بزرگترین اندام بدن انسان پوست است که تمام سطح خارجی بدن را می پوشاند و به عنوان یک حفاظت کننده از بدن به شمار می آید. این اندام بدن از سه لایه به نام های اپیدرم، درم و هیپودرم، به وجود آمده است. ساختمان پوست دارای شبکه پیچیده ای است، که توانایی حفظ بدن در برابر عوامل مختلف بیماری زا، از جمله: آسیب های فیزیکی، اشعه ماورا بنفش و ترکیبات شیمیایی را دارد. پوست وظیفه حفظ تعادل در دمای بدن و تعریق آن را بر عهده دارد. در این مقاله به بررسی لایه اپیدرم پوست می پردازیم.

ضخامت پوست بدن
در قسمت های مختلف بدن، ضخامت پوست بسیار متفاوت است، که این ضخامت بستگی به ضخامت لایه اپیدرم پوست دارد. ضخیم ترین لایه پوست در ناحیه های کف دست و کف پای انسان وجود دارد زیرا، در این ناحیه های لایه اپیدرم پوست دارای لایه اضافه ای به نام stratum lucidum می باشد. معمولا پوست های بدون مو در بدن ضخامت بیشتری دارند.



پوست کمر انسان با توجه به ضخامت ناحیه درم ممکن است ضخیم به نظر برسد، ولی از نظر بافت شناسی جز قسمت هایی با پوست نازک به شمار می آید، زیرا این لایه به دلیل نداشتن stratum lucidum از پوست بدون مو نازک تر می باشد.

لایه های اپیدرم پوست
لایه های اپیدرم پوست از قسمت عمقی به سطحی عبارتند از: لایه بازال، لایه اسپینوزوم، لایه گرانولوزوم ، لایه لوسیدوم و لایه شاخی، که به ترتیب در زیر آنها را شرح می دهیم:

  • لایه بازال اپیدرم: نام دیگر این لایه Stratum germinativum می باشد. این قسمت لایه عمقی اپیدرم است که به وسیله غشای پایه، از لایه درم جدا گردیده و به وسیله همی دسموزوم به لایه پایه متصل شده است. سلول های موجود در این قسمت، از سلول های بنیادی و فعال میتوتیکی و ستونی می باشند که در حال تولید مداوم، کراتینوسیت هستند و همچنین ملانوسیت ها نیز در این لایه حضور دارند.
  • لایه اسپینوزوم: این لایه که به لایه استخوانی و لایه سلول های خاردار نیز معروف است، دارای 8 تا 10 لایه سلولی می باشد، به دلیل اینکه سلول های این لایه، دارای قواعد نامنظمی برای فرآیندهای سیتوپلاسمی هستند به سلول های خاردار معروف هستند، این خارها معمولا به ظرف بیرون لایه کشیده می شوند و از طریق دسموزوم ها با سلول های اطراف خود متصل می شوند. در این لایه سلول های دندریتیک نیز یافت می شوند.
  • لایه گرانولوزوم اپیدرم: این لایه که سلول های الماسی شکل با گرانول های لاملا و همچنین کراتوئیلین، را شامل می شود دارای 3 تا 5 لایه سلولی است. سلول های پیش ساز کراتینه در گرانول های کراتوئیلین وجود دارد، که این سلول ها به هم متصل شده و گروه هایی را تشکیل می دهند. ولی گرانول های لاملا، سلول های گلیکولیپیدها را شامل می شوند، که در سطح سلول ها ترشح شده و به عنوان ماده چسبی، سلول ها را بهم متصل نگه می دارند.
  • لایه لوسیدوم اپیدرم: این لایه از قسمت های ضخیم پوست در کف دست و پا به شمار می آید که دارای 2-3 لایه سلولی می باشد. لایه لوسیدوم، لایه نازکی است که حاوی الیدین می باشد، الیدین بر اساس تغییرات کراتوئیلین به وجود می آید.
  • لایه شاخی اپیدرم: سطحی ترین لایه اپیدرم با 20 تا 30 لایه سلولی است و متشکل از پوسته های کراتینه و لایه های شاخی می باشد که از کراتینوسیت های مرده ساخته شده اند. لایه شاخی اپیدرم به سلول های سنگفرشی هسته ای، معروف می باشد. ضخامت این لایه در قسمت های مختلف پوست می تواند بسیار متفاوت باشد از جمله در دست های پینه بسته. کراتینوسیت های مرده این لایه، ماده دفنسین را ترشح کرده که جز اولین بخش دفاعی در بدن ما به شمار می آید.  
سلولهای اپیدرم پوست عبارتند از:
کراتینوسیت ها، ملانوسیت ها، سلولهای لانگرهانس، سلول مرکل، درم و هیپودرم، که در متن زیر سلول های اپیدرم پوست را شرح داده ایم:

