بابدها و نبایدهای تغذیه ای برای بیماران مبتلا به سنگ کیسه صفرا

کیسه صفرا در هضم غذا

کیسه صفرا در هضم غذا نقش مهمی دارد. صفرا را جمع و ذخیره می کند، سپس وقتی غذا وارد روده کوچک معده می شود، صفرا را به داخل روده کوچک رها می سازد و با این کار به هضم غذا کمک می کند زیرا کیسه صفرا حاوی نمک صفرا و سایر مواد است که چربی را تجزیه می کند.

در برخی موارد ممکن است مجرای صفراوی که کیسه صفرا را به روده کوچک متصل می کند توسط سنگ کیسه صفرا مسدود و باعث بروز علائمی مانند درد، نفخ، احساس بیماری (حالت تهوع) و بیمار شدن (استفراغ) شود. سنگ های کیسه صفرا می توانند آزاد شدن صفرا از مجرای صفراوی را دشوار و مختل کنند.1
 

علل تشکیل سنگ های صفراوی

برخی علل تشکیل سنگ های صفراوی عبارت است از:
 

وجود کلسترول زیادی در صفرا

تجمع بیش از حد کلسترول در صفرا می تواند منجر به سنگ های کلسترول زرد شود. اگرکبد کلسترول بیشتری نیز تولید کند، ممکن است این سنگ ها سنگین تر شوند.
 

بیلی روبین بیش از حد در صفرا

بیلی روبین ماده شیمیایی است که در طی از بین رفتن گلبول های قرمز قدیمی در کبد ایجاد می شود. برخی شرایط مانند آسیب کبدی و برخی از اختلالات خونی باعث می شود کبد، بیلی روبین بیشتر از حد ممکن تولید کند. سنگ کیسه صفرا هنگامی که کیسه صفرا نمی تواند بیلی روبین اضافی را تجزیه کند، تشکیل می شود. این سنگ های سخت اغلب قهوه ای تیره یا سیاه هستند.
 

صفرا غلیظ به دلیل عدم تخلیه مناسب صفرا

کیسه صفرای سالم باید بتواند صفرا را خالی کند. اگر نتواند محتوای صفرا را خالی کند، صفرا بیش از حد غلیظ می شود و همین امر باعث شکل گیری سنگ می شود.2
 

علائم سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا می تواند منجر به درد در قسمت بالای شکم شود. ممکن است هر از گاهی به هنگام خوردن غذاهایی که پر چرب هستند، مانند غذاهای سرخ شده، درد کیسه صفرا احساس کنید. درد کیسه صفرا معمولاً بیشتر از چند ساعت طول نمی کشد.

همچنین ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

حالت تهوع و استفراغ

ادرار تیره

مدفوع به رنگ خاک رس

دل درد

اسهال

سوء هاضمه

این علائم همچنین به کولیک صفراوی نیز معروف اند.2

سنگ کیسه‌ی صفرا: بخورها و نخورها

سنگ کیسه‌ی صفرا مشکل رایجی است و به دلایل مختلفی نیز شکل می‌گیرد. متاسفانه تغذیه‌ی نامناسب امکان ابتلا به سنگ کیسه‌ی صفرا را افزایش می‌دهد.
 

چربی خونتان را کاهش دهید

صفرا در کبد شکل می‌گیرند و در کیسه‌ی صفرا ذخیره و در روده‌ی بزرگ برای هضم چربی‌ها استفاده می‌شود. اگر در صفرای شما کلسترول زیادی وجود داشته باشد احتمال تشکیل سنگ صفرا بالا می‌رود. زمانی که غذاهای چرب مصرف می‌کنیم صفرا منقبض می‌شود تا صفرا را از طریق کانالی که به روده‌ی بزرگ ختم می‌شود تخلیه کند. در آنجا صفرا به هضم چربی‌های رسیده از غذای مصرف شده کمک می‌کند.

با این حال میزان بالای کلسترول موجود در صفرا باعث می‌شود که سفت شده و سنگ‌هایی تشکیل شود که اندازه‌ی آن‌ها از یک دانه شکر تا آلو متغیر است. بعضی از این سنگ‌ها در کیسه‌ی صفرا جا خوش می‌کنند و هیچ مشکلی به بار نمی آورند.

اما اگر وارد مجرای صفراوی شوند باعث بروز التهاب، دردهای شدید و انسداد مجرا خواهند شد که گاهی نیاز به عمل جراحی پیدا می‌کند. از آنجایی که ارتباط بین سنگ‌ها و کلسترول روشن است باید بیشتر به سمت مصرف مواد غذایی کاهنده ی میزان کلسترول خون رفت. علاوه بر این توصیه می‌شود که در طول روز چند وعده ی غذای سبک میل کنید چون به این ترتیب از تشکیل سنگ‌های بیشتر پیشگیری می‌شود.
 

