مؤلفه هاي سياست خارجي در گفتمان اصولگرايي عدالتخواه (2)

5- بازتاب گفتمان اصولگرايي عدالتخواه در سياست خارجي
 

دالهاي گفتمان اصولگرايي عدالتخواه، تنها داراي نمود و محوريت در حوزه ي سياست داخلي نيست، بلکه الزاماً مي بايستي داراي انعکاس و منشأ اثر در سياست خارجي هم باشد. به همين دليل، ملاحظه مي شود که برخي از دالهاي چهارگانه ي گفتمان اصولگرايي عدالتخواه، توسط دولت نهم و دهم در حوزه ي سياست خارجي نيز به کار رفته است. به عنوان مثال، رئيس جمهور «عدالت، مهرورزي، دوستي و برادري، حفظ کرامت انساني و توجه به اخلاق و معنويت» را از اصول سياست خارجي دولت نهم برشمرده است (احمدي نژاد، 1387/5/21).
البته برخي از اين اصول را به شکل ديگري نيز تفسير کرده اند. مثلاً حميد مولانا از مشاورين رياست جمهوري در اين باره مي نويسد: «نوانديشي فضيلت محور و حکمت آميز، عدالتخواهي و توحيدگرايي، سه محوري است که دکتر احمدي نژاد بر آن تکيه دارد. سه گانه اي که مي توان آن را جزئي از نظريه ي انقلاب نوين عمومي در عالم کنوني هم به شمار آورد» (2) (زارعي، 1387: 22-23).
به اين نکته نيز بايد توجه داشت که گفتمان دولت نهم و دهم در حوزه ي سياست خارجي، (3) داراي رويکردهاي عميق جهاني و منظرهاي جهان وطنانه است و حرکت و بسترسازي براي حکومت جهاني حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از اهداف عالي اين دولت به شمار مي آيد؛ به گونه اي که بارها مورد تصريح شخص رئيس جمهور و ساير دولتمردان قرار گرفته است. به عنوان نمونه، رئيس جمهور معتقد است: «بدون ترديد، دست مديريت حضرت ولي عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، همواره پشت سر انقلاب اسلامي است. انسجام اسلامي، جز با دعوت به امام حق، امکانپذير نيست و همه ي بشريت را مي توان با دعوت به امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، متحد و منسجم کرد. جهانيان از اوضاع حاکم بر جهان امروز ناراضي و خواستار برچيده شدن ظلم، جنايت و برپايي عدالت هستند. با تأکيد بر نقاط مشترک در دنيا مي توان به وحدت و همدلي دست يافت و بددلي و کينه ورزيها را از بين برد ... (احمدي نژاد، 386/12/15). آنچه مطلوب ما است تحقق حکومت جهاني و پيشبرد سياست هاي مقطعي و موضعي به مثابه ي تکميل فرآيند اين حکومت جهاني است» (احمدي نژاد، 1387/5/21).
وي در همين راستا ابراز مي دارد: «تلاش براي تسريع در آباداني کشور و آماده شدن براي اداره ي جهان و فراهم کردن شرايط تعالي انسانها از مهمترين مأموريت هاي بسيج است. فرهنگ انقلاب اسلامي و بسيج، مبتني بر آموزه هاي اسلام ناب محمدي (صل الله عليه و آله)، تنها راه نجات و سعادت بشريت است و با توجه به بن بست دنياي مادي در عرصه هاي مختلف نظري، فرهنگي و اقتصادي، مي توانيم راه حل هاي صحيح براي اداره ي درست جهان را به سرعت در اختيار بشريت قرار دهيم» (احمدي نژاد، 1387/9/5).

