نویسنده: فرزانه نیکوبرش راد




 

مقدمه
 

جهاد و قیام امام حسین علیه السلام در تاریخ بشر حماسه ای عظیم ایجاد کرد که فراتر از ملت ها و مذاهب به عنوان الگو و سرمشق قرار گرفت. جریان پرشور کربلا و آثار جاویدان قیام امام حسین علیه السلام بود که توانست در طول تاریخ فریاد حق طلبی و عدالت خواهی و انسانیت را از میان امواج تیره ظلم و ستم به گوش جهانیان برساند. امام حسین علیه السلام با قیام خویش نشان داد که برای برقراری عدل و داد باید بپا خاست و با انتخاب مرگ با عزت در مقابل زندگی ذلت بار، انتخابی آگاهانه را به مبارزین راستین نشان داد.
این حماسه ی جاویدان، در طول تاریخ، الگوی حرکت های اسلامی و شیعی بود تا طالبان حق و حقیقت- هرچند اندک- با تأسی به پیشوا و مقتدای خویش علیه ظلم و ستم قیام کنند و هرگز از کم بودن عده و عُدّه نهراسند و با ایمان و امید و توکل الهی و انتخاب فرهنگ شهادت و شهادت طلبی به پا برخیزند تا تکلیف و مسئولیت خویش را به بهترین نحو ادا کنند.
انقلاب اسلامی نیز در جهان کفر و ظلم قرن بیستم و در عصر دین زدایی با الگوی حسینی راه خویش را آغاز کرد و توانست الگویی برای جنبش ها و نهضت های مستضعف و مظلوم جهان اعم از مسلمان و غیرمسلمان ارائه دهد. حزب الله لبنان نیز یکی از جنبش هایی بود که تحت تأثیر انقلاب اسلامی و حماسه حسینی با وجود حاکمیت ظالمانه استکبار و حملات بی امان صهیونیست ها توانست از این الگوی حسینی بهره گیرد و برای تغییر وضع موجود و مبارزه با ظلم و احیای امر به معروف و نهی از منکر وارد عرصه مبارزه شود و با استفاده از پیام ها و درس های حماسه حسینی در جهت احقاق حق و عدالت و احیای ارزش های انسانی و الهی با توکل به خداوند، بار دیگر پیروزی « خون بر شمشیر» را در جهان خفته امروز اثبات کند و زندگی با عزت و کرامت را بر ذلت و خواری و زبونی برگزیند.
درس های عاشورایی نشان داد انسان هایی که عزت و کرامت را بر ذلت و شرافت و فرهنگ شهادت را باور داشته باشند، هرگز اسارت و ذلت را نخواهند پذیرفت و این پیام و درسی است که شیعیان و حزب الله نیز از خون حسین علیه السلام که در طول تاریخ جاری است، آموختند و می دانند که این خون تا انتهای تاریخ امتداد خواهد یافت. امام حسین علیه السلام فرمودند:
فرزندم علی جان! به خدا سوگند خون من از جوشش نخواهد افتاد تا خدا، مهدی(عج) را برانگیزد و او انتقام خون مرا از هفتاد هزار کافر فاسق بستاند.(1)

1. جهاد، درس ها و پیام قیام حسینی علیه السلام و تأثیر آن بر انقلاب اسلامی
 

جهاد و قیام امام حسین علیه السلام در تاریخ بشر حماسه ای عظیم ایجاد کرد که فراتر از مذاهب و ملت، بلکه ادیان دیگر شد. قیام عظیمی که هرکس با هر مذهب و دینی آن را سرمشق و الگوی خود قرار می دهد. حرکتی که امام حسین علیه السلام با تکیه بر آموزه های اسلامی آن را برگزید و در مسیر حرکت خویش از مدینه تا کربلا، با سخنان پر محتوا و گوهربارشان هدف و جهت و انگیزه ی قیام و جهاد خویش را تشریح کردند؛ از این رو قبل از وارد شدن به علت و انگیزه ی قیام حسینی، شایسته است تعریفی از جهاد و قیام و فلسفه و هدف جهاد در اسلام و فلسفه ی قیام حسینی و عزت طلبی را در پرتو شهادت خواهی مورد بررسی قرار دهیم که انقلاب اسلامی نیز با استفاده از این آموزه ها و قیام برای خداوند توانست بر ظلم و ستم زمان خویش پیروز شود.

