الفبای شهرت را بلد نباشیم دردسرها ردیف می شوند

شهرت موضوعی است که بشر همواره به آن نگاه خاص و ویژه ای داشته شاید همانند مرغ همسایه که غاز است شهرت نیز چنین ویژگی دارد. بسیاری از انسان ها  در طول عمر خود تلاش می کنند تا به جایی برسند که مشهور و معروف شوند، اما آیا معروف و مشهور شدن آن چنان ارزشمند است که برای آن دست به هر کاری زد؟ دکتر افشین طباطبایی جامعه شناس در گفت وگو با راسخون به چند پرسش پیرامون این موضوع پاسخ داده است.
 

افراد مشهور نسبت به افراد عادی خوشبخت­تر هستند یا نه؟

هیچ ­کس نمی ­تواند ادعا کند از شهرت و قدرت خوشش نمی­ آید؛ اگر کسی چنین بگوید، یا از عواقب آن می­ ترسد یا ادای شکسته نفسی درمی­ آورد. شاید کسانی در مقابل پول مقاومت کنند ولی در برابر وسوسه­ قدرت که به دنبال شهرت می ­آید به سختی می ­توانند پاسخ منفی دهند. برخی افراد، خوش­بختی را فقط در پول و ثروت یا مقام و قدرت می ­دانند؛ در حالی­ که نیمی از ثروتمندان و صاحب ­منصبان جهان به­ هیچ ­روی خوش­بخت و سعادتمند نیستند. پول و ثروت، قدرت و مقام، زیبایی و ذکاوت یا مدارج عالی تحصیلی و شهرت دلیلی بر سعادت و خوش­بختی نیست.
 
خوش­بختی واژه­ای زرین، زیبا و دلپذیر است که در هر فرهنگ و تمدنی، آرمانی ارزشمند و محبوب شمرده می ­شود. نوع نگاه انسان به آفرینش و هستی، مبنای تفسیر خوش­بختی ا­ست. خوش­بختی، امری نسبی ا­ست نه مطلق و هر انسانی حتی افراد مشهور تعریف خود را از آن دارند؛ البته از نظر کارشناسان روان­شناسی و جامعه­ شناسی، خوش­بختی را هم می­ توان معنی کرد و هم برایش قالب تعیین نمود. هر کسی تعریفی از خوش­بختی دارد، اما شاید انتهای همه­ آن­ها به یک جا ختم ­شود و آن احساس آرامش و شادمانی درونی­ است. از این رو نمی­ توان قاطعانه اعلام کرد که هر فرد مشهوری خوشبخت است یا بدبخت چون این صرفا یک احساس درونی و انتزاعی است.
 

شهرت یعنی چه؟

شهرت یعنی معروف شدن و شهرت­ طلبی یعنی تلاش برای قدر و منزلت پیدا کردن. کسب شهرت اگر به حُب ذات و مطرح کردن خود بر‌گردد، یعنی جاه­ طلبی که به دنبال غفلت از خدا ظهور می‌کند و امری ناپسند است. زدودن این خصلت ناشایست به سختی محقق می‌شود؛ چون در حقیقت کنار زدن و شکستن نفس کار سختی است. خداوند می‌فرماید: «این منزل آخرت (بهشت) را تنها برای کسانی قرار می‌دهیم که در روی زمین قصد برتری (جاه و شهرت)‌ و قصد فساد ندارند» (1).
 
همه آدم ­ها علاقمندند در مرکز توجه باشند و به نوعی دیده شوند. این خصوصیت در همه مشترک است و شدت و ضعفش متفاوت می­ باشد. منظور این­ که انسان نیازمند است از محیط خود و از اطرافیان پاداش بگیرد. این پاداش گاهی تنها یک تایید و تشویق ساده است.
 
