دهان محل فعالیت باکتری‌هایی است که باعث ایجاد یک لایه چسبنده بر روی دندان‌ها به نام پلاک شده و در صورت پاک نشدن پلاک‌ها از روی دندان، به تدریج باعث ایجاد یک لایه سخت بر روی دندان‌ها به نام جرم می‌شود. به این ترتیب مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌های ساده و قند، باکتری‌های موجود در پلاک دندان را تغذیه کرده و در نهایت می‌تواند باعث ترشح اسید در دهان شود. اسید ترشح شده در نتیجه فعالیت پلاک‌ها باعث تجزیه سطح مینای محافظ دندان و عاج زیر آن شده و در نهایت باعث ایجاد پوسیدگی و خرابی دندان می‌شود.

در صورتی که پوسیدگی دندان و خراب شدن آن به عاج آن برسد، ساختار داخلی دندان را تحت تاثیر قرار داده و می‌تواند باعث حساس شدن دندان شود. علاوه بر این اگر پوسیدگی به مرکز نرم دندان (تحت عنوان ناحیه پالپ) برسد، در عمل می‌تواند باعث عفونت دندان شده و ممکن است درد شدید برای فرد به همراه داشته باشد. در این حالت ممکن است لازم شود از عصب کشی برای رفع مشکل بیمار استفاده گردد. در برخی موارد، در صورت پیشرفت بیش از حد مشکل، احتمالاً لازم است دندان آسیب‌دیده کشیده شود.

هر یک از بخش‌های دندان می‌توانند در معرض خطر پوسیدگی دندان و خراب شدن آن قرار داشته باشند، اما سطح رویی دندان و سطح بین دندان‌ها بیشتر در معرض این خطر قرار داشته و به خاطر احتمال گیر افتادن مواد غذایی بر روی آن‌ها، احتمال مشاهده حمله اسیدهای ناشی از فعالیت پلاک‌ها به این نقاط بیشتر است.1


علائم و نشانه‌های پوسیدگی دندان چیست؟

وقتی دندان شما دچار پوسیدگی می شود ممکن است یک یا چند مورد از علامت های زیر را داشته باشد:

درد یا دندان درد مداوم
دندان درد یا احساس یک درد شدید، اغلب نشانه‌ی پوسیدگی دندان است، به ویژه مواقعی که دندان صدمه دیده با چیزی تماس پیدا می‌کند.

درد اغلب یک نشانه است و می‌تواند در خود دندان یا لثه‌ی زیر دندان باشد. این درد‌ها ممکن است گاهی تند و تیز و شدید و گاهی هم خفیف و تپشی باشند، که هر دو حالت نشانه‌ی پوسیدگی هستند.

احساس درد هنگام جویدن غذا
اگر هر زمان که چیزی می‌خورید احساس درد می‌کنید، علت آن می‌تواند ترک خوردن دندان یا پوسیده شدن آن باشد. اگر بعد از گاز زدن به سیب یا جویدن غذا احساس یک درد شدید و ناگهانی می‌کنید، ممکن است عصب دندان عفونت کرده باشد و در حال پوسیدن باشد. با لمس ناحیه‌ی مورد نظر می‌توانید شدت درد را بسنجید و متوجه شوید که دندان تان نیاز به معاینه‌ی پزشک دارد یا نه. اگر از شدت درد نتوانید به دندان خود دست بزنید، باید برای انجام معاینه به دندان پزشک مراجعه کنید.

بد بویی یا بد مزگی دهان
پوسیدگی‌ها حفره‌هایی کوچک و عفونی هستند که درون دندان به وجود می‌آیند و آن را به محل مناسبی برای انباشت تکه‌های غذا و رشد باکتری‌ها تبدیل می‌کنند.

پوسیدگی در اثر حفره‌ای به وجود می‌آید که مواد اسیدی و قندی مسبب آن هستند و بعد از آن، باکتری‌ها می‌توانند وارد این حفره شوند. باکتری‌ها می‌توانند باعث بد بویی و بد مزگی دهان شوند.

بدبویی دهان ممکن است نشانه‌ی بیماری لثه هم باشد، مشکلی که در اثر تجمع پلاک‌ها بر روی دندان‌ها به وجود می‌آید و باعث تحریک لثه می‌شود.