5-1- سياست خارجي گفتمان اصولگرايي از منظر مقام معظم رهبري
 

گفتمان اصولگرايي عدالتخواه و دالهاي مهم و چهارگانه ي آن، همواره مورد تأييد ويژه ي مقام معظم رهبري قرار گرفته است. به عنوان نمونه، ايشان با ذکر خصوصيات ارزشي و انقلابي دولت نهم، برخورداري از ويژگي ها را علت قدرداني افزون تر خود از اين دولت اعلام نموده اند (آيت الله خامنه اي، 1387/6/2). رهبر انقلاب، ضمن تأکيد بر گفتمانهاي سياسي و اجتماعي دولت نهم و دهم و بيان امتيازات و ويژگي هاي آن، توصيه هايي نيز به اين دولت داشته و نقاط ضعف آن را يادآور شده اند (اخوان کاظمي، 1388، ش 138: 13-33). در همين راستا، سياست خارجي گفتمان اصولگرايي دولت نهم و دهم از منظر مقام معظم رهبري نيز مورد تأييد قرار گرفته است. با تفحص در بيانات چند سال گذشته ي ايشان، مي توان موارد زير را از منظر معظم له به عنوان امتيازات و بايسته هاي سياست خارجي «گفتمان اصولگرايي عدالتخواه» به حساب آورد:
اول - ايمان و هويت اسلامي انقلابي و پايبندي به آن و تلاش در جهت برجسته و شفاف سازي هويت اسلامي در جهان اسلام؛
دوم- حفظ استقلال سياسي (آيت الله خامنه اي، 1385/3/29)؛
سوم - پايبندي به اصول و ارزشهاي انقلاب اسلامي؛ چه در قول و چه در عمل و حاکم نمودن فضاي اصولگرايي و ارزشهاي انقلابي؛
چهارم- عدم انفعال در برابر زياده خواهي استکبار و ايستادگي عزتمندانه در مقابل آن (آيت الله خامنه اي، 1386/6/4)؛
پنجم- انطباق شعار و گفتمان کلي دولت نهم با شعار و گفتمان امام و شعارها و گفتمانهاي انقلاب (آيت الله خامنه اي، 1387/6/2)؛
ششم - عدالتخواهي؛
هفتم - استکبارستيزي؛
هشتم - اعاده ي عزت ملي و ترک انفعال در مقابل سلطه و تجاوز و زياده طلبي مستکبران؛
نهم - مقابله با زورگويي، تحميل و افزون طلبي قدرتهاي زورگو که يکي از مظاهر آن پافشاري بر برخورداري از فناوري هسته اي است؛
دهم - برخورداري از روحيه ي تهاجم در مقابله با زورگويان بين المللي (همان).
مقام معظم رهبري، از رياست دولت نهم، به عنوان رئيس جمهور انقلابي، متعهد، کارآمد، فعال و شجاع ياد نموده و ضمن تقدير از شجاعت، جسارت و جرأت ايشان - چه در عرصه ي داخلي و چه در عرصه ي خارجي - ادامه ي حيات جمهوري اسلامي را وابسته به جرأت، جسارت و احساس توانايي و قدرت مديران و مسولان آن - نسبت به توان خود و مردم - مي دانند و روي کار آمدن «شاه سلطان حسين هاي ضعيف» را مساوي با اتمام کار نظام جمهوري اسلامي به حساب مي آورند (آيت الله خامنه اي، 1387/9/24).

