شناسنامه تفسیر

نام معروف: ایسر التفاسیر
مؤلف: ابوبکر جابر الجزائری
تولد: ۱۹۲۱م
وفات: ۱۴۲۱ ق
مذهب: سلفی حنبلی
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۱۴۰۶ق
تعداد مجلدات: ۵ جلد
مشخصات نشر: قاهره، دارالسلام للطباعة والنشر، چاپ چهارم، چاپی مخصوص در مصر و فلسطین و مغرب عربی زیر نظر مؤسسه راسم للدعایة و الاعلان (تبلیغات و ارشاد جده) ۱۴۱۲ق در حاشیه آن تفسیر دیگری به نام «نهر الخیر»، قطع وزیری.


معرفی مفسر و تفسیر

جزائری از نویسندگان معاصر، ساکن کشور عربستان و واعظ در مسجد نبوی در شهر مدینه است. او از خانوده ای از مناطق کشور الجزایر است: جابر بن موسی بن عبدالقادر بن جابر أبوبکر الجزائری در روستای لیره جنوب بلاد الجزائر در سال ۱۹۲۱م تولد یافت، در زادگاه خود تحصیلات ابتدایی را آموخت و موفق به حفظ قرآن کریم شد. در آن مناطق اهتمامی به آگاهی متون لغوی مانند گذشته ایران که نصاب الصبیان را آموختند، برخی کتاب های متداول در سطح کودکان تعلیم داده می شد. چون آن منطقه بر وفق مذهب مالکی بودند، او فقه مالکی را نیز یاد گرفت، آن گاه به شهر بسکره کوچ کرد، و در مدرسه ای سکونت یافت و به ادامه تحصیل علوم دینی پرداخت و از بزرگان آن شهر استفاده برد. آن گاه همراه با خانواده خود به شهر مدینه حجاز کوچ کرد و روش او این بود که به حلقات درس مشایخ این مسجد شرکت می کرد تا جایی که پس از آن تعلیمات دینی در علوم عقلی و نقلی دیار و شرکت در جلسات از سوی ریاست القضاء مکة مکرمة اجازه یافت تا بتواند تدریس در مسجد نبوی داشته باشد. با چنین فرصتی او به تفسیر قرآن و حدیث شریف روی آورد، چنانکه کار خود را به بعض مدارس وزاره المعارف کشاند، و در دارالحدیث مدینة المنوره به تدریس پرداخت، و آن هنگامی که در سال ۱۳۸۰ ق دانشگاه اسلامی (الجامعة الإسلامیة) تأسیس گردید، او از نخستین اساتید این دانشگاه بود که دعوت به تدریس شد و تا زمان بازنشستگی در سال ۱۴۰۶ق در این دانشگاه مشغول به کار بود.
 
جزائری در کنار تدریس به تألیف آثاری در موضوعات مختلف در حدود ۲۳ جلد پرداخت که از آن جمله است: رسائل الجزائری که درباره معرفی اسلام والدعوة. منهاج المسلم - کتاب عقائد و آداب و اخلاق و عبادات و معاملات. عقیدة المؤمن - که مشتمل بر اصول عقیدة مؤمن، أیسر التفاسیر للقرآن الکریم ۴ أجزاء. المرأة المسلمة. الدولة الإسلامیة الضروریات الفقهیة - رسالة فی الفقه المالکی. هذا الحبیب محمد صلى الله علیه وسلم.. یا محب - فی السیرة. کمال الأمة فی صلاح عقیدت ها. هؤلاء هم الیهود. التصوف یا عباد الله، که از مهم ترین آنها است.
 
وی این تفسیر کوتاه آهنگ را در پاسخ به نیاز عصر حاضر در ارائه تفسیری هدایتی و جامع و در عین حال روان و قابل فهم برای مردم عادی عرب زبان نگاشته است. تفسیری که بتواند جای تفسیر جلالین و مانندش در تفاسیر گذشته اهل سنت بنشیند و مطابق با مذاق و عقاید سلفیه باشد؛ البته منظور او از سلفیه، سلفی های است که هم اکنون وهابیان منادی آن هستند و عقاید هیچ یک از مذاهب اسلامی حتی اهل سنت را نمی توانند تحمل کنند، و هر حرکت مخالف خود را محکوم و نسبت شرک و کفر می دهند.
 
