مؤلفه هاي سياست خارجي در گفتمان اصولگرايي عدالتخواه (2)
نويسنده: بهرام اخوان کاظمي (1)
5- بازتاب گفتمان اصولگرايي عدالتخواه در سياست خارجي
البته برخي از اين اصول را به شکل ديگري نيز تفسير کرده اند. مثلاً حميد مولانا از مشاورين رياست جمهوري در اين باره مي نويسد: «نوانديشي فضيلت محور و حکمت آميز، عدالتخواهي و توحيدگرايي، سه محوري است که دکتر احمدي نژاد بر آن تکيه دارد. سه گانه اي که مي توان آن را جزئي از نظريه ي انقلاب نوين عمومي در عالم کنوني هم به شمار آورد» (2) (زارعي، 1387: 22-23).
به اين نکته نيز بايد توجه داشت که گفتمان دولت نهم و دهم در حوزه ي سياست خارجي، (3) داراي رويکردهاي عميق جهاني و منظرهاي جهان وطنانه است و حرکت و بسترسازي براي حکومت جهاني حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از اهداف عالي اين دولت به شمار مي آيد؛ به گونه اي که بارها مورد تصريح شخص رئيس جمهور و ساير دولتمردان قرار گرفته است. به عنوان نمونه، رئيس جمهور معتقد است: «بدون ترديد، دست مديريت حضرت ولي عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، همواره پشت سر انقلاب اسلامي است. انسجام اسلامي، جز با دعوت به امام حق، امکانپذير نيست و همه ي بشريت را مي توان با دعوت به امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، متحد و منسجم کرد. جهانيان از اوضاع حاکم بر جهان امروز ناراضي و خواستار برچيده شدن ظلم، جنايت و برپايي عدالت هستند. با تأکيد بر نقاط مشترک در دنيا مي توان به وحدت و همدلي دست يافت و بددلي و کينه ورزيها را از بين برد ... (احمدي نژاد، 386/12/15). آنچه مطلوب ما است تحقق حکومت جهاني و پيشبرد سياست هاي مقطعي و موضعي به مثابه ي تکميل فرآيند اين حکومت جهاني است» (احمدي نژاد، 1387/5/21).
وي در همين راستا ابراز مي دارد: «تلاش براي تسريع در آباداني کشور و آماده شدن براي اداره ي جهان و فراهم کردن شرايط تعالي انسانها از مهمترين مأموريت هاي بسيج است. فرهنگ انقلاب اسلامي و بسيج، مبتني بر آموزه هاي اسلام ناب محمدي (صل الله عليه و آله)، تنها راه نجات و سعادت بشريت است و با توجه به بن بست دنياي مادي در عرصه هاي مختلف نظري، فرهنگي و اقتصادي، مي توانيم راه حل هاي صحيح براي اداره ي درست جهان را به سرعت در اختيار بشريت قرار دهيم» (احمدي نژاد، 1387/9/5).
5-1- سياست خارجي گفتمان اصولگرايي از منظر مقام معظم رهبري
اول - ايمان و هويت اسلامي انقلابي و پايبندي به آن و تلاش در جهت برجسته و شفاف سازي هويت اسلامي در جهان اسلام؛
دوم- حفظ استقلال سياسي (آيت الله خامنه اي، 1385/3/29)؛
سوم - پايبندي به اصول و ارزشهاي انقلاب اسلامي؛ چه در قول و چه در عمل و حاکم نمودن فضاي اصولگرايي و ارزشهاي انقلابي؛
چهارم- عدم انفعال در برابر زياده خواهي استکبار و ايستادگي عزتمندانه در مقابل آن (آيت الله خامنه اي، 1386/6/4)؛
پنجم- انطباق شعار و گفتمان کلي دولت نهم با شعار و گفتمان امام و شعارها و گفتمانهاي انقلاب (آيت الله خامنه اي، 1387/6/2)؛
ششم - عدالتخواهي؛
هفتم - استکبارستيزي؛
هشتم - اعاده ي عزت ملي و ترک انفعال در مقابل سلطه و تجاوز و زياده طلبي مستکبران؛
نهم - مقابله با زورگويي، تحميل و افزون طلبي قدرتهاي زورگو که يکي از مظاهر آن پافشاري بر برخورداري از فناوري هسته اي است؛
دهم - برخورداري از روحيه ي تهاجم در مقابله با زورگويان بين المللي (همان).
مقام معظم رهبري، از رياست دولت نهم، به عنوان رئيس جمهور انقلابي، متعهد، کارآمد، فعال و شجاع ياد نموده و ضمن تقدير از شجاعت، جسارت و جرأت ايشان - چه در عرصه ي داخلي و چه در عرصه ي خارجي - ادامه ي حيات جمهوري اسلامي را وابسته به جرأت، جسارت و احساس توانايي و قدرت مديران و مسولان آن - نسبت به توان خود و مردم - مي دانند و روي کار آمدن «شاه سلطان حسين هاي ضعيف» را مساوي با اتمام کار نظام جمهوري اسلامي به حساب مي آورند (آيت الله خامنه اي، 1387/9/24).