5-2- پيشنهاد نظام معنايي جهت سياست خارجي دولت دهم
 

با توجه به ارزيابي گفتمانهاي مهم نظام جمهوري اسلامي و حمايت هاي رهبر انقلاب از گفتمان اصولگرايي عدالتخواه دولت نهم و دهم و با توجه توصيه هاي ايشان و صاحب نظران، نظام معنايي زير در شروع دهه ي چهارم انقلاب اسلامي قابل پيشنهاد است:
بنابر نمودار فوق، دالهاي شش گانه ي عدالت، خدمت رساني، علم گرايي و علم محوري، دين سالاري مردمي، استقلال و پيشرفت و تعالي مادي و معنوي بر حول محور دال مرکزي (ولايت) مفصل بندي شده اند. دال مرکزي (ولايت) در حقيقت، ديني بودن و خدامداري اين گفتمان و نظام سياسي جمهوري اسلامي را نشان مي دهد. همچنان که براي جلوگيري از هرگونه شبهه ي تأويل مردم سالاري ديني به دموکراسي غربي از دال و اصطلاح صحيح تر؛ يعني (دين سالاري مردمي) (4) استفاده شده است.
از سوي ديگر، در حوزه ي سياست خارجي دولت دهم و گفتمان اصول گرايي عدالتخواه - و در ذيل مفصل بندي پيش گفته - اين آرايش و مفصل بندي گفتماني قابل پيشنهاد است:
در اين نمودار، به دليل موحد بودن بخش اعظمي از دولت ها و ملت هاي موجود عالم و تکليف مستمر دعوت توحيدي و جهان شمول اسلام، «توحيد» به عنوان دال مرکزي انتخاب گرديده است؛ زيرا توحيد، مهم ترين مبناي سياست خارجي دولت اسلامي است و محور اصلي ديپلماسي در اسلام را تشکيل مي دهد. اعتقاد به يگانگي خدا زيربنا و اساس همه ي اديان آسماني بوده و تمام شؤون آن؛ اعم از عقايد، احکام و اخلاق بر آن استوار است. به همين دليل، مبناي قرآن کريم، دعوت به خداي يگانه بوده و تنها گناهي که قابل آمرزش نيست، شرک به خداست (نساء (4): 48).
از طرفي، دال عدالت، بيانگر عدالتخواهي و مساوات طلبي و نفي هر گونه تبعيض در تمام مناسبات بين المللي است و از سوي ديگر، دال استقلال و نفي سلطه و استکبار، بيانگر خصلت استکبارستيزي اسلام و آرمان بلند انقلاب اسلامي در تحقق آن در فراخناي گيتي است و مي توان آن را ترجماني از قاعده ي نفي سبيل (5) دانست. در حقيقت نمودار شماره 3 و ساير دالهاي اين نظام معنايي، بيانگر آن است که جمهوري اسلامي در سياست خارجي خود، ضمن عدالت و استقلال خواهي و استکبار ستيزي و نفي هر گونه سلطه در فضايي سرشار از صلح و همزيستي مسالمت آميز، با محوريت توحيد و دعوت بدان، خواهان تعاون و همکاري جهان شمول تمام کشورها و ملت ها، در مسير پيشرفت مادي و معنوي است و براي تمام جهانيان، خواهان سعادت در سايه ي توحيد مي باشد.
همچنين استفاده از دال «دموکراسي» - با محوريت توحيد - به جاي ساير اصطلاحات و معادل هاي بومي آن، به دليل ضرورت برخورداري از زبان و اصطلاحات جهاني براي مفاهمه ي لازم در عرصه ي بين المللي است.
بديهي است، دال دموکراسي در اين مفصل بندي، ناظر بر کليه ي راهکارها و کارويژه هايي است که مشارکت سياسي و آزادانه و حق رأي برابر در عرصه ي بين المللي براي کليه ي کشورها، در موضوعات و تصميم گيريهاي جهاني را فراهم مي کند و نافي هر گونه سلطه پذيري و سلطه خواهي و تبعيض در اين عرصه است.

نتيجه گيري
 

در اين نوشتار، بيان شد که بر اساس تأکيد محوري گفتمان دولت نهم و دهم بر موضوع عدالت، مي توان نظام معنايي آنان را گفتمان اصولگرايي عدالتخواه ناميد که داراي چهار دال «عدالت گستري»، «مهرورزي»، «پيشرفت و تعالي مادي و معنوي» و «خدمت رساني» است که بر حول محور دال مرکزي (ولايت)، مفصل بندي شد اند.
نظام معنايي گفتمان اصولگرايي عدالتخواه و دالهاي چهارگانه ي آن بر مؤلفه هاي سياست خارجي دولت نهم و دهم، واجد تأثير نسبي بوده است و به همين خاطر مي توان دالهاي بهينه و کامل تري را در حوزه ي سياست خارجي دولت دهم، پيشنهاد داد. لذا نگارنده، علاوه بر پيشنهاد اصلاح و بازسازي دالهاي گفتمان مزبور در عرصه ي داخلي (نمودار شماره ي 2)، به ارائه و پيشنهاد دالهاي جديد و تکميلي (طبق نمودار شماره ي 3)
در راستاي سياست خارجي دولت دهم پرداخت و مؤلفه هاي اصلي آن را شامل دالهاي عدالت، پيشرفت و تعالي مادي و معنوي، استقلال و ستيز با استکبار و سلطه، دموکراسي، تعاون و همکاري، صلح و همزيستي مسالمت آميز دانست که بر حول محور دال مرکزي (توحيد)، مفصل بندي شده اند.
بديهي است گفتمان اصولگرايي عدالتخواه در طول زمان، مي بايست با توجه به مقتضيات زماني و مکاني - چه در حوزه ي سياست داخلي و چه در حوزه ي سياست خارجي - دالهاي متغير لازم را اخذ و تثبيت نموده و بدين وسيله بر کارآيي، اثربخشي و به هنگامي خود بيفزايد و مي بايستي دائماً با فرآيند اعمال «بازخورد» و تحقق عملکرد آسيب شناسي و خودانتقادي، به شناسايي معايب خود پرداخته و بر اساس شاخص مهم اهداف و آرمانهاي اصيل انقلاب اسلامي و رهنمودهاي رهبري و توجه عملي به ديدگاه هاي صاحب نظران، خود را بهسازي و ساماندهي مجدد نمايد. در غير اين صورت، دچار ناکارآمدي شده و با از دست دادن اثربخشي، گفتمانهاي سياسي و اجتماعي مدعي بالندگي، جاي آن را خواهند گرفت.