1-1. تعریف جهاد
 

جهاد از نظر لغوی از ریشه ی « جُهد» به معنی وسعت، قدر، توان، طاقت و از « جَهد» به معنی سختی و مشقت گرفته شده است؛(2) و در اصطلاح از نظر شرع و فقه، عبارت است از:« ایثار جان و مال در راه اعتلای پایگاه اسلامی و پایداری در راه اقامه ی شعائر دینی با تحمل مشکلات در برابر طوفان حوادث».(3)
جهاد در معنی اصطلاحی با توجه به آیات قرآنی(4) عبارت است از:« بذل جهد و صرف کوشش فرد در راه خدا؛ یعنی تبلیغ ایمان و نشر فکر خداپرستی و اعتلای کلمه ی حق در جهان؛ و چون جهاد راه مستقیم خدایی است به طرف بهشت، در این صورت پاداش فرد، نجات است و فلاح».(5)

2-1. فلسفه جهاد
 

در جامعه انسانی دو نیروی حق و باطل همواره در تقابل با یکدیگر قرار داشتند و در طول تاریخ، جنگ ها و درگیری های بسیاری میان این دو نیرو وجود داشته است که مبارزه و دفاع برای تحقق خواسته های حق طلبانه و نابودی باطل، راه حل اصلی برای مقابله و نجات بوده است. از آنجا که اسلام آخرین مکتب رهایی بخش است و رسالتش برقراری قانون خدا و ایجاد قسط و عدل(6) در جامعه ی بشری در سراسر کره خاکی است، برای تحقق اهداف الهی« جهاد» را راه حل اساسی دانسته است تا بدین وسیله، فتنه و فساد را از جامعه دور سازد و زمینه ی تحقق عدالت را فراهم کند.
در راه تحقق هدف اصلی جهاد، آگاهی و بصیرت نیز یکی از شروط لازم است که مجاهد فی سبیل الله، آگاهانه و با انتخاب خویش در این راه گام برمی دارد؛ همچنان که خداوند می فرماید:« و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه و یکون الدین کله لله فان انتهوا فان الله بما یعملون بصیر و ان تولوا فاعلموا ان الله مولیکم نعم المولی و نعم النصیر»(7) به جهاد و پیکار با کافران برخیزید تا در روی زمین دیگر فتنه و فساد باقی نماند و دین خدا آیین همگانی گردد؛ و در صورتی که کافران دست از کفر کشیدند[ از آنها بپذیرید و دست از قتال بردارید] خدا به اعمال آنها بصیر و آگاه است و اگر [ آن گروه کافران] به دین خدا پشت کردند، شما مؤمنان[ در اندیشه و بیم و غم فرو نروید] و بدانید که خدا سرپرست و بزرگ و آقای شما و بهترین سرپرست و یاور است.

3-1. هدف جهاد و مجاهد
 

هدف اصلی جهاد در اسلام، دفع ظلم و ظالم از مظلوم و « برهم ریختن نظام های فاسد حاکم، ریختن شالوده ی نظامی عادل و مترقی»(8) است که تنها « نظام های کفر و شرک را[ که] نگهبانان ضوابط طبقاتی، عامل اصلی نابسامانی های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و مانع آگاهی های انسان ها می باشد، مورد تهاجم قرار می دهند تا همه ی مردم را از تأثیرات گمراه کننده ای که فطرت آنان را فاسد ساخته و آزادی را از آنان برمی گیرد، برکنار سازد.»(9)
از دیگر اهداف جهاد در اسلام« نجات مستضعفان، پرچمداری تعهدات اخلاقی، پیشبرد اهداف انسانی رسالت، برپاداشتن خلافت انسانی خدا بر روی زمین، جلوگیری از کفر و فساد و گسترش ابعاد ستمگرانه اش، نفی هر نوع استعباد و استثمار و شرکی که زیربنای هرگونه بت پرستی و طاغوت گرایی است و به طور کلی مبارزه با شرک و بندگی غیرخدا می باشد...»(10) را نیز می توان ذکر کرد.
به عبارت دیگر می توان گفت هدف اصلی جهاد به طور عام « حفظ کرامت انسانی و تعالی اوست»(11) که در متن و بطن جهاد، هدف مجاهد فی سبیل الله در انتخاب راه جهادی، راستی و اخلاص در ایمان(12)، تقرب به خدا(13)، برپا داشتن نماز و یاد خدا(14)، قوام و شهادت گواهی دادن برای خدا(15)، قتال با کافران(16)، کسب اقتدار و عزت(17)، جهاد با متجاوزان(18) و جهاد برای ایجاد صلح و آرامش در جامعه اسلامی(19)، مد نظر است.
از این رو کسی که جهاد را برای تحقق اهداف فوق انتخاب می کند، به عنوان مجاهد فی سبیل الله از عزت و کرامت و شرافت خاصی برخوردار است که اجر و مزدشان نزد خداوند متعال همواره محفوظ است و در عرش الهی از جایگاه بالا و والایی برخوردار هستند. از آنجا که جهاد« دری از درهای بهشت است»(20)، مجاهد فی سبیل الله، با انتخاب مرگ آگاهانه، بهترین شیوه ی مرگ را انتخاب می کند که علی علیه السلام می فرمایند:« ان اکرم الموت القتل: گرامی ترین مرگ، کشته شدن در راه خدا است»(21) و امام باقرعلیه السلام آن را قله اوج و عظمت نقل کرده اند و فرمودند:« اصل اسلام نماز و فرع آن زکات و قله و اوج عظمت آن جهاد است.»(22)
در مجموع می توان گفت جهاد وسیله ای است برای تقرب جستن به خدا که افراد با بصیرت و آگاه با بردباری در این راه، گام برمی دارند تا از دین خدا دفاع کنند و با شهادت خود در این راه، عزت مند زندگی کردن را به دیگران بیاموزانند و خود نیز در عرش الهی از بهترین نعمات برخوردار خواهند بود.