اگر متوجه بد بویی یا بد مزگی مداوم دهان خود شده اید، برای تشخیص علت به دندان پزشک مراجعه کنید.

افزایش حساسیت دندان به دما
دندانی که عفونی شده باشد، حساسیت زیادی به دما پیدا می‌کند. اگر دندان هایتان دچار پوسیدگی شده باشند، حساسیت بیش از اندازه‌ای به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های سرد و گرم پیدا می‌کنید، مسأله‌ای که خوردن و نوشیدن را ناخوشایند و دردناک می‌کند.

هر کدام از دندان‌ها درون خود یک عصب و همینطور یک رگ دارند که با خونرسانی به رشد و عملکرد دندان کمک می‌کند. وقتی پوسیدگی وسعت پیدا کند و به عصب نزدیک شود، عصب می‌تواند تغییر دما را راحت‌تر احساس کند.

ظاهر شدن نقاط تیره رنگ روی دندان و / یا تغییر رنگ دندان
بعضی پوسیدگی‌ها بر سطح دندان و به شکل یک حفره ظاهر می‌شوند، اما بعضی از آن‌ها هم روی دندان عفونی شده، بیشتر شکل یک نقطه یا لکه دارند. ظاهر شدن لکه‌های سیاه، قهوه‌ای یا سفید رنگ روی دندان اغلب نشانه‌ی پوسیدگی آن است، گرچه این لکه‌ها می‌توانند طبیعی هم باشند. اگر لکه‌ی روی دندان نرم یا چسبنده باشد، این مسأله احتمالاً نشانه‌ی پوسیدگی دندان است. در بعضی موارد، پوسیدگی ممکن است باعث تیره شدن کل دندان یا افزایش احتمال شکستن آن شود. اگر متوجه لکه‌ای روی دندان‌های خود یا تغییر رنگ آن‌ها شدید، به پزشک مراجعه کنید.

خونریزی هنگام مسواک زدن
پوسیدگی می‌تواند باعث خونریزی در هنگام مسواک زدن شود که علت آن تحریک شدن لثه از سوی عصب آسیب دیده‌ی دندان است. خونریزی‌های مکرر ممکن است نشانه‌ی بیماری لثه یا یک پوسیدگی عمیق باشد. اگر پوسیدگی بزرگی در خط لثه وجود داشته باشد، ممکن است مواد غذایی در پوسیدگی گیر کنند و این مسأله باعث صدمه دیدن لثه شود. اگر پوسیدگی خیلی بزرگی در دندان تان داشته باشید، ممکن است خود دندان خونریزی کند.

ورم بعضی بخش‌های لثه
در بعضی موارد ورم لثه نشانه‌ی پوسیدگی دندان است، گرچه این ورم ممکن است لزوماً دردناک نباشد. اگر پوسیدگی خیلی عمیقی در دندان وجود داشته باشد، این مسأله باعث صدمه دیدن عصب یا از بین رفتن آن می‌شود و عفونی شدن عصب را به دنبال می‌آورد. این عفونت هم موجب ورم لثه می‌شود. بعضی افراد دچار ورم می‌شوند، اما هیچ دردی احساس نمی‌کنند. با این حال، یک عفونت باعث این ورم شده. اگر متوجه شدید بخش‌هایی از لثه تان ورم کرده، از آنجایی که ممکن است این مسأله نشانه‌ی پوسیگی دندان یا عفونت لثه باشد، باید به دندان پزشک مراجعه کنید.

احساس درد هنگام تغییر فشار هوا
اگر هنگام بلند شدن هواپیما یا شیرجه زدن در آب‌های عمیق دچار دندان درد می‌شوید، ممکن است علت آن پوسیدگی دندان تان باشد. تغییر در فشار هوا می‌تواند عصب درون یک دندان عفونی شده را تحریک کند، مسأله‌ای که باعث یک درد و احساس ناراحتی خفیف یا شدید می‌شود. اگر در چنین موقعیت‌هایی درد ناآشنایی احساس می‌کنید، قبل از پیشرفت بیشتر پوسیدگی، به دندانپزشک مراجعه کنید. پر کردن پوسیدگی دندان در مراحل اولیه‌ی آن، از پیشروی بیشتر پوسیدگی جلوگیری می‌کند و نشانه‌های آن را کاهش می‌دهد.2


