10 نکته براي رصد گران ماه

وجود رشته کوه ها، دشت هاي آتشفشاني وسيع، وبيش از 1500 گودال برخوردي ماه را تبديل به هدفي کرده که بارها وبارها به سوي آن باز مي گرديد.
ماه براي هر منجم آماتور چيزي دارد. بيشتر شب ها جايي درآسمان پيداست وچهره ي متغيرش هر شب عوارضي را نمايان مي کند که شب پيش ديده نشده بودند والبته لذت بردن از ماه احتياج به تجهيزات گران قيمت ندارد. براي اين که به شما کمک کنم تا بيشترين بهره را از رصد ماه ببريد اين 10 نکته ي ساده را پيشنهاد مي کنم. آن ها را دنبال کنيد ويک عمر از رصد ماه لذت ببريد.

1-اول بدون ابزار اپتيکي
 

بهترين راه براي آغاز سفر درمقام رصد گر ماه اين است که نخست بزرگ ترين عوارض سطح ماه را بشناسيد. با يک نقشه ي ساده ي ماه به زيرآسمان برويد وفقط از چشمان تان استفاده کنيد تا مهم ترين ويژگي هاي قمر طبيعي زمين را شناسايي کنيد.

2- ماه بدر فقط مال عاشق هاست!
 

شايد شما طور ديگري فکر کنيد، اما واقعيت اين است که ماه کامل (بدر) بهترين زمان براي رصد قمر زمين نيست؛ هرچند دراين زمان از هميشه درخشان تراست. وقتي ماه کامل است خورشيد پشت زمين قرار دارد(البته زماني که ما رو به ماه باشيم) ومستقيم بر صورت ماه مي تابد. سايه ها کوتاه ترين درازا را دارند. وجزييات چنداني نمي بينيد.البته حتي درهنگام ماه کامل هم مي توانيد آن را رصد کنيد، به ويژه با چشم برهنه، اما تضاد ميان بخش هاي تيره وروشن ماه درزمان هاي ديگر بيشتراست.

3- در بهترين زمان رصد کنيد.
 

دوبازه درطول «ماه» قمري (يعني از يک ماه نو تا ماه نو بعدي) بهترين زمان براي رصد کره ي ماه اند. اولي درست پس از ماه نو آغاز مي شود وتا 2 روز پس از تربيع اول ادامه دارد. منجمان آماتور معمولاً اين بازه را بيشتر دوست دارند چون ماه درآسمان شام گاهي ديده مي شود.
بازه ي ديگر، که همين قدر براي رصد مناسب است، از 2 روز پيش از تربيع دوم (آخر) تا زماني ادامه دارد که ماه به خورشيد نزديک شود ودرنور صبح گاهي ناپديد شود. دراين زمان ها، سايه ها بيشترين درازا را دارند وعوارض سطحي همچون نقش هايي برجسته ديده مي شوند. مزيت ديگري که رصد ماه تربيع دوم دارد اين است که جو زمين پيش ازطلوع خورشيد معمولاً پايدارتر از جو پس ازغروب است. پس ازغروب خورشيد، هنوز حرارت بسياري در جو باقي ست. وقتي هواي گرم بالا مي رود وهواي خنک پايين مي آيد آشفتگي حاصل منجر به هوايي ناپايدار مي شود- رصد گران از اين مسئله با نام «ديد بد» ياد مي کنند.

4. سايه مرز به کمک شما مي آيد
 

طي دو بازه ي مناسبي که در شماره ي 3 شرح دادم، تلسکوپ خود را به هر جايي در امتداد خط جدا کننده ي بخش تاريک و روشن ماه نشانه برويد. اخترشناسان اين خط را سايه مرز (Terminator) مي نامند. پيش از ماه بدر خط سايه مرز مکان وقوع طلوع خورشيد برماه را مشخص مي کند. پس از ماه بدر هم اين خط نشان دهنده ي مکان وقوع غروب خورشيد برماه است.
دراين جاست که مي توانيد قله ي روشن کوه ها را ببنيد. اين قله ها به حد کافي بلندند که نور خورشيد را دريافت مي کنند درحالي که سرزمين هاي اطراف شان هنوز درتاريکي به سر مي برند. عوارض در امتداد سايه مرز در لحظه تغيير مي کنند وطي يک شب رصدي تفاوت هايي که از درون تلسکوپ تان مي بينيد خيره کننده اند.

5- بهترين ابزار رصد ماه
 

تقريباً همه ي تلسکوپ ها براي رصد جزييات ماه مناسب اند، تلسکوپ هاي شکستي 2/4 اينچي، بازتابي 8 اينچي، يا اشميت - کاسگرين 11 اينچي همگي نماهاي جذابي از ماه در اختيارتان قرار مي دهند. رصدگراني که انتخاب هاي متعدد دارند (والبته رصدخانه اي دايمي ندارند). معمولاً تلسکوپي را برمي گزينند که نصبش در شب هاي پياپي راحت تر باشد.
رصد در شب هاي پياپي، دنبال کردن تغييرات سايه مرز را ساده تر مي کند.

6-مهتاب را کاهش دهيد!
 

