَحل» (زنبور عسل) گرفته شده است و بیانگر آن است که عطیه مرد مثل عطیه زنبور عسل عوض مالی ندارد.١۳
 
بنابراین فلسفه حقیقی مهریه بیان صدق الفت و عشق مرد به زن است و اسلام مهریه را از این رو قرار داده است که چون زن در مقام عشق و گرانقدری و دوست داشته شدن است و مرد در مقام تمنا و طلب و خواهش از زن، لذا مهریه ای در کمال صداقت و با قوت علاقه به زن می دهد که فقط عطیه و شاهد صدق توجه مرد به زن است. ۱۴
 
هدیه ها و ارمغان و پیش‌کَش / شد گواه آنکه هستم با تو خوش۱۵
 
البته در اسلام با وجود تأکید بسیار بر سنگین قرار ندادن مهریه، برای آن مقدار معینی تعیین نشده است و بسته به توافق دو همسر دارد،۱۶ و مانعی ندارد که مهریه در امتداد فلسفه حقیقی اش، اندوخته ای نیز برای آینده زن و همچنین پشتوانه ای برای حفظ حقوق او تلقی شود،۱۷ اما به دور از افراط و تشریفات زدگی که در این صورت خود آفتی در تشکیل خانواده خواهد شد.
چنانچه خانواده با آداب یادشده شکل گیرد و بنا شود، زمینه لازم برای زندگی سالم، پرنشاط و رو به کمال فراهم می گردد.
 
پی‌نوشت‌ها:
١. مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت ۲۳۰۹.
٢. قرآن، نور / ۲۶.
۳. الکافی، ج ۵، ص ۳۳۲؛ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۹۴؛ الجعفریات، ص ۹۰.
۴. سنن الترمذی، ج ۳، ص ۳۹۵؛ الکافی، ج ۵، ص ۳۴۷؛ المعجم الکبیر، ج ۲۲، ص ۳۰۰.
۵. المقنع، ص ۳۰۶؛ الینابیع الفقهیة، ج ۱۸، ص ۱۳.
۶. النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج ۳، ص ۱۰۶؛ لسان العرب، ج ۱۴، ص ۴۸۹؛ مغنی المحتاج، ج ۳، ص ۱۲۷.
۷. ترتیب اصلاح المنطق، ص ۲۳۶؛ غریب الحدیث ابن قتیبة، ج ۲، ص ۳۵۵.
۸. الکافی، ج ۵، ص ۳۲۴؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۸۶؛ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۹۷.
۹. کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۸۷؛ وسائل الشیعة، ج ۱۴، ص ۷۹.
١۰. قرآن، نساء / ۴.
١١. تفسیر الکشاف، ج ۱، ص ۴۷۰؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۲۱۴
١۲. نظام حقوق زن در اسلام، صص ۲۰۳-۲۰۴.
١۳. المفردات، ص ۴۸۵.
۱۴. قاموس القرآن، ج ۷، ص ۳۶.
۱۵. مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۶.
۱۶. رسالة فی المهر، ص ۲۶.
۱۷. تفسیر نمونه، صص ۲۶۴-۲۶۵.
 
منبع: درسنامه اخلاق خانوادگی، مصطفی دلشاد تهرانی، انتشارات دریا، چاپ اول، ۱۳۸۸، صص ۲۵-۲۱.