هر آنچه باید از شناسنامه فرزندان زنان ایرانی از پدر خارجی بدانیم؟

آیا تا به حال شده کودکانی را ببینید که آرزوی گرفتن یک شناسنامه ایرانی را داشته باشند ؟ کودکانی بودند که به دلیل نقص قانون از هیچ تابعیتی در هیچ کشوری برخوردار نبودند .در حالی که در  ایران، داشتن  تابعیت ایرانی  حق مسلم هر فرد ایرانی می باشد . خوش بختانه ،کودکان ایرانی از 13خرداد   1399به آرزویشان رسیدند و تابعیت ایران گرفتند.
 

 ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی

طبق ماده 987 قانون مدنی: « زن ایرانی که با تبعه خارجی ازدواج می نماید به تابعیت ایرانی خود باقی  می ماند ،مگر این که مطابق قانون مملکت زوج ، تابعیت شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود. ولی، در هر صورت ، بعد از فوت شوهر و یا طلاق، به صرف تقدیم در خواست به وزارت امور خارجه به انضمام ورقه تصدیق فوت شوهر و یا سند طلاق ، تابعیت اصلیه زن با جمیع حقوق و امتیازات راجعه به آن مجددا به او تعلق خواهد گرفت.»

ملاحظه می‌شود که قانونگذار ایرانی برای جلوگیری از بروز پدیده بی تابعیتی و یا تابعیت مضاعف زن، دو حالت را پیش‌بینی کرده است :

1. هرگاه به موجب قانون کشور متبوع شوهر، تابعیت شوهر‌ بر زن تحمیل شود ، برای جلوگیری از تابعیت مضاعف، تابعیت ایرانی وی سلب می شود

2. هرگاه به موجب قانون کشور متبوع شوهر، تابعیت شوهر بر زن تحمیل نگردد به موجب این ماده تابعیت ایرانی وی همچنان باقی می ماند تا از بروز پدیده بی تابعیتی جلوگیری شود.

 اگر قانون متبوع شوهر، زن ایرانی را در انتخاب تابعیت اصلی خود و تابعیت شوهر، مخیر بگذارد ،زن برای اینکه بخواهد به تابعیت شوهر در آید باید تقاضا نامه‌ای به وزارت خارجه تقدیم کند تا در صورت امکان با تقاضای وی موافقت شود.

قانون ایران نیز به منظور احترام به آزادی افراد ،ترک تابعیت را جایز دانسته است. اما برای جلوگیری از سوء استفاده از چنین اجازه‌ای شرایط بسیار مشکلی برای ترک تابعیت است. بنابراین ترک تابعیت قانون ایران به رسمیت شناخته شده است که اصل ۴۱ قانون اساسی مقرر می کند که: « تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمی‌تواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند مگر به درخواست خود او و یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری در آید.»


 

شرایط گرفتن کسب اجازه از دولت

شخص بیگانه ای که می خواهد با زن ایرانی ازدواج کند باید از دولت کسب اجازه کند و با گرفتن پروانه زناشویی نسبت به ازدواج زن ایرانی اقدام کند .

طبق آیین نامه زناشویی مصوب 6/7/1345:
1.مرد خارجی باید مکنت کافی به طوری که بتواند هزینه و نفقه زن را مطابق  ماده1107 قانون مدنی تامین کند.
۲.نداشتن پیشینه بدون محکومیت کیفری.
3.مبتلا نبودن به بیماری های مسری .
4.نبودن منع قانونی برای زناشویی با زن ایرانی در کشور متبوع خود.

فرد برای اثبات این موراد باید گواهی نامه هایی را طبق ماده 3 همین آیین نامه ارجاع دهد.  

تاثیر ازدواج فاقد اجازه دولت

 تاثیراتی که حاصل از نکاح زن ایرانی با مرد خارجی بدون اذن دولت و بدون داشتن پروانه ازدواج معضلاتی را به وجود می آورد. مثلا هیچ دفتر خانه ایی بدون اجازه دولت  ، ازدواج زن وشوهر را ثبت  نمی کند . در آن صورت کودک متولد شده چون مادر و پدرش  دارای سند ازدواج نیستند ثبت احوال  هم به کودک  شناسنامه نخواهد داد.
 