عامل اصلی شهرت نیز همین است، معنی شهرت در معرض توجه بودن است. انسان­ ها همچون قدرت به دنبال شهرت­ طلبی ­اند. می ­توان گفت اکثر افراد دوست دارند به شهرت برسند. به­ طور خلاصه شهرت یعنی معروف بودن، حال هرچه قدر تعداد آدم ­هایی که فرد مشهور را می­ شناسند؛ بیشتر باشد دایره­ شهرت او هم وسیع تر است. این­که فرد بدون افتادن در دام جاه ­طلبی و آز قدرت بر اریکه شهرت سوار شود، موضوع قابل بحثی است.
 

چه کسی مشهور است؟

افرادی به شهرت دست می­ یابند که چیزی برای عرضه داشته باشند؛ مذهبی، هنری، سیاسی، ورزشی، اجتماعی و... شهرت می ­تواند مثبت یا منفی باشد؛ به بیانی روشن­ تر هیتلر و گاندی هر دو شهرتی تاریخی دارند. شهرت برای افراد لایق، یک نعمت است که خداوند آن را در قلوب مردم قرار می­دهد. ولی جاه با شهرت قدری تفاوت دارد؛ در حقیقت جاه مالکیت بر دل‌ها و محبوبیتی است که مردم را به اطاعت از فرد مشهور وا می‌دارد.
 

چه ارتباطی بین شهرت و موفقیت وجود دارد؟

باز هم بسته به شرایط قابل تعریف است؛ در حقیقت به تعداد انسان­ های روی زمین می توان زندگی را معنی کرد، هیچ تعریف مشخص و کاملی از خوش­بختی و موفقیت نمی ­توان ارائه داد، گرچه قرن­ها­ است ادیان الهی و فلاسفه­ نظرات گوناگونی در این موارد اظهار کرده ­اند. بهتر است مدعی شویم؛ موفقیت چیزی است­ که به­ طور شخصی در مورد آن تصمیم ­می­گیریم.
 

چرا بسیاری از افراد مشهور به ورطه نابودی کشیده میشوند؟

به خاطر عدم توانایی در برقراری تعادل بین جنبه­ های منفی و مثبت قدرت به دست آمده از شهرت یا به عبارتی واضح ­تر به دلیل انحرافات اخلاقی همان افتادن در دام حُب جاه، برتری جویی موجود در ذات شهرت و ظواهر فریبنده آن که اگر در اختیار انسانی سُست بنیان باشد موجب تباهی می­ گردد. چون انسان از شهرت و قدرت ذاتی آن در جهت امیال رذیلانه و ضد ارزشی و شیطانی استفاده نموده و به هدف دستیابی به نیات پست و شوم از شهرت و سرشناس بودن خود سوء استفاده می­ کند.
 

شهرت خوب است یا بد؟

شهرت تاثیر زیادی روی زندگی افراد مشهور می ­گذارد که البته همه­ آن مثبت نیست. وقتی کسی در کانون توجه باشد، تغییراتی در زندگی­ اش ایجاد می ­شود. یکی از مهم­ترین­ شان از بین رفتن حریم خصوصی است. ممکن است فرد مشهور دچار غرور کاذب گردد و سطح روابطش با دیگران و مردم نه تنها کاهش یابد بلکه ارتباطات فردی­ اش تحت­ تاثیر عناصر منفی اخلاقی که در وی تقویت شده کمرنگ و سُست شوند. از این رو به افراد مشهور، مثل برخی جوانان ورزشکار که ظرفیت تحمل چنین پتانسیلی را ندارند، باید آموزش و مهارت رویارو شدن با شرایط تازه را داد تا گرفتار معضلات اخلاقی و آسیب­ های اجتماعی نشوند. کلاس ­های آموزشی متعدد کمک می­ کند تا افراد مشهور مخصوصا آن­هایی که از اوج فقر و رتبه ­های پایین اجتماعی، به سطوح بالا و موفقیت دست یافته ­اند بتوانند با شهرت و عواقب در معرض دید بودن و از بین رفتن حریم خصوصی و... کنار بیایند و محبوب­تر شوند. چنین آموزش­ هایی برای تمام افراد مشهور لازم است.
 