  • سلول های کراتینوسیت: انواعی از سلول های غالب در اپیدرم پوست می باشند که از لایه پایه منشا می گیرند، از تولید کننده های کراتین به شمار می آیند و با تولید و ترشح چربی ها، یک سد اپیدرمی را تشکیل می دهند. کراتینوسیت ها، با استفاده از فعال شدن پیش سازهای کلسترول از طریق نور UVB، کلسیم را جذب کرده و ویتامین D تولید می نمایند.
  • سلول های ملانوسیت اپیدرم: این سلول ها مسئول تولید ملانین هستند و رنگدانه های پوست را ایجاد می کنند همچنین از سلول های تاجی شکل عصبی منشا گرفته اند. محل آنها در بین سلول های بازال می باشد. ملانوسیت در برابر اشعه UVB به عنوان لایه محافظ پوست و ضد آفتاب طبیعی پوست عمل می کند. تولید ملانین از طریق تبدیل شدن تیروزین به DOPA توسط آنزیم تیروزیناز، انجام می شود. پس از آن ملانین تشکیل شده، از طریق فرآیندهای گستره ای که بین ملانوسیت ها و سلول های اپیدرمی است، از سلولی به سلول دیگر منتقل می شود. بعد از آن گرانول های ملانین از ملانوسیت ها طی فرایندهایی به سیتوپلاسم کراتینوسیت انتقال پیدا می کنند و با دادن رنگ دانه های خود، به کراتینوسیتهای همسایه منتقل می شوند. از جمله فرآیندهایی که در این مرحله برای ملانوسیت ها توسط کراتینوسیت ها انجام می شود، فرآیند فاگوسیتوز می باشد.

  • سلولهای لانگرهانس اپیدرم: این سلول ها دارای نقش پر اهمیتی در تولید آنتی ژن دارند، جز سلول های دندریتیک پوسته به شمار می آیند و در خط اول محافظت از پوست قرار دارند. منشا این سلول ها مزانشیم است، که از سلول های بنیادی CD34 مغز استخوان منشا می گیرد و قسمتی از سیستم فاگوسیتیک تک هسته ای را تشکیل می دهند. این سلول ها، گرانول های Birbeck که از اندامک های سیتوپلاسمی می باشند را در بر میگیرند. سلول های لانگرهانس، مولکول های MHC I و MHC II را تولید می کنند، علاوه بر این قادر به جذب آنتی ژن ها در پوست و انتقال آنها به غدد لنفاوی هستند.
  • سلولهای مرکل اپیدرم: این سلول ها در اشکال بیضی دیده می شوند، که در لایه پایه وجود دارند. گیرنده های نور در این سلول ها قرار دارند، که بیشترین تعداد آنها در نوک انگشتان واقع شده است. در نقاط دیگر پوست از جمله: کف پا و دست، دستگاه تناسلی و مخاط دهان نیز یافت می شوند. سلول های مرکل، رشته های کراتین میانی را در خود جای داده اند، و غشای آنها قادر است که با انتهای رشته های عصب آزاد در پوست، ارتباط برقرار کند.
لایه درم پوست
 این لایه در غشای پایه به لایه اپیدرم متصل است و از دو لایه بافت همبند به نام های پاپیلاری و مشبک که با هم ادغام شده اند، تشکیل شده است. لایه پاپیلاری نازکتر و لایه مشبک ضخیم تر و در قسمت عمقی واقع شده است. در لایه درم غده های، مو، عرق، ماهیچه، رگ های خونی و نورون های حسی قرار دارند.




لایه هیپودرم پوست
این لایه نسبت به درم در عمق بیشتری قرار دارد، که فاسیای زیر جلدی نیز خوانده می شود. هیپودرم، عمیق ترین لایه پوست است و فولیکول های مو، رگ های خونی و همچنین نورون های حسی را دربرمی گیرد.

عملکرد لایه اپیدرم پوست
اپیدرم پوست، خارجی ترین لایه پوست بدن است، که رنگ پوست ما را تشکیل داده و یک سد ضد آب برای پوست محسوب می شود. اپیدرم، لایه بافت اپیتلیال پوست می باشد که غدد عرق، فولیکول های مو و همچنین غدد سباسه از طریق این لایه تولید و مورد استفاده قرار می گیرند. اپیدرم پوست دارای عملکرد های فراوانی می باشد، همچنین به عنوان یک لایه محافظ در برابر آب ، حمله میکروب ها، ضربات فیزیکی، مکانیکی و شیمیایی و آسیب های ناشی از نور ماورا بنفش عمل می کند.

