تجلي گاه خدا در نگاه امام صادق عليه السلام

صادق آل محمد صلي الله عليه و آله، درباره حبل المتين قرآن و شيوه بهره گيري از آن و جاي گاه کلام الهي، سخنان نغز بسياري دارد. به جرگه شاگردان ايشان مي پيونديم و برخي از محورهاي تعاليم و توصيه هاي حضرتش را مي خوانيم. باشد که جامعه قرآني و ولايي ما، از حضرت صادق عليه السلام سرمشق بگيرد و از سرچشمه هدايت قرآني، جان عطشناک خويش را سيراب سازد.

قرآن، تجلي گاه خدا
 

کلام الهي، جلوه اي از قدرت و علم و حکمت خداست و آيات قرآن، هريک نشانه اي از عظمت الهي است. امام صادق عليه السلام در زمينه جلوه گاه بودن قرآن براي ذات مقدس خدا، البته براي چشم هاي بيدار و دل هاي آگاه مي فرمايد:
لقد تجلي الله لخلقه في کلامه و لکنهم لا يبصرون( بحار الانوار، 107،89)؛ خداوند بر خلق خويش در کلام خودش تجلي کرده است، ولي آنان خدا را نمي بينند.

گنجينه کامل
 

معارف قرآن بي پايان است. به تعبير خود قرآن تِبيَاناً لِکُلِّ شَيء است؛ بيان گر هر چيز. هر پند و حکمت، هر حکم و قانون، هر علم و دانش ريشه در قرآن دارد. حتي براي آگاهي از سرگذشت پيشينيان و سرنوشت آيندگان و دانش هاي آسمان و زمين بايد به قرآن نگريست و به کمک اهل بيت عليه السلام، از اين منبع و گنجينه کامل بهره گرفت. امام صادق عليه السلام مي فرمايد:
خداوند بي همتا و قدرتمند، کتاب خويش را بر شما نازل فرمود و او راست گو و نيکوکار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پيش از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، هم چنين خبر آسمان و زمين است( کافي، 599،2).
و در سخن ديگري به جنبه تبيان بودن قرآن چنين اشاره مي فرمايد: ان الله انزل في القرآن تبيان کل شيء، حتي و الله ما ترک شيئا يحتاج العباد اليه الا بينه للناس( بحارالانوار، 81،89)؛ خداوند در قرآن، بيان هر چيز را نازل کرده است. به خدا قسم هيچ چيزي را که بندگان به آن نيازمندند، فروگذار نکرده و براي مردم بيان فرموده است.

عهدنامه الهي
 

قرآن، عهدي استوار ميان خدا و مردم است و آيات اين کتاب، متن اين عهدنامه را بيان مي کند. در عهدنامه بايد نگريست، به آن بايد پاي بند بود، مفاد آن را نبايد زير پا گذاشت. امام صادق عليه السلام درباره اين عهدنامه و لزوم تلاوت بخشي از آن در هر روز، چنين مي فرمايد: قرآن عهد خدانوند نسبت به بندگان اوست. سزاوار است که يک انسان مسلمان در اين عهدنامه الهي بنگرد و هر روز پنجاه آيه از آن را بخواند( وسايل الشيعه، 849،4).
روشن است که مرور بر مفاد يک عهدنامه، براي يادآوري از آن قرارداد و رعايت آن در عمل است. ميثاق خدا با بندگان بر شناختن احکام الهي و عبرت گرفتن از حکايات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آيات است. جالب است که امام صادق عليه السلام وقتي مي خواست قرآن تلاوت کند، قرآن را که به دست راست خويش مي گرفت، دعايي مي خواند که به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال اين قرار داد، اشاره دارد.

