اختلال بيش فعالي چيست؟

ADHD يا اختلال بيش فعالي و فقدان توجه، يک اختلال رفتاري شايع است که حدود 8 - 10 درصد کودکان را مبتلا مي کند. احتمال تشخيص اين اختلال در پسران سه برابر دختران است ولي علت اين تفاوت هنوز مشخص نشده است. کودکان بيش فعال بدون فکر کردن عمل مي کنند، بيش از اندازه فعالند و در تمرکز کردن مشکل دارند، غالباً متوجه هستند که والدين چه انتظاري از آنان دارند، اما برآورده ساختن اين انتظار براي آنان مشکل است. چون نمي توانند آرام بنشيند، دقت کنند يا به جزييات توجه کنند. البته بيشتر بچه ها در سنين خرد سالي خصوصاً اگر مضطرب يا هيجان زده باشند، چنين رفتارهايي مي کنند، اما در کودکان بيش فعال اين علايم مدت زمان طولاني وجود دارند و در شرايط و محيط هاي مختلف روي مي دهند. اين اختلال به عملکرد خانوادگي، اجتماعي و تحصيلي کودک آسيب مي رساند. با درمان مناسب، کودکان مي توانند بياموزند که چگونه با اين مشکل کنار بيايند و علايم خود را کنترل کنند.

علايم بيش فعالي کدامند؟
 

اختلال بيش فعالي و فقدان توجه سه نوع دارد که هر کدام الگوي رفتاري خود را دارند:

1- علايم بيش فعالي در نوع بي توجه:
 

* ناتواني در توجه به جزييات و بي دقتي در تکاليف مدرسه يا ساير فعاليت ها
* مشکل در ادامه دادن توجه و دقت طي فعاليت ها
* مشکل آشکار در گوش دادن
* اجتناب در پيروي از دستورات
* بي نظمي
* اجتناب از کارهاي که به تلاش ذهني و تفکر نياز دارد.
* گم کردن اسباب بازي ها، کتاب و وسايل
* واکنش بيش از حد به محرک ها
* فراموشي در فعاليت هاي روزانه

2- علايم بيش فعالي در نوع برانگيخته:
 

* بي قراري و ناآرامي
* مشکل در حفظ حالت نشسته
* دويدن بيش از حد يا بالا و پايين پريدن
* ناتواني از بازي کردن در سکوت
* به نظر مي رسد که هميشه در حرکت و آماده رفتن هستند.
* زياد صحبت کردن که سوال تمام شود، پاسخ مي دهند.
* منتظر ايستادن و در صف ايستادن براي شان سخت است.
* حرف ديگران را قطع مي کنند و فضولانه وارد بحث ديگران مي شوند.

3- نوع سوم بيش فعالي که شايع تر نيز هست شامل ترکيبي از علايم بيش فعالي نوع اول و دوم است.
 

اگر چه بزرگ کردن کودک بيش فعال کار ساده اي نيست اما بايد به خاطر داشت که اين بچه ها بد نيستند و غرض ندارند. کودکان مبتلا به بيش فعالي بدون درمان دارويي با رفتار درماني نمي تواند رفتار خود را کنترل کند.

بيش فعالي چگونه تشخيص داده مي شود؟
 

بسياري از موارد بيش فعالي توسط پزشک عمومي درمان مي شود. آزمايشي که بيش فعالي را تشخيص دهد وجود ندارد. تشخيص، به يک ارزيابي کامل نياز دارد. اگر تشخيص قطعي نشده باشد. تشخيص هاي ديگر مانند سندرم تورت، ناتواني در يادگيري يا افسردگي مطرح مي شود. ممکن است کودک به متخصص اعصاب، روان پزشک يا روان شناس ارجاع داده شود. در نهايت علايم و اطلاعات جمع آوري شده و تشخيص داده مي شود و درمان آغاز مي گردد. براي تشخيص بيش فعالي يابد:
1- کودک رفتارها و علايم گفته شده را قبل از 7 سالگي نشان دهد.
2- اين رفتار در مقايسه با کودکان همسن و سال آنان شديدتر باشند.
3- علايم حداقل بايد 6 ماه ادامه داشته باشند.
4- اين علايم روي حداقل دو زمينه زندگي کودک مانند مدرسه، خانه، پرستار کودک، دوستان و... تاثير منفي داشته باشند.
علايم نبايد در اثر فشار رواني و استرس ايجاد شده باشد. کودکاني که طلاق، جدايي، بيماري، تغيير مدرسه يا تغيير ناگهاني در زندگي را تجربه مي کنند، ممکن است بي توجه يا فراموشکار شوند. براي تشخيص اختلال بايد اين عوامل در نظر گرفته شود. همچنين زمان شروع علايم، درست بعد از اين وقايع، در تشخيص درست، کمک کننده است. سابقه پزشکي کودک و خانواده بسيار مهم است زيرا تحقيقات نشان داده بيش فعالي زمينه ژنتيکي داشته و اغلب سابقه خانوادگي در آن ديده مي شود. معاينه فيزيکي بايد انجام شود و شنوايي، بينايي و ساير توانايي ها بررسي شوند. برخي از بيماري هاي ديگر مانند استرس، افسردگي و اضطراب مي توانند مي توانند مانند بيش فعالي تظاهر کنند.