محلهای شایع پوسیدگی دندان

پوسیدگی تمام سطوح دندان را یکسان مبتلا نمی کند. بلکه بعضی از سطوح دندانها به علت وضعیت خاصی که دارند بیشتر دچار پوسیدگی می شوند. این سطوح عبارتند از:

شیارهای سطح جونده: سطح جونده دندانهای آسیا شیارهای باریک و عمیقی دارد که محیط مناسبی برای زندگی و رشد میکروبها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می گردد.

این امر بخصوص در مورد دندانهای آسیاب بیشتر رخ می دهد و باعث پوسیدگی زودرس آنها می شود.

سطوح بین دندانی: این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواک قابل تمیز کردن نیست بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه بشمار می آید.
طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان: تجمع میکروبها معمولاً در این ناحیه باعث بیماری لثه نیز می شود.3


پیشگیری از پوسیدگی دندان

برای پوسیدگی های دندان علاوه بر ساختار دندان که به صورت ژنیتیکی تعیین می گردد ، وجود محیط مناسب و میکروب های پوسیدگی زا نیز ضروری است.

اولین قدم برای پیشگیری از پوسیدگی دندان تغذیه ی مناسب است . تغذیه ی مناسب به معنا ی عدم استفاده یا کم کردن ، مواد پوسیدگی زا بر روی دندان است .

دومین قدم برای این منظور ، رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده از مسواک و نخ دندان به صورت منظم و روزانه می باشد.

قدم سوم قرار دادن دندان ها در مجاوت فلوراید می باشد. ( با توجه به تحقیقات گسترده ای که اخیرا صورت گرفته است ، وجود فلوراید در ساختار دندان می تواند باعث استحکام دندان نسبت به اسید های تخریب کننده ی دندان و بالا بردن مقاومت دندان ها در برابر پوسیدگی شود. )

قدم چهارم برای پیشگیری از پوسیدگی دندان ها حذف محل مناسب برای لانه گزینی میکروب های پوسیدگی زا است . دندان های آسیا به خصوص اولین دندان آسیای بزرگ دائمی ، دارا ی شیارهای عمیقی است و این شیار ها به راحتی با مسواک تمیز نمی شود ، به همین خاطر مواد غذایی و میکروب های پوسیدگی زا به راحتی در این نقاط جای می گیرند . برای جلوگیری از پوسیدگی این نقاط و پرکردن لانه ی میکروب ها می توان از مواد شیار پوش ( فیشورسیلنت ) استفاده کرد.4


عوامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان کدامند؟

به طور کلی 4 عامل در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند:

1 باید دندان در دهان باشد
2 مواد قندی یا هر ماده ای که به قند تبدیل می شود مانند نان
3 میکروب
4 زمان

هر فردی باید دندانی در دهان داشته باشد و در دهان او میکروب وجود داشته باشد ، علاوه بر این موارد باید شخص مواد قندی مصرف کند. در کنار تمامی این موارد باید زمان کافی وجود داشته باشد تا میکروب بتواند قند را به اسید تبدیل کند.

در نهایت اگر هر کدام از این 4 عامل وجود نداشته باشد دندان دچار پوسیدگی نمی شود.

زمانی که شما مسواک می زنید زمان پوسیدگی راعقب می برید ، یعنی اگر لازم بود زمانی طول بکشد تا میکروب ها بتوانند قند را به اسید تبدیل کنند، با مسواک زدن قند و میکروب از بین می روند و زمان کافی نیز از این دو گرفته شده است.4


چگونه می توان پوسیدگی دندان را درمان کرد؟

نحوه درمان مناسب پوسیدگی دندان و خراب شدن آن بستگی به میزان پیشرفت پوسیدگی دارد. در این شرایط دندانپزشک احتمالاً از روش‌های درمان زیر برای
ترمیم پوسیدگی دندان استفاده خواهد کرد. این روش‌ها به ترتیب ساده و کم‌هزینه بودن در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

وارنیش فلوراید
در صورتی که پوسیدگی و خرابی دندان هنوز نیازی به پر کردن دندان نداشته باشد، دندانپزشک احتمالاً از وارنیش فلوراید برای دندان‌ها استفاده می‌کند تا به این ترتیب از ایجاد پوسیدگی و خرابی بیشتر و از بین رفتن مواد معدنی در سطح مینای دندان جلوگیری نماید.