آينه عبرت
 

در خلال آيات قرآن، سرگذشت اقوامي از گذشته آمده است. چه نيکان و صالحان که در سايه ايمان و عمل و پيروي از حق، سعادتمند شدند، چه عنودان و لجوجان که با تکذيب انبيا و انکار خدا و طغيان و فساد، گرفتار عذاب الهي گشتند. قرآن، کتاب قصه و داستان نيست، ولي سرشار از قصص و حکايات افراد و امت هاست و همه براساس درس گرفتن و الهام و عبرت و پند.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: بر شما باد قرآن! هر آيه اي را که يافتيد که گذشتگان، با عمل به محتواي آن آيه نجات يافتند، شما هم به آن عمل کنيد و هر آيه را ديديد که بيان گر هلاکت پيشينيان است، شما هم از آن( عامل هلاکت) بپرهيزيد( الحيات، 116،2). اين شيوه برخورد با آيات قرآن، سودمندترين شيوه اي است که در عمل فردي و اجتماعي مسلمانان اثر مي گذارد و قرآن هدايت گر قاري مي شود.

احکام جاودانه
 

دين خدا و آيات قرآن، حاوي يک سلسله احکام الهي است که تا دامنه قيامت استمرار مي يابد. آن چه که حلال الهي و حرام الهي است، مشمول مرور زمان نمي شود و حکم خدا در اثر « جو» يا « شرايط جديد» يا « تمايلات اين و آن» عوض نمي گردد. امام صادق عليه السلام در تشريح بعثت هاي سلسله نوراني انبيا، به دوره بعثت رسول خاتم صلي الله عليه و آله مي رسد و مي فرمايد: تا آن که محمد صلي الله عليه و آله آمد و قرآن را آورد و شريعت و راه و روش قرآن را. پس حلال آن تا روز قيامت حلال است و حرام آن تا روز قيامت حرام مي باشد(کافي، 18،2).

هميشه زنده و شاداب
 

غير از احکام قرآن و حلال و حرام آن که ابدي است، خود اين کتاب ژرف و فصيح و متين نيز با گذشت زمان کهنه نمي شود و پيوسته معارف آن براي همه اقشار در همه زمان ها درخشندگي و آموزندگي دارد.
امام صادق عليه السلام در حديثي به رمز و راز اين جاودانگي و طراوت هميشگي در کلام خدا اشاره دارد. مردي از آن حضرت مي پرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسي، تازه تر و شاداب تر مي شود و هرگز کهنه نمي شود؟
امام صادق عليه السلام در پاسخ مي فرمايد: براي اين که خداي متعال آن را براي زماني خاص يا مردمي خاص قرار نداده است. از اين رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هر قومي شاداب است تا روز قيامت( بحار الانوار،89،15).

حفظ، آموزش و عمل
 

گرچه تلاوت قرآن و حفظ کردن آيات آن ثواب دارد و ارزشمند است، ولي تکليف مسلمانان در اين حد خلاصه نمي وشد. حفظ کردن بايد همراه با عمل باشد و ياد دادن و ياد گرفتن به قصد اجراي فرموده هاي خداي متعال. حضرت صادق عليه السلام فرموده است:
الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الکرام البرره( الحيات، 159،2)؛ کسي که حافظ قرآن و عمل کننده به آن باشد، همراه با سفيران والا مقام و نيکوکار الهي ( فرشتگان مقرب) خواهد بود.
ضرورت آموختن قرآن نيز در کلام آن حضرت مطرح است. مي فرمايد: سزاوار است که مؤمن نميرد، تا آن که قرآن را آموخته باشد، يا در حال و مسير فراگرفتن قرآن باشد( همان، 155). ادب و آداب تلاوت خواندن قرآن نيز آدابي دارد، هم آداب ظاهري همچون مسواک، وضو، ترتيل، صوت خوش، رو به قبله بودن، حفظ احترام کلام الله و ... و هم آداب باطني و حالت هاي روحي و توجه قلبي و عنايت به کلام خدا و پيدا کردن حالت خشوع و تذکر و تاثير پذيري از تلاوت، اين نکات در کلمات امام صادق عليه السلام بسيار بيان شده است. به برخي از اين رهنمودها اشاره مي شود:

امام صادق عليه السلام مي فرمايد:
 