علت ايجاد بيش فعالي چيست؟
 

علت ايجاد بيش فعالي اين نيست که شما والدين خوبي نبوده ايد. همچنين رابطه قطعي با مصرف زياد مواد قندي ندارد. واکسن ها نيز موجب ايجاد آن نمي شوند. علل ايجاد آن منشا زيست شناختي دارد که هنوز به درستي شناخته نشده. محققان بيان مي کنند که احتمالاً ترکيبي از عوامل ژنتيکي و محيطي عامل به وجود آمدن اين اختلال است.
عوامل مستعدکننده براي ابتلا کدامند؟
مطالعات اخير نشان دهنده اين است که مصرف سيگار در دوران بارداري با ايجاد بيش فعالي در کودک مرتبط است. ساير عوامل خطر براي ايجاد اين اختلال شامل تولد پيش از موعد، نوزاد با وزن بسيار کم و آسيب هاي مغزي حين تولد هستند. ممکن است تماشاي بيش از حد تلويزيون در سنين کم موجب کم توجهي کودک شود. به گفته پزشکان، کودکان زير دوسال نبايد تلويزيون نگاه کنند يا به بازي هاي ويديويي و کامپيوتري بپردازند. در کوکان دو ساله و بالاتر نيز بايد زمان اين فعاليت 1-2 ساعت و محدود به برنامه مناسب سن آنان باشد.

برخي مشکلات مربوط به بيش فعالي کدامند؟
 

يکي از مشکلات موجود در تشخيص بيش فعالي اين است که اغلب با ساير اختلال ها همراه است. دو سوم از کودکان مبتلا به بيش فعالي به صورت همزمان به اختلال هاي ديگري نيز دچار هستند. برخي از اين اختلالات به شرح زيرند:

اختلال ضديت و اختلال هدايتي:
 

حدود 35 درصد از کودکان بيش فعال دچار اختلال ضديت هستند که با علايم لجبازي، فوران خشم، کج خلقي، تمايل به دعوا و مبارزه و زير پا گذاشتن قوانين بروز مي کنند. اختلال هدايتي نيز علايم مشابهي دارد اما تظاهرات پرخاشگري در آن شديدتر است. کودکاني که اختلال هدايتي دارند بيشتر دچار مشکل با قانون مي شوند. همراهي اين دو اختلال با بيش فعالي نوع برانگيخته و نوع ترکيبي بيشتر ديده مي شود.

اختلال خلق:
 

بيش فعالي در برخي موارد همراه با اختلالات خلقي مانند افسردگي است. حدود18 درصد کودکان بيش فعال خصوصاً نوع بي توجه، افسردگي را تجربه مي کنند. اين کودکان ممکن است احساس بي کفايتي، انزوا و بيهودگي کنند و عقب ماندگي تحصيلي و مشکلات اجتماعي پيدا کنند. آنها اعتماد به نفس پاييني دارند.

اختلال اضطرابي:
 

اختلال اضطرابي در 25 درصد کودکان بيش فعال وجود دارد. علايم شامل نگراني شديد، ترس، اضطراب و وحشت هستند که حتي مي تواند علايم جسمي مانند تپش قلب، تعريق، درد شکمي و اسهال ايجاد کند. از اختلالاتي که با بيش فعالي همراهي دارد، اختلال وسواسي اجباري و سندرم تورت هستند. همچنين تيک هاي صوتي و حرکتي که مکرراً تکرار مي شوند، ممکن است وجود داشته باشند. کودکي که چنين علايمي دارد بايد توسط متخصص ارزيابي شود.

ناتواني در آموختن:
 

حدود نيمي از کودکان مبتلا به بيش فعالي در آموختن ناتوان هستند. شايع ترين نوع آن ناتواني در خواندن و نوشتن است. با اين که بيش فعالي ناتواني در خواندن و نوشتن در آموختن نيست، اما به دليل تداخلي که در توجه و تمرکز کودک ايجاد مي کند، مانع عملکرد مناسب کودک در مدرسه مي شود.