این کتاب ها در حقیقت بر اساس درس های تفسیری مفسر در مسجد نبوی سامان یافته است و خطاب به حاضران آن جمع که عموما قشر متوسط جامعه اهل سنت بوده، القا شده است.
 
البته مفسر در چاپ سوم این تفسیر، چون کتاب را برای قشر تحصیل کرده ناکافی دانسته و نیازمند برخی اضافات در جهت ارائه معلومات ادبی، لغوی و بلاغی و وجوه تفسیری یا احیانا تصحیح اشتباهات تفسیری خود در متن کتاب مییافته، توضیحاتی در پاورقی تفسیر اضافه کرده و به نام «نهر الخیر» (جویبار نیکویی) نامیده است. وی در پایان تفسیر می نویسد:«اگر این تفسیر، که نگارش آن را در سفر و حضر انجام داده ام، و گاهی در ماشین و هواپیما چنین فرصتی به دست آمده تا تکمیل کنم و اشکالی پیش آمده، عذر میخواهم».
 
روش جزائری چنین است که در آغاز با نام سوره و توضیح درباره مکی و مدنی بودن سوره و تعداد آیات شروع میکند، آن گاه چند آیه هم موضوع و مرتبط را انتخاب کرده و تبیین می کند. تفسیری موجز که در آن اصطلاحات علمی نباشد و با زبان عصر حاضر سخن گفته باشد.
 
در آغاز تفسیر، مقدمه ای کوتاه در شرح روش خود دارد و انگیزه نگارش تفسیر را بیان میکند و به این نکته تأکید دارد که من تفسیری مینویسم که اولا مناسب با زبان عصر حاضر باشد، ثانیا روش سلف از اهل سنت و جماعت رعایت شود، و ثالثا در مذاهب فقهیه، احکام فقهی این چهار مذهب را بیان کند.
 
رویکرد این تفسیر سهولت در تعبیر و سلامت از تعقید و آن گونه که خود نام گذاری کرده، أیسر التفاسیر آسان ترین تفاسیر در زبان مخاطبان عام است که مبتدی را فایده می رساند و عالم هم بی نیاز از آن نیست.
 
روش او در تفسیر بدین گونه است که آیه را ذکر میکند و سپس به شرح مفردات می پردازد؛ با شرحی کوتاه و مفید از کلمه و آنگاه مناسبت نزول و اهداف تربیتی آیه را بیان میکند و اگر از آیات الاحکام است اندکی بیشتر نکات فقهی آن را بازگو میکند و در بیان احکام سخن، او هر چند مالکی است، اما به مذاهب اربعه نظر دارد و از آن دایره خارج نمی شود.
 
منابع تفسیری را نیز در همین مقدمه باز می گوید، که اهم آن تفسیر جامع البیان طبری، جلالین محلی و سیوطی، تفسیر مراغی و تفسیر تیسیر کریم الرحمن سعدی از نویسندگان سلفیه است.
 
روش مفسر، تبیین پیام آیه و استنتاج از آن در جهت ارائه عقاید و پرهیز از آراء و گفته های خسته کننده مفسرین در وجوه و احتمالات آیه است و هر جا که طبری در تفسیر مطلبی را گفته که دیگران با آن مخالف بوده اند، دیدگاه طبری را ترجیح داده است. (1)
 
پی‌نوشت‌:
1- درباره روش این تفسیر، مؤلف توضیح بیشتری داده است که می توان به مقدمه تفسیر و به کتاب المفسرون حیاتهم و منهجهم مجلد اول، در ذیل این تفسیر از نویسنده مراجعه کنید.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 92-89