پي نوشت ها :
 

1. دانشيار دانشکده ي حقوق و علوم سياسي دانشگاه شيراز.
2. مقدمه ي پروفسور حميد مولانا.
3. براي اطلاع بيشتر از ديدگاه هاي رئيس جمهور در حوزه ي سياست خارجي، مراجعه به سه کتاب زير که توسط مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري در سال 1387 چاپ و منتشر شده است، مفيد مي باشد:
الف - «عدل و صلح»؛ اين کتاب، شامل مجموعه ي سخنراني هاي محمود احمدي نژاد در چهارمين سفر وي به آمريکا با مقدمه ي حميد مولانا مي باشد.
ب- «حقيقت؛ گوهر گمشده ي جهان و سياست»؛ اين کتاب، شامل پرسش و پاسخ هاي محمود احمدي نژاد در نشست با تعدادي از نخبگان و سازمانهاي مردم نهاد (NGO) آمريکايي است.
ج- «ديپلماسي نامه»؛ اين کتاب، مجموعه ي نامه هاي محمود احمدي نژاد به سران کشورها، مردم آمريکا، پاپ بنديکت شانزدهم، يک مادر آمريکايي و باراک اوباما، با مقدمه ي حميد مولانا مي باشد.
همچنين مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري در سال 1387، در راستاي تبيين سياست ها و گفتمان هاي دولت نهم، فصلنامه ي «دولت اسلامي» را تأسيس و منتشر کرده است.
4. براي شناخت دقيق تر علت ترجيح و صحت بيشتر کاربرد اين اصطلاح به جاي مردم سالاري ديني، ر.ک: (آيت الله) محمدرضا مهدوي کني، «مردم سالاري ديني يا دين سالاري مردمي؟»، پيام صادق، شماره ي 44، آذر و دي 1381: 2-6.
5. يکي از اصول ارزشمند دولت اسلامي و دولت نبوي در کليه ي عرصه هاي سياسي، اقتصادي فرهنگي و ... اصل نفي سبيل در تمام قلمروهاي داخلي و خارجي است که از نص آيه ي «لَن يَجعَل اللهُ للکافِرِينَ عَلَي المُؤمِنِينَ سَبيلاً» گرفته شده است؛ يعني «خداوند، سبيل و طريقي براي کافران بر مؤمنان قرار نداده است» (نساء (4): 141).
 