هرگاه نزد تو قرآن تلاوت مي شود، بر تو لازم است گوش بدهي و سکوت و توجه داشته باشي( وسايل الشيعه، 861،4).
و در سخن ديگري به نقل از حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد که : « راه قرآن» را نظيف و پاکيزه کنيد. مي پرسند: راه قرآن چيست؟ مي فرمايد: دهان تان. مي پرسند: چگونه؟ مي فرمايد: با مسواک( الحيات، 158،2). در حديث ديگر، امام صادق عليه السلام فرموده کسي که قرآن بخواند، ولي قلبش رقت پيدا نکند و در برابر خداوند خاضع نشود و در درون، حالت حزن و خشيت و هراس نيابد، شان و جاي گاه والاي خدا را سبک شمرده است. بنگر که کتاب پروردگارت را چگونه مي خواني و با منشور خويش چه برخوردي داري و اوامر و نواهي آن را چگونه پاسخ مي دهي و حدود و تکاليف آن را چگونه امتثال و فرمان برداري مي کني؟! در آيه هاي وعد و وعيد، درنگ کن، در امثال و مواعظ قرآن. مبادا اقامه حروف و قرائت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بيندازد!( بحارالانوار، 207،89).
تلاوت با حزن و حالتي اندوهناک که نشان دهنده تاثر روحي قاري از آيات کلام خداست، ادب ديگري از آداب تلاوت است. امام صادق عليه السلام فرموده است: ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن( وسايل الشيعه، 857،4)؛ قرآن با حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزين قرائت کنيد.

جوانان و قرآن
 

موج مقدس و فراگير قرآني که در کشورمان وجود دارد و اين همه نوجوانان و جوانان را در جلسات ترتيل و قرائت و مسابقات حفظ و خواندن و مفاهيم آيات، بر گرد محور نوراني قرآن جذب کرده است، قابل ستايش و مايه شکر و سپاس است. انس با قرآن، دل هاي جوانان را روشن و زندگي هاشان را با صفا مي کند و عامل جذب آنان به پاکي و راه خدا مي شود.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هر جوان مومني که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در مي آميزد و خداوند او را با فرشتگان بزرگوار همراه مي سازد و قرآن روز قيامت نگهدارنده او( از دوزخ) خواهد بود( الحيات، 164،2).

نکته هاي ديگر
 

هم چنان که ياد شد، در درياي کلمات حضرت صادق عليه السلام گهرهاي فراواني وجود دارد که درباره قرآن کريم است. نقل آن ها به طول مي انجامد. عصاره و خلاصه اي از آن مضامين را که در برخي روايات ديگر آمده است، تقديم مي کنيم.
امام صادق عليه السلام، براي فراگيري هر حرف از قرآن، پاداش ده حسنه بيان مي کند و مي فرمايد: قرآني که خوانده نمي شود و غبار بر آن مي نشيند، روز قيامت به درگاه خدا شکايت مي کند. تلاوت راستين را آن مي داند که قرآن خوانان، وقتي به آيات بهشت و جهنم مي رسند، مي ايستند و تامل مي کنند. اهل بيت عليهم السلام را وارثان کتاب خدا و برگزيدگان خلق مي شمرد و از اين خاندان به عنوان وجه الله، آيات، بينات و حدودالله ياد مي کند و ولايت ائمه را قطب و محور قرآن و همه کتب آسماني معرفي مي کند و قرآن را« ثقل اکبر» مي نامد و آن را چراغ هدايت و فروغ تاريکي و حيات بخش قلب بينا و گشاينده چشم و دل مي شمارد. از ديدگاه آن حضرت، قرآن« معيار» و ملاک درستي و حقانيت هر حرف و حديث است و مي فرمايد:
هرچه که از ما براي شما نقل مي شود، در صورتي که مخالف با قرآن باشد ما نگفته ايم و شما نپذيريد. او اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله را خزانه داران علم الهي و بازگو کنندگان وحي خدا مي داند و از تفسير به راي نهي مي کند و از آن قاري که به خاطر خودنمايي يا کسب درآمد، به قرائت مي پردازد، نکوهش مي کند.
منبع: نسيم وحي، شماره 23.
ae