5-2- پيشنهاد نظام معنايي جهت سياست خارجي دولت دهم
بنابر نمودار فوق، دالهاي شش گانه ي عدالت، خدمت رساني، علم گرايي و علم محوري، دين سالاري مردمي، استقلال و پيشرفت و تعالي مادي و معنوي بر حول محور دال مرکزي (ولايت) مفصل بندي شده اند. دال مرکزي (ولايت) در حقيقت، ديني بودن و خدامداري اين گفتمان و نظام سياسي جمهوري اسلامي را نشان مي دهد. همچنان که براي جلوگيري از هرگونه شبهه ي تأويل مردم سالاري ديني به دموکراسي غربي از دال و اصطلاح صحيح تر؛ يعني (دين سالاري مردمي) (4) استفاده شده است.
از سوي ديگر، در حوزه ي سياست خارجي دولت دهم و گفتمان اصول گرايي عدالتخواه - و در ذيل مفصل بندي پيش گفته - اين آرايش و مفصل بندي گفتماني قابل پيشنهاد است:
در اين نمودار، به دليل موحد بودن بخش اعظمي از دولت ها و ملت هاي موجود عالم و تکليف مستمر دعوت توحيدي و جهان شمول اسلام، «توحيد» به عنوان دال مرکزي انتخاب گرديده است؛ زيرا توحيد، مهم ترين مبناي سياست خارجي دولت اسلامي است و محور اصلي ديپلماسي در اسلام را تشکيل مي دهد. اعتقاد به يگانگي خدا زيربنا و اساس همه ي اديان آسماني بوده و تمام شؤون آن؛ اعم از عقايد، احکام و اخلاق بر آن استوار است. به همين دليل، مبناي قرآن کريم، دعوت به خداي يگانه بوده و تنها گناهي که قابل آمرزش نيست، شرک به خداست (نساء (4): 48).
از طرفي، دال عدالت، بيانگر عدالتخواهي و مساوات طلبي و نفي هر گونه تبعيض در تمام مناسبات بين المللي است و از سوي ديگر، دال استقلال و نفي سلطه و استکبار، بيانگر خصلت استکبارستيزي اسلام و آرمان بلند انقلاب اسلامي در تحقق آن در فراخناي گيتي است و مي توان آن را ترجماني از قاعده ي نفي سبيل (5) دانست. در حقيقت نمودار شماره 3 و ساير دالهاي اين نظام معنايي، بيانگر آن است که جمهوري اسلامي در سياست خارجي خود، ضمن عدالت و استقلال خواهي و استکبار ستيزي و نفي هر گونه سلطه در فضايي سرشار از صلح و همزيستي مسالمت آميز، با محوريت توحيد و دعوت بدان، خواهان تعاون و همکاري جهان شمول تمام کشورها و ملت ها، در مسير پيشرفت مادي و معنوي است و براي تمام جهانيان، خواهان سعادت در سايه ي توحيد مي باشد.
همچنين استفاده از دال «دموکراسي» - با محوريت توحيد - به جاي ساير اصطلاحات و معادل هاي بومي آن، به دليل ضرورت برخورداري از زبان و اصطلاحات جهاني براي مفاهمه ي لازم در عرصه ي بين المللي است.
بديهي است، دال دموکراسي در اين مفصل بندي، ناظر بر کليه ي راهکارها و کارويژه هايي است که مشارکت سياسي و آزادانه و حق رأي برابر در عرصه ي بين المللي براي کليه ي کشورها، در موضوعات و تصميم گيريهاي جهاني را فراهم مي کند و نافي هر گونه سلطه پذيري و سلطه خواهي و تبعيض در اين عرصه است.
نتيجه گيري
نظام معنايي گفتمان اصولگرايي عدالتخواه و دالهاي چهارگانه ي آن بر مؤلفه هاي سياست خارجي دولت نهم و دهم، واجد تأثير نسبي بوده است و به همين خاطر مي توان دالهاي بهينه و کامل تري را در حوزه ي سياست خارجي دولت دهم، پيشنهاد داد. لذا نگارنده، علاوه بر پيشنهاد اصلاح و بازسازي دالهاي گفتمان مزبور در عرصه ي داخلي (نمودار شماره ي 2)، به ارائه و پيشنهاد دالهاي جديد و تکميلي (طبق نمودار شماره ي 3)
در راستاي سياست خارجي دولت دهم پرداخت و مؤلفه هاي اصلي آن را شامل دالهاي عدالت، پيشرفت و تعالي مادي و معنوي، استقلال و ستيز با استکبار و سلطه، دموکراسي، تعاون و همکاري، صلح و همزيستي مسالمت آميز دانست که بر حول محور دال مرکزي (توحيد)، مفصل بندي شده اند.