1. احمدي نژاد، محمود، عدل و صلح، تهران، مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري، 1387.
2. ـــــــــــــــــــــــــ، حقيقت؛ گوهر گمشده ي جهان و سياست، تهران، مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري، 1387.
3. ـــــــــــــــــــــــ، ديپلماسي نامه، تهران، مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري، 1387.
4. ـــــــــــــــــــــــ ، «تشريح اصول سياست هاي خارجي دولت نهم در جمع سفرا»، 21 مرداد 1387، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران (http://www.president.ir.fa).
5. اخوان کاظمي، بهرام، «نقد و ارزيابي گفتمان اصول گرايي از منظر مقام معظم رهبري»، فصلنامه ي معرفت، سال هجدهم، شماره ي 3 (پياپي 138)، خرداد 1388.
6. ـــــــــــــــــــــــــ ، نقد و ارزيابي گفتمانهاي سياسي و اجتماعي مطرح در ايران (از 2 خرداد 1376 تا 22 خرداد 1388)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه ي اسلامي (بي تا، زير چاپ).
7. ـــــــــــــــــــــــ ، «اصول سياست خارجي پيامبر (صل الله عليه و آله)، مندرج در: سياست نبوي؛ مباني، اصول و راهبردها، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (عليه السلام) زمستان 1386.
8. افروغ، عماد، چالش هاي کنوني ايران، تهران، حوزه ي هنري سازمان تبليغات اسلامي، 1380.
9. برنامه ي دولت نهم، تهران، دبيرخانه ي شوراي اطلاع رساني دولت، مرداد 1384.
10. بيانات مقام رهبري در ديدار با رئيس جمهوري و اعضاي هيأت دولت، 1387/6/2، پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري (http://www.leader.ir).
11. بيانات رهبر انقلاب اسلامي در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه علم و صنعت، 1387/9/24، پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري.
12. بيانات رهبر انقلاب اسلامي در ديدار مسؤولان و کارگزاران نظام جمهوري اسلامي، 1385/3/29، پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري.
13. بيانات رئيس جمهور در مراسم توديع و معارفه ي رؤساي قديم و جديد دفتر رئيس جمهور، 1385/12/5، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران (http://www.president.ir.fa).
14. بيانات رئيس جمهور در اجتماع مردم لرستان، 1387/8/8، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
15. بيانات رئيس جمهور در مراسم گراميداشت يوم الله 22 بهمن، 1385/11/22، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
16. بيانات رئيس جمهور در جلسه ي هيأت دولت با عنوان «تلاش بي وقفه ي دولت براي اجراي سياست هاي ابلاغي رهبري»، 1387/10/25، پايگاه اطلاع رساني دولت، دولت آنلاين: (http://www.dolat.ir).
17. بيانات رئيس جمهور در اجلاسيه ي مجلس خبرگان رهبري، 1386/12/15، ايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
18. بيانات رئيس جمهور در افتتاحيه ي گردهم آيي رؤساي نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از کشور، 1387/5/21، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
19. بيانات رئيس جمهور در جمع فرماندهان نيروي مقاومت بسيج، 1387/9/5، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
20. پيام رئيس جمهور به همايش کارآفريني، 1386/10/11، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
21. پيام رئيس جمهور به مناسبت آغاز سال تحصيلي 1387/88، 1387/7/2، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
22. دهقاني فيروزآبادي، سيد جلال، تحول گفتماني در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، تهران، مؤسسه ي انتشاراتي روزنامه ي ايران، چ 1، 1384.
23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، «گفتمان اصولگرايي عدالت محور در سياست خارجي دولت آقاي احمدي نژاد»، دوفصلنامه ي دانش سياسي، شماره ي 5، بهار و تابستان 1386.
24. زارعي، مجتبي، حکمت و ديالکتيک (گفتارهايي در انديشه و روش دکتر محمود احمدي نژاد؛ رئيس جمهوري اسلامي ايران)، قم، نشر مجنون، 1387.
25. مک دانل، دايان، مقدمه اي بر نظريه هاي گفتمان، ترجمه ي حسين علي نوذري، تهران، فرهنگ گفتمان، 1380.
26. منصوري، جواد، نظري به سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، تهران، اميرکبير، 1365.
27. محمدي، منوچهر، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران؛ اصول و مسائل، تهران، نشر دادگستر، 1377.
28. مهدوي کني، محمدرضا، «مردم سالاري ديني يا دين سالاري مردمي؟» پيام صادق، شماره ي 44، آذر و دي 1381.
29. نامه ي تشکر هيأت دولت به محضر رهبر معظم انقلاب، 1387/6/11، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
30. نوروزي، نورمحمد، تحول گفتمان سياسي و پويش الگوي رفتار سياست خارجي در ايران، پايان نامه ي دکتري، دانشگاه تهران، دانشکده ي حقوق و علوم سياسي، 1382.
31. ولي پور زرومي، سيدحسين، گفتمانهاي امنيت ملي در جمهوري اسلامي ايران، تهران، پژوهشکده ي مطالعات راهبردي، چ 1، زمستان 1383.
32. هوارث، ديويد «نظريه ي گفتمان»؛ ترجمه ي سيد علي اصغر سلطاني، فصلنامه ي علوم سياسي، شماره ي 2، پاييز 1377.
منبع: نشريه حكومت اسلامي شماره 54