پی نوشت ها :
 

1. فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام؛ ترجمه علی مؤیدی، ص 415.
2. حسین نوری؛ جهاد؛ ص 19 و علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا؛ صص 16 و 169.
3. حسین نوری؛ همان؛ ص 21.
4. براساس آیه 11 سوره صف که خداوند می فرماید:« ای کسانی که ایمان آورده اید، آیا شما را به معامله سودمندی که از عذاب دردناکی نجات تان دهد، هدایت کنم؟ به خدا و به پیغمبرش ایمان داشته باشید و در راه خدا به وسیله دارایی و نفوس خودتان جهاد کنید، اگر آگاهی داشته باشید و بدانید این کار برای شما بهتر است. او گناهان شما را خواهد آمرزید و شما را داخل باغ هایی خواهد کرد که از زیر آن جوی ها روان است و در منازل و خانه های خوب و باغ های عدن، این است موفقیت بزرگ...».
5. غلامرضا سعیدی؛ جنگ و صلح در اسلام؛ ص 85.
6. « لقد ارسلنا رسلنا... بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط و انزلنا الحدید فیه باس شدید»( حدید:25).
7. انفال: 39. البته آیات دیگری هم وجود دارد که مستقیم به همین مسئله اشاره کرده است؛ مانند آیه 193 سوره بقره، آیه 40 سوره حج، آیه 251 سوره بقره و ...
8. محمود خضری؛ فلسفه جهاد در اسلام؛ ص 17.
9. همان؛ ص 111.
10. حسین نوری؛ همان؛ ص 447.
11. محمد کریم اشراق؛ تاریخ و مقررات جنگ در اسلام؛ ص 128.
12. « انما المؤمنون الذین...»: مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده اند؛ پس هرگز شک و تردیدی به خود راه ندادند و با اموال و جان های خود در راه خدا جهاد کرده اند. آنها راستگویانند( حجرات:15).
13. « یا ایها الذین آمنوا...»: ای کسانی که ایمان آورده اید! از [ مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید و وسیله ای برای تقرب به او بجویید و در راه خدا جهاد کنید. باشد که رستگار شوید( مائده:35).
14. « ای کسانی که ایمان آورده اید! رکوع کنید و سجود به جای آورید و پروردگارتان را عبادت کنید و کار نیک انجام دهید. شاید رستگار شوید؛ و در راه خدا جهاد کنید و حق جهادش را ادا نمایید»( حج:77-78).
15. « ای کسانی که ایمان آورده اید! برای عدالت قیام کنید، برای خدا شهادت دهید؛ اگرچه به زیان خود یا پدر و مادر و نزدیکان شما بوده باشد:( آل عمران: 135). « و ما لکم لا تقاتلون فی سبیل الله...»: چرا در راه خدا و مردان و زنان و کودکانی که تضعیف شده اند، پیکار نمی کنید؟ همان افرادی که می گویند پروردگارا ما را از این شهر که اهلش ستمگرند بیرون ببر و از طرف خود برای ما سرپرستی قرار ده و از جانب خدا یار و یاوری برای ما تعیین فرما»( نساء:75).
16. « اهل ایمان در راه خدا پیکار و جهاد می کنند و کافران در راه طاغوت به جنگ و قتال می پردازند. پس شما [ ای مؤمنان] با دوستان شیطان[ و پیروان طاغوت] به جنگ و قتال برخیزید که مکر و سیاست شیطان بسیار سست است»( نساء: 76).
17. « ای اهل ایمان! جهاد با کافران را از هرکسی که به شما نزدیک تر است، شروع کنید. باید کاری کنید که کافران در شما درشتی و قدرت و قاطعیت و نیرومندی ببینند»(توبه: 123 و بقره: 193).
18. « هرکجا مشرکان را یافتید، بکشید و از آن جا که شما را بیرون رانده و آواره کردند، بیرون شان کنید؛ چرا که فتنه گری بسی خطرناک تر از کشتار است»(بقره: 90).
19. « هرگاه دو دسته از مؤمنان با یکدیگر جنگیدند، بین شان صلح دهید. پس اگر یک دسته بود، دسته ی دیگر تجاوز کرد با آن که تجاوز می کند، بجنگید تا به حکم و قانون خدا باز گردند...»( حجرات:9).
20. محمد حسین حر عاملی؛ وسائل الشیعه؛ ج 11، ص 14.
21. علی نقی فیض الاسلام؛ ترجمه نهج البلاغه؛ ص 380.
22. حسین نوری؛ پیشین؛ ص 186.
 

منبع: نشریه کنگره امام حسین علیه السلام و مقاومت ج 3