گرمازدگي علائم و راهکارهاي آن

انسان با استفاده از روش هاي مختلف درجه حرارت بدن خود را در محدوده 37درجه سانتي گراد حفظ مي نمايد. هرگونه اختلال در آن منجر به افزايش يا کاهش درجه حرارت مرکزي بدن شده که دراين شرايط اعضاي مختلف بدن در ارايه وظايف خود ناتوان مي شوند. حفظ درجه حرارت بدن در محدوده طبيعي توسط عوامل دافع حرارت تنظيم مي شود. هر فردي مي تواند از طريق تعريق تا يک ليتر آب در هر ساعت از دست دهد و همراه با آن گرماي اضافي را نيز دفع نمايد.

بدن چگونه گرماي توليد شده را حفظ مي کند؟

حدود 80تا85درصد گرماي بدن از راه پوست دفع مي شود .کاهش درجه حرارت پوست به از دست رفتن بيشتر گرماي بدن منجر مي شود.
دربرخورد با محيط گرم و افزايش درجه حرارت داخلي بدن عروق خوني پوست گشاد شده و خون بيشتري به پوست مي رسد و در نتيجه گرماي بيشتري از بدن دفع مي شود و بالعکس در شرايط سرما و کاهش درجه حرارت داخلي بدن عروق خوني پوست تنگ شده و خون کمتري به پوست مي رسد و گرما دربدن حفظ مي شود. آسيب هاي ناشي از گرما يکي از شايع ترين مراجعه هاي اورژانسي است. در فصل تابستان و مناطق گرم کشور مثل خوزستان، سيستان و بلوچستان و...و يا در موسم حج در عربستان افراد دچار گرمازده بسيار به چشم مي خورند.
ورزشکاران، کارگران ساختماني، کارگران نانوايي و افراد مسن و بيماران مبتلا به بيماريهاي قلبي و عروقي افراد چاق بچه هاي کم سن و سال و... درخطر گرما زدگي قرار دارند.
گرما و رطوبت فراوان با فعاليت زياد و عدم استفاده از مايعات و تامين آب و نمک ازدست رفته بدن زمينه ساز گرمازدگي هستند. آسيب هاي ناشي از گرما در سه گروه قرار مي گيرند. خستگي گرمايي حمله گرمايي گرفتگي عضلاني.

خستگي گرمايي

شايع ترين شکل آسيب ناشي از گرما است و در اثر فعاليت زياد در محيط بسيار گرم ايجاد مي شود. در نتيجه تعريق فراوان و از دست رفتن آب و نمک حجم خون کاهش يافته و اعضاي مهم بدن مانند مغز و قلب و ريه ها تحت تاثير قرار مي گيرند

علايم و نشانه هاي خستگي گرمايي

سردرد ،سرگيجه، ضعف شديد، تهوع و گاهي استفراغ تعريق شديد بي اشتهايي ،خستگي ،اسهال، اختلال هوشياري، گشاد شدن مردمک ها، نبض تند و ضعيف، تندي نفس،رنگ پريدگي وسردي پوست، گرفتگي عضلاني و اشکال در راه رفتن .

حمله گرمايي

حمله گرمايي يک اورژانس تهديد کننده زندگي بوده و در 20تا70درصد موارد به مرگ افراد مبتلا به گرما زدگي منجر مي شود. اين حادثه زماني اتفاق مي افتد که راه هاي دفع گرما از بدن نتوانند به اندازه کافي گرما دفع کرده وبدن را خنک کنند . با توجه به اين که در نيمي از بيماران امکان تعريق نيز وجود ندارد در نتيجه دماي بدن به شدت بالا مي رود که موجب آسيب هاي سلول هاي مغزي شده و خطر مرگ را در پي دارد . حمله گرمايي عمدتاً درهواي بسيار گرم همراه با رطوبت بالا ايجاد مي شود.

علايم و نشانه هاي حمله گرمايي

سردرد، سرگيجه ،بي قراري ،دماي بالاتر از 40درجه سانتي گراد،پوست خشک و قرمز(عمدتاً خشک)، نبض تند و ضعيف، تنگ شدن مردمک ها ،تندي نفس ،خشکي دهان، تهوع، استفراغ، بي اشتهايي ،ضعف عمومي، لرزش بدن، کاهش نسبي فشار خون و در موارد شديد تشنج و کاهش سطح هوشياري .

نکته

خستگي گرمايي شايع تر از حمله گرمايي است و در صورت عدم تشخيص و درمان صحيح خستگي گرمايي امکان بروز حلمه گرمايي وجود دارد .

تفاوت هاي خستگي گرمايي و حمله گرمايي

دو تفاوت عمده وضعيت پوست ودرجه حرارت است . در حمله گرمايي پوست برافروخته و در لمس داغ است ولي در خستگي گرمايي پوست مرطوب رنگ پريده و سرد است. دماي بدن درحمله گرمايي مي تواند به بالاتر از 41برسد ولي در خستگي گرمايي معمولاً در محدوده طبيعي است.

گرفتگي عضلاني

درنتيجه از دست رفتن مقادير زايد نمک به دليل تعريق فراوان و مصرف آب زياد فرد گرمازده دچار گرفتگي عضلاني در عضلات بازو ،ساق پا و شکم مي شود . براي بروز گرفتگي عضلاني نيازچنداني به هواي بسيار گرم نيست و آن چه مهم است اختلال در تعادل آب و نمک است.

علايم ونشانه هاي آن عبارت اند از:

گرفتگي و درد عضلات (شکم درد)،سرگيجه،خستگي فراوان ،تهوع و استفراغ و سطح هوشياري طبيعي.

اقدامات ضروري

گرما زدگي را بلافاصله با سرد کردن بدن درمان کنيد.
-فرد گرمازده را به محل خنک وسايه منتقل کنيد.
-به وضعيت تنفس گردش خون و علايم حياتي فرد گرمازده توجه کنيد .
-لباس هاي شخص گرمازده را خارج کنيد. لباس هاي خيس مانع از دفع گرما از بدن مي شود.
-کيسه آب يخ و يا حوله مرطوب روي سر و بدن فرد گرمازده قرار دهيد.
-در صورت عدم دسترسي از ملافه يا حوله خيس جهت سرد کردن فرد گرمازده استفاده کنيد.
-تا رسيدن درجه حرارت بدن به زير 38درجه عمل سرد کردن بدن فرد گرمازده را ادامه دهيد .
-درصورت دسترسي به فرد اکسيژن کافي بدهيد.
-سروشانه بيمار را بالاتر قرار دهيد.
-در موارد خفيف گرمازدگي(خستگي گرمايي)خنک کردن فرد گرمازده و تجويز مايعات در بسياري از موارد به بهبودي منجر مي شود. هر15دقيقه نصف ليوان آب حاوي نصف قاشق چاي خوري نمک به فرد بدهيد و بعد از يک ساعت بر حسب وضعيت و تمايل به مصرف مايعات توسط فرد تنظيم شود.

چند نکته

-هرگز به اين بيماران صرفاً قرص نمک تجويز نشود.
-هرگزعضلات دچارگرفتگي را ماساژندهيد
-بعد ازکاهش درجه حرارت فر از او به مدت 2تا3روز در جاي خنک مراقبت کنيد.
-سرعت عمل بسيار مهم است. هرچه زودتر اقدامات درماني صحيح شروع شود چه احتمال بروز عوارض مغزي جبران ناپذيرکمتر مي شود.
منبع:نشريه تغذيه و سلامتي ،شماره 75
/خ