بيش فعالي چگونه درمان مي شود؟
 

بيش فعالي درمان قطعي ندارد ولي مي توان آن را به خوبي اداره کرد. در بيشتر موارد بهترين درمان، ترکيبي از درمان دارويي و رفتاردرماني است. هر روشي درماني مناسبي به پيگيري و ارزيابي دقيق نياز دارد: طي اين پيگيري ها پزشک، درمان را تنظيم مي کند. اين نکته بسيار مهم است که والدين فعالانه در درمان کودک مشارکت مي نمايند. آموزش والدين بخش مهمي از درمان بيش فعالي است. داروهاي مختلفي براي درمان بيش فعالي به کار مي روند، شامل:

داروهاي محرک:
 

بهترين داروهايي که به کار مي روند داروهاي محرک هستند. اين داروها بيش از 50 سال است که در درمان بيش فعالي استفاده مي شوند. برخي داروها چند نوبت در روز استفاده مي شوند. عوارض جانبي احتمالي شامل افزايش اشتها، شکم درد، تحريک پذيري و بي خوابي هستند. در مورد عوارض درازمدت هنوز شواهدي وجود ندارد.

داروهاي غيرمحرک:
 

اين داروها در سال 2003 براي درمان بيش فعالي به کار برده شدند. به نظر مي رسد اين داروهاي محرک عوارض کمتري دارند و تاثير آنها تا 24 ساعت به طول مي انجامد.

ضد افسردگي ها:
 

در برخي موارد از ضد افسردگي ها استفاده مي شود. البته اين داروها ممکن است در مواردي موجب افزايش خطر خودکشي در کودکان و نوجوانان شود. اگر چنين دارويي براي کودک شما تجويز شود بايد خطرات آن نيز سنجيده شود.
داروها مي توانند اثرات متفاوتي روي کودکان داشته باشند. ممکن است کودکي به يک نوع درمان پاسخ دهد، اما در مورد کودکي ديگر اثر بخش نباشد. پس از مشخص شدن درمان صحيح ممکن است پزشک درمان هاي متفاوتي را ارائه دهد. خصوصاً اگر بيش فعالي با ساير اختلالات همراه باشد.

رفتار درماني
 

تحقيقات نشان داده داروهايي که در درمان به کار مي روند، در صورتي که همراه با رفتارهاي درماني استفاده شوند، بسيار موثرتر خواهند بود. رفتار درماني تلاش براي تغيير الگوي رفتاري کودک است و هدف اين است که:
محيط خانه و مدرسه کودک سازماندهي و منظم شود.
دستوارت و فرامين، واضح به کودک داده شود.
سيستم مناسبي براي تعيين جايزه جهت مقابل رفتار خوب و پيامد منفي در مقابل رفتار نامناسب طراحي شود.

در اينجا چند روش رفتار درماني را بيان مي کنيم:
 

براي کارهاي روزمره، يک روال مشخص در نظربگيريد. سعي کنيد که هر روز يک برنامه مشخص، از ساعت بيدار شدن از خواب تا ساعت به خواب رفتن کودک داشته باشيد.برنامه را در يک جاي ثابت روي ديوار نصب کنيد تا کودک سراسر روز بتواند آن را ببيند، بر اساس آن بازي کند و تکاليف مدرسه و کارهاي روزمره را انجام دهد. به منظم شدن کودک خود کمک کنيد. کيف مدرسه، لباس ها و اسباب بازي ها را هر روز در جاي مشخصي و ثابتي قرار دهيد. در اين صورت احتمال اين که کودک وسايل مورد نياز خود را گم کند، بسيار کم مي شود. از حواس پرتي کودک جلوگيري کنيد. تلويزيون، راديو و کامپيوتر را خاموش کنيد، مخصوصاً هنگامي که کودک در حال انجام تکاليف مدرسه است. عاملي که موجب حواس پرتي کودک مي شوند را دور کنيد. انتخاب هاي کودک را محدود کنيد. تنها امکان انتخاب بين دو چيز را به او بدهيد، مثلاً بين اين خوراکي، اين تفريح، اين غذا يا آن. در اين صورت کودک هيجان زده و سر در گم نخواهد شد. روابط خود با کودک را تغيير دهيد. به جاي بحث، توضيح طولاني، متقاعد کردن يا گول زدن کودک، دستورات واضح، روشن و مختصر به او بدهيد که مسوليت هايش را به او يادآوري کند. از تعيين هدف و جايزه استفاده کنيد. يک ليست از اهداف و رفتارهاي مورد نظر تهيه کنيد و رفتار هاي مثبت را در آن علامت بزنيد، سپس براي تلاش کودک خود جايزه بگيريد تعيين کنيد. در تعيين اهداف واقع گرا باشيد و به جاي فکر کردن به موفقيت واقع گرا باشيد و به جاي فکر کردن به موفقيت يک شبه، به قدم هاي کوچک خود بينديشيد.
از انظباط به صورت موثري بهره بگيريد. در برابر يک رفتار نامناسب، به جاي فرياد زدن يا تنبيه بدني، يکي از امتيازات او را لغو کنيد. در مورد کودکان کوچک تر مي توان به سادگي آنان را تا موقعي که رفتار بهتري نشان دهند ناديده گرفت. کمک کنيد تا ذوق و استعداد کودک شکوفا شود. تمام کودکان نياز دارند که موفقيت را تجربه کنند و احساس خوبي نسبت به خود پيدا کنند. توجه کنيد که کودک شما چه کاري را خوب انجام مي دهد. ممکن است اين کار در زمينه مهارت هاي اجتماعي و نيز اعتماد به نفس کودک را افزايش دهد.