بسياري از رصد گران از فيلترهاي خنثي (ND) يا فيلترهاي قطبي کننده ي متغير براي کاهش نور ماه استفاده مي کنند. من دومي را ترجيح مي دهم زيرا رصدگر مي تواند ميزان نور عبوري از فيلتر را خودش مشخص کند.
دو روش ديگر براي کاهش درخشش ماه استفاده از بزرگنمايي بالا يا افزودن نقاب به دهانه ي تلسکوپ است. بزرگنمايي بالا ميدان ديد را محدود مي کند وبه اين ترتيب نور ورودي را نيز کاهش مي دهد. نقاب دهانه نيز باعث مي شود که تلسکوپ شما همچون ابزاري کوچک تر اما با همان فاصله ي کانوني عمل کند.
سال ها پيش، يکي از دوستان رصد گرم روش بهتري براي رصد ماه به من آموخت: وقتي بين فازهاي تربيع وبدر ماه را رصد مي کنيد نور سفيد رنگي پشت سرتان روشن کنيد. اين نور بايد نسبتاً درخشان باشد (من لامپي حدود 60 وات پيشنهاد مي کنم)، اما به ياد داشته باشيد که نه چشم شما ونه چشمي تلسکوپ نبايد در معرض نور مستقيم باشند.
افزودن نور سفيد باعث متوقف شدن تمايل چشم به سازگاري با تاريکي مي شود. وقتي چشم به تاريکي عادت نکند، از ديد عادي روز استفاده خواهد کرد که نسبت به ديد سازگار با تاريکي شب کيفيت بسيار بهتري دارد. دراصل، جزييات بيشتري مي بينيد زيرا از بخش بهتري از چشم تان استفاده مي کنيد.

8-با برنامه کار کنيد.
 

يکي از بهترين راه ها براي آشنا شدن با عوارض ماه انجام دادن پروژه هاي مشخص رصدي است. سعي کنيد برنامه هايي براي رصد عوارض گوناگون ماه براي خودتان تدوين کنيد(براي اين کار مي توانيد به برخي شماره هاي پيشين مجله ي نجوم مراجعه کنيد؛ مثلاًشماره هاي 193، ص43؛ 192، ص39 و ص41؛ 180، ص104؛ 156، ص49؛ 138؛ ص24؛ 130، ص26؛ 122، 116، 110، 109، 108 ص23؛ وشماره ي 110 ص34 يا مقاله هاي ژرفاي همين شماره). براي آشنايي با برخي پروژه هاي رصدي ماه در دنيا نيز مي توانيد به وبگاه باشگاه رصد گران ماه دراتحاديه ي جهاني نجومي به نشاني WWW.astroleague.org/al/obsclubs/lunar.lunar 1.html يا بخش رصد ماه در وبگاه انجمن نجوم انگلستان به اين نشاني مراجعه کنيد:
www.baalunarsection.org.uk

9- به دنبال جزييات باشيد.
 

از ميان 1940 عارضه ي نام گذاري شده بر سطح ماه، 1545 تاي آن ها دهانه هاي برخوردي اند. با بررسي اين که کوچک ترين دهانه اي که مي توانيد ببينيد کدام است يا درهر ناحيه چند گودال کوچک مي توانيد بشماريد، توانايي هاي رصدي خودتان را به چالش بکشيد. براي انجام دادن اين پروژه به نقشه ي دقيقي ازماه احتياج داريد.
براي چالش بعدي مي توانيد يکي از درياهاي ماه را انتخاب کنيد، اما معمولاً گودالي بزرگ با بستري تخت بهتر است. مثلاً اگر گودال بزرگ افلاطون را بيابيد چهار گودال کوچک هم بر بسترش مي يابيد که هر کدام قطري معادل 2 کيلومتر دارند. ازنظر رصد گران ماه، ديدن اين گودال ها تستي براي تلکسوپ 6 اينچي است.

10-عکس ماه را بگيريد.
 

چطور ممکن است گرفتن عکسي خوب از جسمي، که عکاسي ازآن اين قدر آسان است، دشوار باشد؟! ماه بزرگ ودرخشان است (فقط خورشيد ازآن درخشان تر است) وبراي عکاسي از آن از هر دوربيني که به هر تلکسوپي وصل باشد مي توانيد استفاده کنيد. اين قسمت آسان ماجراست.
اما سطح ماه همچنين شامل نواحي بسياري با تضاد نوري کم است که اختلاف رنگي بسيار کمي نيز دارند. ثبت اين بخش ها به همان صورتي که چشم تان مي بيند قسمت دشوار ماجراست .
خوشبختانه، ما در عصر ديجيتال زندگي مي کنيم. برخلاف زماني که عکاسان با فيلم عکاسي مي کردند، براي ما هزينه ي اضافي نخواهد داشت اگر به جاي يک فريم، 200 فريم عکس بگيريم! آن ها را با هم مقايسه کنيد وآن هايي را که دوست نداريد پاک کنيد، يک يا دو عامل را تغيير دهيد ودوباره عکس بگيريد(شايد لازم باشد روش هاي پردازش تصوير را هم عوض کنيد.) تا به نتيجه ي دلخواه برسيد.
منبع:نشريه نجوم، شماره 198.