عوامل ازدوا ج های شرعی غیر رسمی توسط اتباع بیگانه

ازدواج اتباع بیگانه با زنان ایرانی ناشی از عوامل گوناگونی است که مهم ترین آنها عبارت اند از:

الف : تمایل اتباع کشورهای مذکور به تحصیل اقامت و تابعیت ایران به دلیل کمبود امکانات و تسهیلات زندگی در کشور خود؛ اتباع این گونه کشورها عموما به کشورهای دیگر به خصوص کشورهای همسایه مثل ایران هجوم می آورند و چون تصور می کنند که  یکی از راه های نیل به  اهدافشان ازدواج با زن ایرانی است تلاش می کنند با زنان ایرانی ازدواج کنند.

ب : سهولت تشریفات ازدواج با زنان ایرانی؛ در بعضی کشورهای مذکور به خصوص افغانستان ، ازدواج تابع تشریفات و سنت های پیچید ه ای است لذا، اتباع این کشورها به علت سهولت شرایط ازدواج با زنان ایرانی مبادرت به چنین ازدواج هایی می کنند.

ج: نبود برخورد قاطع مراجع ایرانی با این گونه ازدواج ها.

د: تعقیب مقاصد سود جویانه و خلاف قانون تحت پوشش ازدواج با زن ایرانی.

. ه: تعقیب اهداف سیاسی و ضد امنیتی و جاسوسی تحت پوشش ازدواج با زن ایرانی.

و: احتمال وقوع آینده ی بحرانی و نبود امنیت سیاسی و اقتصادی در بعضی از این کشورها مثل عراق و افغانستان.

 ز: وجود خلا قانونی که باید با برنامه ریزی زمینه ی این گونه ازدواج ها را کاهش دهد.
 
پدر یا مادر خارجی
کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده‌اند، تبعه ایران محسوب می‌شوند . بنابراین به صرف تولد در ایران کسی نمی‌تواند تابعیت ایران داشته باشد. بلکه باید یکی از والدین در ایران متولد شده باشد .طبق این بند اگر پدر خارجی در ایران متولد شده باشد و طفل نیز در ایران متولد شود ایرانی است.
 
همچنین اگر مادر خارجی در ایران متولد شده باشد و طفل در ایران متولد شود در این صورت نیز ایرانی است. اشکال اساسی که در قانون وجود داشت. در هیچ یک از موارد قانون مدنی نمی‌توانستیم موردی را پیدا کنیم که طفل متولد از یک پدر خارجی و مادر ایرانی که در خارج متولد شده باشد ایرانی محسوب شود.

در واقع طفل متولد از مادر ایرانی در خاک ایران را ایرانی نمی‌دانستند. در حالی که طفل متولد از  مادر خارجی که  در ایران متولد شده، را ایرانی می دانستند و این مطلب بسیار غیرمنطقی بود.
 

معضلات کودکان

بنابراین از حضور این کودکان (مادر ایرانی و پدر خارجی)  معضلاتی حقوقی واجتماعی متعددی ایجاد شده است .چون این اطفال تابعیت ایرانی را نگرفته اند:
 

1. عدم تحصیل در مدارس  ایران را دارا هستند یا اگر اجازه تحصیل را هم بدهند حق  تحصیل رایگان را ندارند.
2. نداشتن حق اشتغال پس از 15سالگی در ایران (زیر 15سالگی که برای همه ممنوع هست مگر در کارگاه های خانواده گی) چون این کودکان  ایرانی محسوب نمی شوند. باید اخس مجوز کارکنند.
3. عدم امکان دریافت شناسنامه به عنوان بارز ترین سند مبین تابعیت یک شخص
4.  .عدم برخورداری از بیمه تامین اجتماعی یا بیمه سلامت (بیمه اجباری )
5. نداشتن حق استفاده از خدمات عمومی بهداشتی.
6.  .نداشتن حق رای و مشارکت در امور سیاسی و...