درمان هاي مکمل:
 

در حال حاضر درمان هاي متداول بيش فعالي که در مطالعات مختلف تاثير آنها اثبات شده است. شامل درمان دارويي و رفتاردرماني هستند. اما ممکن است پزشک کودک شما درمان هاي اضافي و مداخلات ديگري بر اساس نياز کودک تجويز کند. هر کودک نيازهاي متفاوتي دارد. براي مثال ممکن است به معلم خصوصي يا کاردرماني نياز باشد. برخي درمانهاي مکمل توسط والدين استفاده مي شوند مانند استفاده از ويتامين ها، رژيم غذايي خاص، درمان آلرژي، آموزش تمرکز، آموزش هاي بصري، روان درماني سنتي، سخن گفتن رودررو...
تحقيقات نشان مي دهند که اين روش ها موثر نيستند. بسياري از اين روشها به دقت بررسي نشده و حتي برخي از آنها هرگز بررسي نشده اند. والدين بايد در مورد روش هاي درماني که ادعا مي کنند درمان قطعي بيش فعالي هستند، آگاه باشند. اگر والدين مي خواهند روش هاي جديدي به کار ببرند، قبل از استفاده از آنها بايد با پزشک مشورت کنند.

بيش فعالي در مدرسه:
 

به عنوان مهمترين حامي کودک خود، بايد با حقوق کودک تان، چه در زمينه درماني، قانوني يا آموزشي آشنا باشيد. کودکان بيش فعال بايد در مدرسه تحت توجه خاص قرار بگيرند و همچنين بين آنها و ساير کودکان تفاوتي گذاشته نشود. با معلم کودک در تماس باشيد و مسؤولين مدرسه بايد بر سير پيشرفت کودک شما نظارت داشته باشند. آنان را در مورد نيازهاي کودک بيش فعال مطلع سازيد.
علاوه بر سيستم جايزه براي رفتار خوب به منظور اداره کودک بيش فعال در کلاس درس، اين موارد را توصيه مي کنيم:
اطراف نيمکتي که کودک مي نشيند، عواملي که موجب حواس پرتي او مي شوند را کاهش دهيد، مثلاً به جاي اين که نزديک پنجره بنشيند، جاي او نزديک به معلم باشد. براي مرتبط شدن والدين با معلم از اين روش استفاده کنيد که معلم در دفتر تکاليف کودک، سير پيشرفت او را بنويسد و والدين نيز انجام شدن تکاليف در موعد مقرر را بررسي و ثبت کنند. تکاليف را تقسيم کنيد. دستورات و تکاليف بايد مختصر و واضح باشند. تکاليف زياد را به بخش هاي کوچک تر تقسيم کنيد تا بهتر بتوان آنها را کنترل کرد. به کودک دلگرمي و انگيزه بدهيد و او را براي کارهاي درست تشويق کنيد. از معلم بخواهيد به جاي اين کودک را براي رفتارهاي بدش مورد نکوهش قرار دهد و سرزنش کند، اگر کودک حالت نشسته را حفظ کرد، داد نکشيد يا توانست براي نوبتش منتظر بماند، او را تشويق کند. تکنيک ها و مهارت هاي مطالعه را به کودک بياموزيد. خط کشيدن زير مطالب، توجه کردن و خواندن با صداي بلند؛ به حفظ تمرکز و نگهداري بهتر اطلاعات در ذهن کودک کمک مي کند. بر رفتن تا خود مدرسه و بازگشت از آن به خانه، با کتاب ها و وسايل درست و مورد نياز نظارت داشته باشيد. مي توانيد کودک خود را با يک دوست مناسب که بتواند او را در اين امر کمک کند همراه بسازيد.
منبع:کوچه ما شماره 7.