سد ضد آبی که اپیدرم پوست ایجاد می کند ناشی از لایه ای از پروتئین های نامحلول در سطح داخلی غشای پلاسما می باشد. این ماده ضد آب با اتصال پروتئین های کوچک سرشار از پرولین و پروتئین های بزرگ مانند سیستاتین، فیلاگرین و دسموپلاکین شکل گرفته و یک سد محکم را به وجود آورده است. پوست اولین سیستم دفاعی از طریق عملکرد سلول های لانگرهانس در لایه اپیدرم می باشد.

آناتومی اپیدرم پوست
اپیدرم پوست از بافت اکتودرمال منشا میگیرد ولی لایه های درم و هیپودرم از بافت مزودرمال ناشی از سامیت ها گرفته شده اند. مسئولیت تشکیل سلول های لانگرهانس بر عهده مزودرم است.



ریزش پوست
پوست بدن برای جلوگیری از ایجاد خشکی، به طور مداوم ریزش می کند، که این ریزش در ناحیه های مختلف متفاوت می باشد. لایه های پوست ضخیم که ناحیه های بدون موی پوست را تشکیل می دهند، بیشتر در معرض ریزش پوست قرار دارند. این روند به صورتی اتفاق می افتد که ابتدا تقسیم سلولی انجام می شود، سپس سلول های تقسیم شده تجمع پیدا می کنند و ریزش اتفاق می افتد.



خونرسانی به بافت اپیدرم پوست
 در پوست بدن عروق خونی و لنفاوی وجود دارند، خونرسانی به پوست از طریق دو شبکه اتفاق می افتد، اولین شبکه در بین لایه پاپیلاری و لایه مشبک درم انجام می شود، دومین شبکه خونرسانی، بین لایه درم و بافت های زیر پوستی است. تامین خون برای ناحیه اپیدرم پوست، در شبکه زیر اپیدرم یا همان شبکه شریانی سطحی پوست اتفاق می افتد.

مسائل کلی در رابطه با لایه اپیدرم پوست
لایه اپیدرم پوست، به طور طبیعی، مکانی برای زندگی میکروارگانیسم هایی است که در این لایه زندگی می کنند، این میکروارگانیسم ها که در سطح پوست ما زندگی می کنند غیر بیماری زا محسوب می شوند تا زمانی سطح پوست ما سالم باشد، ممکن در اثر ایجاد زخم یا جراحت به راحتی به داخل پوست نفوذ کرده و عفونت های خطرناکی را ایجاد نمایند. از جمله این میکروارگانیسم ها می توان به : استافیلوکوک اپیدرمیس، استافیلوکوک اورئوس، کورینه باکتریوم، استرپتوکوک، کلستریدیوم پرفرنجنس و غیره اشاره کرد.



پوست با استفاده از تنظیم دمای بدن و از دست دادن آب اضافی، باعث حفظ تعادل بین هموستاز بدن می شود. با این حال، باعث حفظ عملکرد غدد درون ریز و برون ریز بدن می شود. از جمله عملکردهای غدد درون ریز شامل: تولید ویتامین D در سلول های کراتینوسیت می باشد که با کمک نور ماورا بنفش، تبدیل 7- دهیدروکلسترول به ویتامین D در لایه اپیدرم پوست اتفاق می افتد. کنترل عملکردهای غدد برون ریز پوست از طریق عرق و غدد چربی اتفاق می افتد. از وظایف دیگر اپیدرم پوست، احساس لمس، گرما، سرما و همچنین احساس درد می باشد.

اپیدرم پوست از مهمترین لایه های پوست می باشد که بسیاری از فعالیت ها مهم بافت پوست را انجام می دهد. این لایه به عنوان یک حفاظ محکم عمل می کند و لایه های بعدی را از آسیب های مختلف حفظ می نماید. با توجه به اینکه بر روی لایه بیرونی پوست میکروارگانیسم های بسیاری به صورت طبیعی زندگی می کنند در صورت آسیب به بافت اپیدرم پوست، امکان ایجاد عفونت پوستی بسیار زیاد است. این لایه محافظ تمام بدن ما را پوشانده است و با توجه به وظایفی که بافت های مختلف بدن دارند ضخامت های این لایه متناسب با آنها تغییر می کند.