تجلي گاه خدا در نگاه امام صادق عليه السلام
نويسنده: جواد ذوالجلالي
صادق آل محمد صلي الله عليه و آله، درباره حبل المتين قرآن و شيوه بهره گيري از آن و جاي گاه کلام الهي، سخنان نغز بسياري دارد. به جرگه شاگردان ايشان مي پيونديم و برخي از محورهاي تعاليم و توصيه هاي حضرتش را مي خوانيم. باشد که جامعه قرآني و ولايي ما، از حضرت صادق عليه السلام سرمشق بگيرد و از سرچشمه هدايت قرآني، جان عطشناک خويش را سيراب سازد.
لقد تجلي الله لخلقه في کلامه و لکنهم لا يبصرون( بحار الانوار، 107،89)؛ خداوند بر خلق خويش در کلام خودش تجلي کرده است، ولي آنان خدا را نمي بينند.
خداوند بي همتا و قدرتمند، کتاب خويش را بر شما نازل فرمود و او راست گو و نيکوکار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پيش از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، هم چنين خبر آسمان و زمين است( کافي، 599،2).
و در سخن ديگري به جنبه تبيان بودن قرآن چنين اشاره مي فرمايد: ان الله انزل في القرآن تبيان کل شيء، حتي و الله ما ترک شيئا يحتاج العباد اليه الا بينه للناس( بحارالانوار، 81،89)؛ خداوند در قرآن، بيان هر چيز را نازل کرده است. به خدا قسم هيچ چيزي را که بندگان به آن نيازمندند، فروگذار نکرده و براي مردم بيان فرموده است.
روشن است که مرور بر مفاد يک عهدنامه، براي يادآوري از آن قرارداد و رعايت آن در عمل است. ميثاق خدا با بندگان بر شناختن احکام الهي و عبرت گرفتن از حکايات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آيات است. جالب است که امام صادق عليه السلام وقتي مي خواست قرآن تلاوت کند، قرآن را که به دست راست خويش مي گرفت، دعايي مي خواند که به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال اين قرار داد، اشاره دارد.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: بر شما باد قرآن! هر آيه اي را که يافتيد که گذشتگان، با عمل به محتواي آن آيه نجات يافتند، شما هم به آن عمل کنيد و هر آيه را ديديد که بيان گر هلاکت پيشينيان است، شما هم از آن( عامل هلاکت) بپرهيزيد( الحيات، 116،2). اين شيوه برخورد با آيات قرآن، سودمندترين شيوه اي است که در عمل فردي و اجتماعي مسلمانان اثر مي گذارد و قرآن هدايت گر قاري مي شود.
امام صادق عليه السلام در حديثي به رمز و راز اين جاودانگي و طراوت هميشگي در کلام خدا اشاره دارد. مردي از آن حضرت مي پرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسي، تازه تر و شاداب تر مي شود و هرگز کهنه نمي شود؟
امام صادق عليه السلام در پاسخ مي فرمايد: براي اين که خداي متعال آن را براي زماني خاص يا مردمي خاص قرار نداده است. از اين رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هر قومي شاداب است تا روز قيامت( بحار الانوار،89،15).
الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الکرام البرره( الحيات، 159،2)؛ کسي که حافظ قرآن و عمل کننده به آن باشد، همراه با سفيران والا مقام و نيکوکار الهي ( فرشتگان مقرب) خواهد بود.
ضرورت آموختن قرآن نيز در کلام آن حضرت مطرح است. مي فرمايد: سزاوار است که مؤمن نميرد، تا آن که قرآن را آموخته باشد، يا در حال و مسير فراگرفتن قرآن باشد( همان، 155). ادب و آداب تلاوت خواندن قرآن نيز آدابي دارد، هم آداب ظاهري همچون مسواک، وضو، ترتيل، صوت خوش، رو به قبله بودن، حفظ احترام کلام الله و ... و هم آداب باطني و حالت هاي روحي و توجه قلبي و عنايت به کلام خدا و پيدا کردن حالت خشوع و تذکر و تاثير پذيري از تلاوت، اين نکات در کلمات امام صادق عليه السلام بسيار بيان شده است. به برخي از اين رهنمودها اشاره مي شود:
و در سخن ديگري به نقل از حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد که : « راه قرآن» را نظيف و پاکيزه کنيد. مي پرسند: راه قرآن چيست؟ مي فرمايد: دهان تان. مي پرسند: چگونه؟ مي فرمايد: با مسواک( الحيات، 158،2). در حديث ديگر، امام صادق عليه السلام فرموده کسي که قرآن بخواند، ولي قلبش رقت پيدا نکند و در برابر خداوند خاضع نشود و در درون، حالت حزن و خشيت و هراس نيابد، شان و جاي گاه والاي خدا را سبک شمرده است. بنگر که کتاب پروردگارت را چگونه مي خواني و با منشور خويش چه برخوردي داري و اوامر و نواهي آن را چگونه پاسخ مي دهي و حدود و تکاليف آن را چگونه امتثال و فرمان برداري مي کني؟! در آيه هاي وعد و وعيد، درنگ کن، در امثال و مواعظ قرآن. مبادا اقامه حروف و قرائت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بيندازد!( بحارالانوار، 207،89).
