نقاشی پشت شیشه‌ای هنری است وارداتی که در دوره صفویه از اروپای شرقی و هند و چین وارد ایران شده است. این نوع نقاشی برخلاف دیگر هنرهای وارداتی، بلافاصله بعد از ورود به کشور رنگ و بویی بومی به خود گرفت. در آثاری که با تکنیک نقاشی پشت شیشه‌ای خلق شده‌اند، کمتر با نمونه‌های تقلیدی از کارهای مشابه غربی برخورد می‌کنیم و رنگ و بوی بومی در آن واضح است.

نقاشی‌ پشت شیشه عاشورایی
یکی از موضوعات نقاشی پشت شیشه که زمانی جایگاه ویژه در این هنر داشت، شمایل نگاری بود که در آن میان، آثار عاشورایی از جایگاهی ویژه برخوردار بودند. زمانی این طیف از آثار نقاشی‌ پشت شیشه عاشورایی، آذین بخش خانه‌ها، سقاخانه‌ها و اماکن متبرکه بود. این آثار که مردم با خون و جسم خود با آن‌ها آشنا بودند موضوعات مرتبط با واقعه عظیم کربلا را در بر می‌گرفتند. از جمله مشخصه‌های این طیف از آثار وجود نمادهای متعدد در ارتباط با ظهر عاشورا و وقایع پس از آن است(خبرگزاری بین المللی شفقنا).

نقاشی‌ پشت شیشه، مورد توجه هنرمندان
سنت نقاشی‌ پشت شیشه عاشورایی یکی از ارکان مهم هنرهای تصویری مذهبی ایرانی است. این نوع نقاشی شاید اصیل‌ترین سند خلاقانه فرهنگ تجسمی ایرانی‌ها است. این سبک نقاشی به لحاظ فرم، محتوا و عناصر نمایشی به کار رفته در آن، ویژگی‌های منحصر به‌ فردی دارد و موقعیت ذهنی هنرمند شیعه‌ی ایرانی را به خوبی نمایان می‌سازد. شیشه در این نوع نقاشی، بستر تخیل نقاش می‌شود و هنرمندان آن اغلب بی‌نام و یا با امضای اسم کوچک در گوشه‌ای خود را نشان نمی‌دادند. نقاشی پشت شیشه به دو دسته‌ی تزیینی و مذهبی تقسیم می‌شود. اطلاعات دقیقی از خاستگاه ورود این تکنیک به نقاشی ایرانی وجود ندارد اما بر اساس گمانه‌زنی‌ها این نقاشی توسط بازرگانان اروپای شرقی و هند و چین وارد ایران شده است. در زمان سلطنت فتحعلی شاه و رواج صورتگری و شبیه‌کشی، تکنیک نقاشی پشت شیشه در آثار این سبک از نقاشی ایرانی زیاد دیده می‌شود. در شیراز، اصفهان، قزوین، تهران و کاشان از نقاشی پشت شیشه در گچ‌بری و آینه‌کاری های خانه‌ی اعیان زیاد استفاده می‌شده است و همزمان به صورت مستقل نیز برای نقاشی به کار می‌رفته است. واقعه عاشورا نیز از عهد صفوی و زندیه و قاجار مورد توجه هنرمندان شیعه و مسلمان در مدیوم نقاشی پشت شیشه قرار گرفت. نقاشی پشت شیشه در سال‌های پایانی رونق‌اش، با الهام از تعزیه و پرده‌خوانی شکل گرفت. در همین زمینه کتاب ارزشمند و جامعی از نقاشی پشت شیشه از مجموعه شخصی دکتر جهانگیر کازرونی و دکتر فریال سلحشور به چاپ رسیده‌است(مجله آوام).

 نقاشی‌های پشت شیشه
در کنار پرده‌های رنگ و روغنی و شمایل‌های آبرنگ، باید به نقاشی‌های پشت شیشه که بخش مهمّی را تشکیل داده است اشاره کرد این هنردقیق که سابقه‌ای سیصد ساله دارد به تساوی در موضوعات مذهبی وغیرمذهبی به کارگرفته شده است. عالی‌ترین نمونه‌های آن از اوایل قرن سیزدهم به صورت تصاویری از فتحعلی‌شاه قاجار و فرزندان و درباریانش به جا مانده است که از آن میان باید شبیه «محمد‌علی‌میرزا‌ دولتشاه» را ذکر کرد که قطعاً از ممتازترین این نوع آثار است از نقاشی‌های پشت شیشه‌ای تصویری از حضرت ابوالفضل العباس(علیه السلام) را می‌توان نام برد که مثالی کافی در این مورد است: حضرت به رشادت تمام، بر اسبی سپید نشسته است و بیرقی به دست چپ دارد و بانویی از اهل بیت، مشک آبی را به ایشان می‌سپارد نور از گرداگرد سر او زبانه می‌کشد و به زیر پای حضرت نهر‌و نخلستان را می‌بینیم. در اساس ترکیب بندی و انتخاب موضوع این نقاشی تفاوت چندانی با یک نقاشی عادی آبرنگ و یا رنگ روغنی ندارد، جز آن که بخاطر صعوبت و دشواری روش قدری ساده‌تر کار شده است و قلم‌گیری در آن دیده می‌شود(هنر ایرانی با الهام از عقاید دینی و داستانهای عامیانه مذهبی ص۹).

نقاشی‌های پشت آیینه
آغاز عمر نقاشی به عنوان یکی از هنرهای تزیینی با آغاز زندگی بشر همزمان بوده است. حرمت نقاشی در دین اسلام طبعاً سبب شده که هنرمندان به جای تصویر رویدادهای زندگی به تزیین اشیاء کوچک و شخصی روی‌آورند از جمله این اشیاء در قرون اخیر قلمدان و جلد کتاب و جعبه و پشت‌آیینه است. شیوه نقش پردازی این چیزها را در ایران رنگ روغنی می‌نامند، زیرا در پوشش آبرنگ مانند نهایی‌آن‌ها، روغنی را که در واقع نوعی از لاک است به کار می‌برند(سیری در صنایع دستی ایران، ص ۳۷۷).
در مسجد هیأت علی اکبری‌های مقدّم مشهد یک نوع کار بر روی آیینه مشاهده شد. در این نمونه کار مرحوم رضوان که از هنرمندان آستان قدس می‌باشد اشعار محتشم کاشانی را در کتیبه‌هایی بر روی آیینه پیاده کرده است و دور تا دور بالای دیوار مسجد اشعار محتشم با رنگ‌های بسیار زیبا بر روی آیینه نقاشی شده است در کنار خطوط، تزیینات دیگر به صورت اسلیمی و ختائی نیز مشاهده می‌شود.

موزه نقاشی پشت شیشه
موزه نقاشی پشت شیشه، یکی از موزه‌های تهران است، که با تمرکز و محوریت آثار نقاشی پشت شیشه تعریف شده و فعالیت می‌کند. ساختمان موزهٔ نقاشی پشت شیشه متعلق به پزشکی به نام سیاوش شقاقی بوده است. بعدها ساختمان آن را به شهرداری تهران واگذار می‌کنند که پس از بازسازی، در سال ۱۳۷۷ به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد و به عنوان نخستین موزهٔ نقاشی پشت شیشهٔ ایران باز گشایی می‌یابد. این موزه با نام تمام هنرمندان و بزرگان این رشته از گذشته تاکنون شناخته می شود.

وضعیت کنونی:
در حال حاضر این هنر از رشته های منسوخ شده نقاشی می‌باشد.

© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.