معرفی تفسیر الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین

شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر شبر، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین
مؤلف: سید عبدالله شبر
تولد: ۱۱۸۸ ق
وفات: ۱۲۴۲ ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۱۲۳۹ ق
تعداد مجلدات: ۶ جلد
مشخصات نشر: نخستین چاپ این تفسیر در سال ۱۳۱۴ش به تصحیح نصرالله تقوی در قطع رحلی در ۳۲+ ۱۲۳۹ صفحه به کوشش میرزا عیسی خان علی آبادی و مراقبت در چاپ حسین کوشانپور در مطبعه مجلس منتشر شد. (کتابشناسی قرآن و علوم قرآنی/۲۰۹)
چاپ جدید: کویت، مکتبة الالفین، چاپ اول، ۱۴۰۷ق، قطع وزیری، با مقدمه دکتر سید محمد بحرالعلوم. ناشر دیگر: بیروت، دار الزهراء با تصحیح و تعلیق سید صباح شبر.
 

معرفی مفسر و تفسیر

سید عبدالله شیر کاظمی نجفی، از اعلام شیعه اثنی عشری فرزند سید محمد حسینی کاظمی از معاریف علمای امامیه در شهر کاظمین و نجف که در قرن سیزدهم می زیسته و در زمینه های مختلف علوم اسلامی آثار و تألیفات دارد، مثل تفسیر، حدیث، اخلاق، فقه و لغت، و از جهت کثرت آثار و سخت کوشی، به مجلسى دوم صاحب کتاب شریف بحارالانوار (م ۱۱۱۱) معروف شده است.
 
از شبر، سه تفسیر به جای مانده و تا آنجا که میدانیم، دو تفسیر او یعنی: «تفسیر الوجیز» معروف به تفسیر شبر و «تفسیر الجوهر الثمین» او به چاپ رسیده، اما کتاب صفوة التفاسیر، که تفسیر کبیر اوست، تاکنون به چاپ نرسیده است.
 
الجوهر الثمین، تفسیر «وسیط» و یا به تعبیری، تفسیر میانه اوست، که میان روش نقلی و اجتهادی جمع نموده است، گرچه صبغه روایی او رجحان دارد که به لحاظ فرهنگی چنین گرایشی در آن عصر طبیعی مینماید.
 
این نکته را نمی توان نادیده گرفت که قرن یازدهم تا سیزدهم دوران جولان حدیث گرایی و رشد فرهنگ اخباری گری و کوبیدن دستگاه عقل و کنکاش های تفکر گرایانه است. لذا در این سه قرن، آثار و تألیفاتی با رنگ و بوی چشم گیر حدیثی، بلکه ظاهرگرایانه در همه ابعاد، به چشم می خورد و خردورزی های تدبرگونه و روش اجتهادی در تفسیر، جایگاهی ندارد. فرهنگ غالب آثار دینی شیعی را نقل اخبار و آثار تشکیل میدهد و مباحث تحلیلی انتقادی، جلوه چندانی ندارد. بدین جهت، عموم تفاسیری که در این چند قرن نگاشته می شود، در واکنش به حرکت گروه اندکی از متفکران اسلامی است که عقل را از نقل صحیح، جدا نمی دیدند و برای عقل، درک معارف دینی جایگاه رفیعی قائل بودند.
 
در هر صورت، تفسیر جوهر الثمین، تفسیری است مزجی، همانند تفسیر صافی که مؤلف در آغاز، از جایگاه نزول سوره سخن می گوید و در مقدمه با اشاره به نام گذاری آن از خداوند می خواهد که پس از اتمام این تفسیر، تفسیری بنویسد که مانند دریایی بیکران باشد و همه جوانب تفسیر را از ظاهر و باطن و مفهوم و منطوق در بر بگیرد.
 
«سمیته بالجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، و أرجو من الله تعالى، أن یوفقنی بعد إتمامه، الى کتابة تفسیر، کالبحر الغزیر، یحیط بکل منطوق و مفهوم، و یجمع جمیع العلوم، و یشتمل على التأویل و البیان، و التفسیر و النقیر و القطمیر، و بالله أستعین، و انه خیر موفق و معین»
 
از نظر روش، پس از آن با اشاره به شماره آیات سوره و اختلاف موجود در آن، قسمتی از سوره را انتخاب و سپس به تفسیر آنها با شرح کلمات و بیان واژه ها و اسباب نزول و می پردازد.
 
 
در نقل اقوال، توجهی شایسته به همه اقوال شیعه و سنی دارد. به مباحث ادبی و نقل احتمالات، در حد مختصر اشاره میکند و از اطناب ممل و ایجاز مخل پرهیز دارد. نثر کتاب، روان و ساده و مفید برای اهل کتاب آشنا به زبان عربی است.
 
از سوی دیگر تفسیر شیر را می توان از آن دسته تفاسیری دانست که بیان لغت و عنایت به توضیح معانی کلمات، جایگاه رفیعی دارد و این توجه به جهت نکات ادبی و تجزیه کلمات و ترکیب آن است.
 
شبر هر چند تفسیر کلامی به معنای معهود نیست که به بررسی و نقد آرا و عقاید بپردازد، اما چون موضع اعتقادی و کلامی دارد، به مناسبت تفسیر آیات نکات اعتقادی و به ویژه در حوزه کلام شیعه به شکل مطلوب و توضیح عقاید مکتب اهل بیت (علیهم السلام) بیان میکند.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 649-647