تلاوت با حزن و حالتي اندوهناک که نشان دهنده تاثر روحي قاري از آيات کلام خداست، ادب ديگري از آداب تلاوت است. امام صادق عليه السلام فرموده است: ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن( وسايل الشيعه، 857،4)؛ قرآن با حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزين قرائت کنيد.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هر جوان مومني که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در مي آميزد و خداوند او را با فرشتگان بزرگوار همراه مي سازد و قرآن روز قيامت نگهدارنده او( از دوزخ) خواهد بود( الحيات، 164،2).
امام صادق عليه السلام، براي فراگيري هر حرف از قرآن، پاداش ده حسنه بيان مي کند و مي فرمايد: قرآني که خوانده نمي شود و غبار بر آن مي نشيند، روز قيامت به درگاه خدا شکايت مي کند. تلاوت راستين را آن مي داند که قرآن خوانان، وقتي به آيات بهشت و جهنم مي رسند، مي ايستند و تامل مي کنند. اهل بيت عليهم السلام را وارثان کتاب خدا و برگزيدگان خلق مي شمرد و از اين خاندان به عنوان وجه الله، آيات، بينات و حدودالله ياد مي کند و ولايت ائمه را قطب و محور قرآن و همه کتب آسماني معرفي مي کند و قرآن را« ثقل اکبر» مي نامد و آن را چراغ هدايت و فروغ تاريکي و حيات بخش قلب بينا و گشاينده چشم و دل مي شمارد. از ديدگاه آن حضرت، قرآن« معيار» و ملاک درستي و حقانيت هر حرف و حديث است و مي فرمايد:
هرچه که از ما براي شما نقل مي شود، در صورتي که مخالف با قرآن باشد ما نگفته ايم و شما نپذيريد. او اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله را خزانه داران علم الهي و بازگو کنندگان وحي خدا مي داند و از تفسير به راي نهي مي کند و از آن قاري که به خاطر خودنمايي يا کسب درآمد، به قرائت مي پردازد، نکوهش مي کند.
منبع: نسيم وحي، شماره 23.
ae
قرآن، تجلي گاه خدا
لقد تجلي الله لخلقه في کلامه و لکنهم لا يبصرون( بحار الانوار، 107،89)؛ خداوند بر خلق خويش در کلام خودش تجلي کرده است، ولي آنان خدا را نمي بينند.
گنجينه کامل
خداوند بي همتا و قدرتمند، کتاب خويش را بر شما نازل فرمود و او راست گو و نيکوکار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان که پيش از شما بودند و آنان که پس از شما خواهند آمد، هم چنين خبر آسمان و زمين است( کافي، 599،2).
و در سخن ديگري به جنبه تبيان بودن قرآن چنين اشاره مي فرمايد: ان الله انزل في القرآن تبيان کل شيء، حتي و الله ما ترک شيئا يحتاج العباد اليه الا بينه للناس( بحارالانوار، 81،89)؛ خداوند در قرآن، بيان هر چيز را نازل کرده است. به خدا قسم هيچ چيزي را که بندگان به آن نيازمندند، فروگذار نکرده و براي مردم بيان فرموده است.
عهدنامه الهي
روشن است که مرور بر مفاد يک عهدنامه، براي يادآوري از آن قرارداد و رعايت آن در عمل است. ميثاق خدا با بندگان بر شناختن احکام الهي و عبرت گرفتن از حکايات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آيات است. جالب است که امام صادق عليه السلام وقتي مي خواست قرآن تلاوت کند، قرآن را که به دست راست خويش مي گرفت، دعايي مي خواند که به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال اين قرار داد، اشاره دارد.
آينه عبرت
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: بر شما باد قرآن! هر آيه اي را که يافتيد که گذشتگان، با عمل به محتواي آن آيه نجات يافتند، شما هم به آن عمل کنيد و هر آيه را ديديد که بيان گر هلاکت پيشينيان است، شما هم از آن( عامل هلاکت) بپرهيزيد( الحيات، 116،2). اين شيوه برخورد با آيات قرآن، سودمندترين شيوه اي است که در عمل فردي و اجتماعي مسلمانان اثر مي گذارد و قرآن هدايت گر قاري مي شود.