غلات حاوی پوسته پسیلیوم (پوسته اسفرزه)

محققان دانشگاه براندیز ماساچوست به موش‌های آزمایشگاهی مواد غذایی حاوی پسیلیوم داده و مشاهده کردند که این موش‌ها کمتر در معرض تشکیل سنگ کیسه‌ی صفرا قرار می‌گیرند. پسلیوم فیبری است که در بیشتر ملین‌های طبیعی و غلات وجود دارد. به عقیده‌ی این محققان پسیلیوم ترشح صفرا از طریق کیسه‌ی صفرا را افزایش می‌دهد و به این ترتیب از انباشتگی و تشکیل سنگ‌ها پیشگیری می‌کند. به همین دلیل اسفرزه به دلیل دارا بودن فیبر زیاد می‌تواند باعث کاهش کلسترول شود.

می‌توانید روزانه نصف فنجان (صبح) از این دانه‌های طبیعی مفید استفاده کنید.
 

سبزی‌جات، میوه‌ها و غلات کامل سرشار از فیبر

در پژوهشی که روی پرستاران انجام شد، مشخص شده است افرادی که فیبر بیشتری دریافت می‌کنند به میزان 35 درصد کمتر در معرض سنگ کیسه‌ی صفرا قرار می‌گیرند. به نظر می‌رسد که مواد غذایی سرشار از فیبرهای غیرمحلول (غلات کامل، میوه‌ها و سبزی‌جات) تاثیر بیشتری در این خصوص دارند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که خطر تشکیل سنگ در کیسه‌ی صفرا در بین افرادی که رژیم غذایی گیاه‌خواری را دنبال می‌کنند کمتر است.

توصیه می‌کنیم که روزانه بین 25 تا 35 گرم فیبر مصرف کنید. مصرف دو فنجان میوه، دو و نیم فنجان سبزی‌جات و 3 سهم غذایی غلات کامل می‌تواند به تامین این میزان کمک کند.


 

ویتامین C

ویتامین C به تجزیه‌ی کلسترول موجود در صفرا کمک می‌کند. نتایج پژوهش‌های آمریکایی نشان می‌دهند خطر ابتلا به سنگ کیسه‌ی صفرا در بین خانم‌هایی که میزان ویتامین C خونشان بالاست به میزان 13 درصد کمتر است.

توصیه می‌کنیم که روزانه 1000 میلی‌گرم ویتامین C دریافت کنید. اگر دچار بیرون روی شدید این میزان را کاهش دهید.
 

امگا3‌ها

اسیدهای چرب امگا3 به کاهش میزان تری گلیسیرید و در نتیجه کاهش کلسترول خون کمک می‌کنند. اگر میزان تری گلیسیریدتان بالاست توصیه می‌کنیم که روزانه بین 3 تا 5 گرم امگا3 دریافت کنید.
 

زردچوبه

نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهند که زردچوبه باعث کاهش التهاب کیسه‌ی صفرا می‌شود. محققان معتقدند که زردچوبه باعث تحریک جریان و حرکت صفرا می‌شود. اگر از سنگ کیسه صفرا رنج می‌برید می‌توانید از زردچوبه البته بدون زیاده‌روی استفاده کنید. چون استفاده‌ی زیاد و بی‌رویه از این ادویه می‌تواند برعکس عمل کند. توصیه می‌کنیم که روزانه تا یک قاشق غذاخوری زردچوبه مصرف کنید.
 

قهوه

محققان فرانسوی معتقدند خانم‌هایی که از سنگ کیسه‌ی صفرا رنج می‌برند و روزانه یک تا چهار فنجان قهوه می‌خورند علائم کمتری نسبت به خانم‌هایی که قهوه نمی‌نوشند تجربه می‌کنند. البته نباید در مصرف این نوشیدنی نیز دچار افراط شوید. مصرف روزانه 1 تا 3 فنجان قهوه کافیست. اگر نسبت به کافئین حساسیت دارید قبل از ساعت 15 قهوه تان را میل کنید و کمتر از این میزان گفته شده قهوه بنوشید.
 

از این‌ها بپرهیزید

گوشت قرمز چرب، سرخ کردنی‌ها، محصولات غذایی سرشار از چربی‌های ترانس، مواد غذایی سرشار از چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس موجود در مارگارین و غیره می‌تواند باعث بروز مشکلات اساسی شود. محققان آمریکایی به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف بالای چربی‌های ترانس خطر ابتلا به سنگ کیسه‌ی صفرا را تا 12 درصد افزایش می‌دهد.
 