پر کردن دندان
به این منظور در شرایط بی‌حسی موضعی، دندانپزشک با استفاده از یک مته کوچک بخش‌های آسیب‌دیده یا ضعیف شده دندان را بر می‌دارد. در این حالت دندانپزشک ممکن است در صورت نیاز از روش‌های خاص برای اطمینان از وارد نشدن آسیب به اعصاب دندان استفاده نماید. در ادامه دندانپزشک از مواد خاص برای پر کردن دندان استفاده می‌کند. این مواد عبارت از آمالگام (یک نوع آلیاژ فلزی) یا کامپوزیت (مواد همرنگ دندان) است. این مواد به سختی دچار فرسایش می‌شوند و در صورت مراقبت صحیح می‌توانند برای سال‌های طولانی دوام و ماندگاری داشته باشند.

اینله و اونله
هنگامی که پوسیدگی دندان و خرابی آن به مقداری بزرگ باشد که امکان استفاده از پرکردگی برای آن وجود نداشته باشد، لابراتوار دندانپزشکی از اینله یا اونله برای بازیابی ظاهر دندان استفاده خواهد کرد. به این منظور ابتدا یک قالب از دندان (معمولاً تحت بی‌حسی موضعی) تهیه شده و از این قالب برای ساخته اینله و اونله و اطمینان از مناسب بودن ترمیم ساخته شده برای دندان استفاده خواهد شد. اینله و اونله معمولاً از طلا یا پرسلاین ساخته شده و سپس برای پوشاندن پوسیدگی دندان بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

روکش
روکش یک نوع پوشش قرار گرفته بر روی سطح خارجی دندان‌های طبیعی است که در اکثر مواقع برای دندان‌هایی استفاده می‌شود که به شدت به خاطر پوسیدگی دچار آسیب شده‌اند. به این ترتیب از طریق روکش، حفظ ساختار دندان امکان‌پذیر خواهد شد. به خاطر اینکه روکش دندان لازم است به صورتی ساخته شود که به‌طور دقیق منطبق بر ساختار دندان باشد، دندانپزشک به این منظور از دندان قالب تهیه کرده و از آن برای ساخت روکش دندان سفارشی مشابه حالت اینله و اونله در لابراتوار استفاده می‌کند.

عصب‌کشی دندان
در صورتی که پوسیدگی دندان و خراب شدن آن باعث ایجاد عفونت برای ناحیه پالپ شده باشد، این شرایط می‌تواند باعث تشکیل آبسه یا مرگ عصب دندان شده و به این ترتیب بیمار نیاز به عصب‌کشی دندان پیدا می‌کند. این درمان از طریق ایجاد یک سوراخ در تاج دندان، خارج کردن ناحیه پالپ و تمیز کردن ناحیه مورد نظر و در نهایت پر کردن ناحیه خارج شده و پوشاندن دندان از طریق یک روکش انجام می‌شود.

کشیدن دندان
در صورتی که امکان نجات دادن دندان وجود نداشته باشد، احتمالاً دندان آسیب‌دیده کشیده خواهد شد. در این شرایط یک ماده بی‌حسی به لثه تزریق شده و دندان‌پزشک با عریض کردن حفره دندان، تا زمانی دندان را به سمت چپ و راست حرکت می‌دهد که دندان در حفره لق و آزاد شود. حفره باز ایجاد شده پس از کشیدن دندان در ادامه با بخیه بسته شده و به این ترتیب امکان ایجاد لخته خون و ترمیم آن فراهم خواهد شد. در نهایت دندان کشیده شده با دندان مصنوعی، بریج، یا ایمپلنت جایگزین خواهد شد.1


پی نوشت:
1.www.irisclinic.com
2.www.alef.ir
3.www.jamilian.net
4.www.drsalahdar.com