فواید شهرت بیشتر است یا مضراتش؟

بسته به نوع نگاه ما دارد؛ اگر فرد از شهرتش برای انجام کارهای خیر استفاده کند قطعا آثار مثبتی دارد. برخی از افراد مشهور هم سعی می ­کنند با فعالیت در امور خیریه جلب توجه کنند، حتی اگر واقعا نیت خیر هم داشته باشند ولی تظاهر بیش از حد باعث خراب شدن وجهه آنان در نظر دیگران می­ شود.
 
شهرت مانند یک شمشیر دو لبه است، برخی افراد اگر شهرت نداشتند، شاید آدم ­های بهتری بودند. یعنی فرد از قبل زمینه­ برخی خصوصیات منفی را دارد و شهرت به عنوان یک عامل محرک؛ بروز این عناصر منفی را تشدید می­ کند. از طرفی دیگر برخی افراد مشهور از ترس به خطر افتادن موقعیت یا حیثیت­شان، خیلی از کارها را انجام نمی ­دهند، یعنی شهرت به عنوان یک عامل بازدارنده عمل می ­کند.
 
به طور خلاصه فرد مشهور همواره مورد حسد و اتهام دیگران قرار می­ گیرد. فرد مشهور اگر دارای خصائل اخلاقی دون باشد برای این که خود را از اتهامات و مکر حسودان و حملات کلامی و لسانی دیگران مبرا کند و منزلت و جایگاه خود را نزد مردم بالا ببرد دست به ریا و تظاهر می­زند، و سعی می‌کند عیوب و نقایص خود را از مردم پنهان کند و خود را دارای کمالات و فضایلی نشان دهد که فاقدشان است.
 

چرا بسیاری از افراد مشهور از مردم فرار میکنند؟

خلوت و آرامش یک زندگی عادی را از دست داده­ اند، همواره زیر نگاه دیگران قرار داشتن و تصور این­که عده­ ای مدام مراقب شما هستند احساس امنیت انسان که یکی از اصلی­ ترین نیازهای بشر می ­باشد را زایل می ­کند. بسیاری از ناهنجاری­ های روانی و مشکلات روحی انسان ناشی از تخریب احساس امنیت یا فقدان آن است. انسان وقتی کم ­کم به شهرت می­ رسد خشنود می ­گردد ولی در گذر ایام با افزوده شدن بر دامنه شهرت­شان و کم­رنگ شدن حس امنیت، نگرانی جای آن را می­ گیرد. در یک کلام از دست دادن آرامش.
 

چه باورهای غلطی درمورد شهرت وجود دارد؟

در اذهان بسیاری مردم فرضیه­ ای به عنوان یک پیش فرض وجود دارد که شهرت در پی­ خود قدرت اجتماعی فرد را بالا می ­برد و اسباب رسیدن انسان به آرزوها، خواسته ­ها و امیال قلبی او را فراهم می­ کند. در این احساس حقیقتی نهفته که قدرت به دنبال خود ثروت مادی و پول که ریشه­ خوش­بختی است و دوای درد همه­ مشکلات، یا کلید تمام قفل ­ها می­باشد را به همراه می ­آورد. در حالی که در عمل بسیاری از افراد مشهور که قدرتمند و ثروتمند هم هستند فرسنگ ­ها از خوش­بختی و آرامش فاصله دارند. همان­ گونه که بشر در دوران رُنسانس دست به ­تحول و تغییری عظیم به ­سوی پیشرفت و تعالی زد، هر یک از ما نیز برای رسیدن به بالندگی نیازمند نوعی رُنسانس در چارچوب ­ها و باورهای ذهنی هستیم، تا افق ­های تازه­ای را بگشایم و از آن طریق به بالاترین توانایی­ های فردی­ مان دست­یابیم. شهرت و محبوبیت شاید در تمام جوامع بشری مولفه­ هایی اغواگر و جذاب برای بسیاری از  انسان­ ها باشند، ولی استفاده درست از هر فرآیندی نیازمند ب­ه کارگیری و دانستن الفبای آن نظام است وگرنه به بی‌راهه خواهیم رفت.

پینوشت:
[سوره قصص، آیه83]