رژیم‌های سفت و سخت لاغری

کاهش وزن سریع و زیاد یکی از عوامل رایج ابتلا به سنگ کیسه‌ی صفرا می‌شود. از هیچ وعده‌ی غذایی صرفنظر نکنید چون می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در تعادل بین کلسترول و املاح صفراوی شود.
 

قند زیاد

مصرف زیاد قند و مواد غذایی شیرین می‌تواند باعث برهم زدن تعادل صفرا شده و خطر بروز سنگ کیسه‌ی صفرا را افزایش دهد. توصیه می‌کنیم از مصرف شیرینی‌جات پرهیز کرده و مصرف میوه‌های خشک و دسرهای کم شیرین میوه‌ای را جایگزین کنید.
 

نوشیدنی‌های گازدار

اسیدفسفریک موجود در نوشابه‌ها می‌تواند باعث نرم شدن سنگ‌ها شده و امکان حرکت آن‌ها را فراهم می‌سازد. اگر یکی از این سنگ‌ها وارد مجاری صفراوی شود بسیار خطرناک خواهد بود.
 

چربی‌های اشباع شده

همه‌ی چربی‌ها احتمال انقباض‌های کیسه‌ی صفرا را بالا می‌برند اما چربی‌های اشباع شده که چربی خون را بالا می‌برند خطر بروز سنگ کیسه‌ی صفرا را چندبرابر می‌کنند. چربی‌های اشباع نشده که در آووکادو، روغن زیتون، آجیل‌ها، روغن کانولا و ماهی وجود دارد برای سلامتی کیسه‌ی صفرا مفید است. اما در هر حال باید در مصرف روغن و چربی‌ها دقت کرد چون امکان انقباض کیسه‌ی صفرا و حرکت کردن سنگ‌ها وجود دارد.

توصیه می‌کنیم به جای کره از روغن زیتون و روغن کانولا استفاده کنید و به جای گوشت‌های قرمز ماهی میل کنید و به جای پنیرهای چرب آووکادو و آجیل‌ها را دریابید.3

رژیم غذایی سنگ کیسه صفرا

کیسه صفرا اندام کوچک و گلابی شکل است که دقیقاً زیر کبد واقع شده است و صفرا را از کبد جمع و ذخیره می کند. مشکلاتی که می توانند کیسه صفرا را تحت تأثیر قرار دهند شامل سنگ کیسه صفرا و سرطان است، اما انتخاب رژیم غذایی سنگ کیسه صفرا ممکن است به جلوگیری از بروز این موارد کمک کند.

تحقیقات نشان می دهد افرادی که از رژیم غذایی سالم پیروی می کنند، خطر کمتری در ابتلا به بیمارهای کیسه صفرا دارند. دانستن اینکه چه غذاهایی را برای سلامت کیسه صفرا مفید هستند و از مصرف چه غذاهای باید اجتناب کرد ممکن است به خصوص برای افرادی که قبلاً سنگ کیسه صفرا یا سایر مشکلات کیسه صفرا را تجربه کرده اند مفید باشد.

هیچ رژیم خاصی برای کیسه صفرا سالم وجود ندارد، اما پیروی از برخی دستورالعمل ها می تواند به سالم نگه داشتن کیسه صفرا و عملکرد آن کمک کند.معمولاً سنگ های صفراوی حاوی توده هایی از مواد چرب مانند کلسترول هستند که جامد و سخت شده اند. بعضی اوقات رنگدانه های صفراوی یا رسوبات کلسیم سنگ های کیسه صفرا را تشکیل می دهند.

کیسه صفرا ممکن است در برخی موارد فقط چند سنگ کوچک و یا  فقط یک سنگ بزرگ را تشکیل دهد. اما در برخی مواقع می توان با رعایت رژیم غذایی مناسب از بروز سنگ کیسه صفرا تا حدودی پیشگیری کرد.

تشکیل سنگ های صفراوی با افزایش سن شایع تر می شوند. خطر تشکیل آن ها در شرایط زیر بیشتر هم می شود:

چاقی

دیابت

بارداری

سیگار کشیدن

کاهش وزن سریع

مصرف برخی داروهای خاص مانند قرص های ضد بارداری

خوردن یک رژیم غذایی معمولاً ناسالم، به ویژه رژیم غذایی پر چربی

داشتن یک خویشاوند نزدیک با سنگ های صفراوی و یا سابقه خانوادگی.1

منابع
1.www.pezeshket.com
2.www.angabinteb.com
3.www.hamshahrionline.ir