در مقابل نیز یکسری مشکلات قضایی هم وجود دارد که به دلیل برخی از این محدودیت ها مثل کم سوادی ، کم آگاهی، فقر وعدم اشتغال و... امکان ارتکاب جرایم (سرقت ،حمل و نقل مواد مخدر، اشتغال غیر قانونی و....) در واقع برای این افراد وجود دارد.

 

ایرانی شدن اطفال

طبق بند5ماده 976قانون مدنی: « کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجی است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن18سال تمام، لااقل 1سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند. والا قبول شدن آن ها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است.»

نکته ای که در این ماده به چشم می خورد. این است که تا سن ۱۸ سالگی وضعیت اقامت به چه صورتی باید باشد؟ آیا باید تمام مدت ۱۸ سال را در ایران اقامت داشته باشد یا خیر؟ با توجه به نظریه مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری در سال ۱۳۴۳ که مقیم بودن در ایران را مد نظر قرار داده و ترک خاک ایران قبل از ۱۸ سالگی و مراجعت بعدی را مخل وصف اقامت و خروج از شمول ماده ۹۷۶ بند ۵ ندانسته است، به نظر می‌رسد لازم نباشد که تمام مدت ۱۸ سال را به طور دایم در ایران اقامت داشته باشد بلکه هم این که احراز شود که اقامت وی عرفا در مدت ۱۸ سال در ایران بوده است کفایت می کند. اما آنچه مسلم است این است که طفل پس از رسیدن به سن ۱۸ سال حتماً باید به مدت یک سال در ایران اقامت داشته باشد.
 

تابعیت کشور پدر خارجی

طبق ماده 977قانون مدنی: « هر گاه اشخاص پس از رسیدن به سن 18 سال تمام بخواهند تابعیت پدر خود را قبول کنند ،باید ظرف یک سال در خواست کتبی به ضمیمه تصدیق دولت متبوع پدرشان ، دایر به این که آن ها را تبعه خود خواهند شناخت، به وزارت امور خارجه تسلیم نمایند. »
احتمال قوی کشور متبوع پدر طفل مزبور را تبعه خود خواهد شناخت. گاهی هم پیش آمده است که دولت پدر از قبول طفل به تابعیتش سر باز زند. با توجه به اینکه در برخی کشورها به صرف تولد در خاک آن مملکت،طفل تابعیت آن کشور را به دست می‌آورد، ماده ۹۷۸ قانون مدنی عمل متقابلی را پیش‌بینی کرده و مقرر می‌داند که : «نسبت به اطفالی که در ایران از اتباع دولی متولد شده‌اند که در مملکت متبوع آن ها ، اطفال متولد از اتباع ایرانی را به موجب مقررات خود ،تبعه خود می‌دانند و رجوع آنها را به تابعیت ایرانی اجازه می‌کنند معامله متقابل خواهد شد.»

 طبق این ماده اطفال متولد از اتباع این کشورها در خاک ایران ایرانی محسوب می شوند و رجوع آنها به تابعیت کشور مزبور منوط به اجازه وزارت خارجه ایران خواهد شد.
 

قانون جدید تابعیت کودکان

سازمان ثبت احوال کشور در فرآیند اجرای قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی ، به متقاضیان دریافت تابعیت ایرانی زیر ۱۸ سال، براساس قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، توسط مادر و متقاضیان بالای ۱۸ سال  که خودشان می‌توانند اقدام کنند.  در ثبت احوال سند هویتی مادر بررسی و احراز می شود و بعد از تایید و تصویب کمیسیون اتباع که به ما اعلام می شود،  برای صدور تابعیت مراحل انجام خواهد شد. تا کنون از 13خرداد1399 حدود 1401شناسنامه برای کودکان حاصل از ازدواج  زن ایرانی با مرد خارجی صادر شده است.