احکام جاودانه
هميشه زنده و شاداب
امام صادق عليه السلام در حديثي به رمز و راز اين جاودانگي و طراوت هميشگي در کلام خدا اشاره دارد. مردي از آن حضرت مي پرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسي، تازه تر و شاداب تر مي شود و هرگز کهنه نمي شود؟
امام صادق عليه السلام در پاسخ مي فرمايد: براي اين که خداي متعال آن را براي زماني خاص يا مردمي خاص قرار نداده است. از اين رو قرآن در هر زمان تازه است و نزد هر قومي شاداب است تا روز قيامت( بحار الانوار،89،15).
حفظ، آموزش و عمل
الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الکرام البرره( الحيات، 159،2)؛ کسي که حافظ قرآن و عمل کننده به آن باشد، همراه با سفيران والا مقام و نيکوکار الهي ( فرشتگان مقرب) خواهد بود.
ضرورت آموختن قرآن نيز در کلام آن حضرت مطرح است. مي فرمايد: سزاوار است که مؤمن نميرد، تا آن که قرآن را آموخته باشد، يا در حال و مسير فراگرفتن قرآن باشد( همان، 155). ادب و آداب تلاوت خواندن قرآن نيز آدابي دارد، هم آداب ظاهري همچون مسواک، وضو، ترتيل، صوت خوش، رو به قبله بودن، حفظ احترام کلام الله و ... و هم آداب باطني و حالت هاي روحي و توجه قلبي و عنايت به کلام خدا و پيدا کردن حالت خشوع و تذکر و تاثير پذيري از تلاوت، اين نکات در کلمات امام صادق عليه السلام بسيار بيان شده است. به برخي از اين رهنمودها اشاره مي شود:
امام صادق عليه السلام مي فرمايد:
و در سخن ديگري به نقل از حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد که : « راه قرآن» را نظيف و پاکيزه کنيد. مي پرسند: راه قرآن چيست؟ مي فرمايد: دهان تان. مي پرسند: چگونه؟ مي فرمايد: با مسواک( الحيات، 158،2). در حديث ديگر، امام صادق عليه السلام فرموده کسي که قرآن بخواند، ولي قلبش رقت پيدا نکند و در برابر خداوند خاضع نشود و در درون، حالت حزن و خشيت و هراس نيابد، شان و جاي گاه والاي خدا را سبک شمرده است. بنگر که کتاب پروردگارت را چگونه مي خواني و با منشور خويش چه برخوردي داري و اوامر و نواهي آن را چگونه پاسخ مي دهي و حدود و تکاليف آن را چگونه امتثال و فرمان برداري مي کني؟! در آيه هاي وعد و وعيد، درنگ کن، در امثال و مواعظ قرآن. مبادا اقامه حروف و قرائت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بيندازد!( بحارالانوار، 207،89).
تلاوت با حزن و حالتي اندوهناک که نشان دهنده تاثر روحي قاري از آيات کلام خداست، ادب ديگري از آداب تلاوت است. امام صادق عليه السلام فرموده است: ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن( وسايل الشيعه، 857،4)؛ قرآن با حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزين قرائت کنيد.
جوانان و قرآن
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هر جوان مومني که قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در مي آميزد و خداوند او را با فرشتگان بزرگوار همراه مي سازد و قرآن روز قيامت نگهدارنده او( از دوزخ) خواهد بود( الحيات، 164،2).
نکته هاي ديگر
امام صادق عليه السلام، براي فراگيري هر حرف از قرآن، پاداش ده حسنه بيان مي کند و مي فرمايد: قرآني که خوانده نمي شود و غبار بر آن مي نشيند، روز قيامت به درگاه خدا شکايت مي کند. تلاوت راستين را آن مي داند که قرآن خوانان، وقتي به آيات بهشت و جهنم مي رسند، مي ايستند و تامل مي کنند. اهل بيت عليهم السلام را وارثان کتاب خدا و برگزيدگان خلق مي شمرد و از اين خاندان به عنوان وجه الله، آيات، بينات و حدودالله ياد مي کند و ولايت ائمه را قطب و محور قرآن و همه کتب آسماني معرفي مي کند و قرآن را« ثقل اکبر» مي نامد و آن را چراغ هدايت و فروغ تاريکي و حيات بخش قلب بينا و گشاينده چشم و دل مي شمارد. از ديدگاه آن حضرت، قرآن« معيار» و ملاک درستي و حقانيت هر حرف و حديث است و مي فرمايد:
هرچه که از ما براي شما نقل مي شود، در صورتي که مخالف با قرآن باشد ما نگفته ايم و شما نپذيريد. او اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله را خزانه داران علم الهي و بازگو کنندگان وحي خدا مي داند و از تفسير به راي نهي مي کند و از آن قاري که به خاطر خودنمايي يا کسب درآمد، به قرائت مي پردازد، نکوهش مي کند.
منبع: نسيم وحي، شماره 23.
ae