بديهي است گفتمان اصولگرايي عدالتخواه در طول زمان، مي بايست با توجه به مقتضيات زماني و مکاني - چه در حوزه ي سياست داخلي و چه در حوزه ي سياست خارجي - دالهاي متغير لازم را اخذ و تثبيت نموده و بدين وسيله بر کارآيي، اثربخشي و به هنگامي خود بيفزايد و مي بايستي دائماً با فرآيند اعمال «بازخورد» و تحقق عملکرد آسيب شناسي و خودانتقادي، به شناسايي معايب خود پرداخته و بر اساس شاخص مهم اهداف و آرمانهاي اصيل انقلاب اسلامي و رهنمودهاي رهبري و توجه عملي به ديدگاه هاي صاحب نظران، خود را بهسازي و ساماندهي مجدد نمايد. در غير اين صورت، دچار ناکارآمدي شده و با از دست دادن اثربخشي، گفتمانهاي سياسي و اجتماعي مدعي بالندگي، جاي آن را خواهند گرفت.
پي نوشت ها :
1. دانشيار دانشکده ي حقوق و علوم سياسي دانشگاه شيراز.
2. مقدمه ي پروفسور حميد مولانا.
3. براي اطلاع بيشتر از ديدگاه هاي رئيس جمهور در حوزه ي سياست خارجي، مراجعه به سه کتاب زير که توسط مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري در سال 1387 چاپ و منتشر شده است، مفيد مي باشد:
الف - «عدل و صلح»؛ اين کتاب، شامل مجموعه ي سخنراني هاي محمود احمدي نژاد در چهارمين سفر وي به آمريکا با مقدمه ي حميد مولانا مي باشد.
ب- «حقيقت؛ گوهر گمشده ي جهان و سياست»؛ اين کتاب، شامل پرسش و پاسخ هاي محمود احمدي نژاد در نشست با تعدادي از نخبگان و سازمانهاي مردم نهاد (NGO) آمريکايي است.
ج- «ديپلماسي نامه»؛ اين کتاب، مجموعه ي نامه هاي محمود احمدي نژاد به سران کشورها، مردم آمريکا، پاپ بنديکت شانزدهم، يک مادر آمريکايي و باراک اوباما، با مقدمه ي حميد مولانا مي باشد.
همچنين مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري در سال 1387، در راستاي تبيين سياست ها و گفتمان هاي دولت نهم، فصلنامه ي «دولت اسلامي» را تأسيس و منتشر کرده است.
4. براي شناخت دقيق تر علت ترجيح و صحت بيشتر کاربرد اين اصطلاح به جاي مردم سالاري ديني، ر.ک: (آيت الله) محمدرضا مهدوي کني، «مردم سالاري ديني يا دين سالاري مردمي؟»، پيام صادق، شماره ي 44، آذر و دي 1381: 2-6.
5. يکي از اصول ارزشمند دولت اسلامي و دولت نبوي در کليه ي عرصه هاي سياسي، اقتصادي فرهنگي و ... اصل نفي سبيل در تمام قلمروهاي داخلي و خارجي است که از نص آيه ي «لَن يَجعَل اللهُ للکافِرِينَ عَلَي المُؤمِنِينَ سَبيلاً» گرفته شده است؛ يعني «خداوند، سبيل و طريقي براي کافران بر مؤمنان قرار نداده است» (نساء (4): 141).
1. احمدي نژاد، محمود، عدل و صلح، تهران، مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري، 1387.
2. ـــــــــــــــــــــــــ، حقيقت؛ گوهر گمشده ي جهان و سياست، تهران، مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري، 1387.
3. ـــــــــــــــــــــــ، ديپلماسي نامه، تهران، مرکز پژوهش و اسناد رياست جمهوري، 1387.
4. ـــــــــــــــــــــــ ، «تشريح اصول سياست هاي خارجي دولت نهم در جمع سفرا»، 21 مرداد 1387، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران (http://www.president.ir.fa).
5. اخوان کاظمي، بهرام، «نقد و ارزيابي گفتمان اصول گرايي از منظر مقام معظم رهبري»، فصلنامه ي معرفت، سال هجدهم، شماره ي 3 (پياپي 138)، خرداد 1388.
6. ـــــــــــــــــــــــــ ، نقد و ارزيابي گفتمانهاي سياسي و اجتماعي مطرح در ايران (از 2 خرداد 1376 تا 22 خرداد 1388)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه ي اسلامي (بي تا، زير چاپ).
7. ـــــــــــــــــــــــ ، «اصول سياست خارجي پيامبر (صل الله عليه و آله)، مندرج در: سياست نبوي؛ مباني، اصول و راهبردها، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (عليه السلام) زمستان 1386.
8. افروغ، عماد، چالش هاي کنوني ايران، تهران، حوزه ي هنري سازمان تبليغات اسلامي، 1380.
9. برنامه ي دولت نهم، تهران، دبيرخانه ي شوراي اطلاع رساني دولت، مرداد 1384.
10. بيانات مقام رهبري در ديدار با رئيس جمهوري و اعضاي هيأت دولت، 1387/6/2، پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري (http://www.leader.ir).
11. بيانات رهبر انقلاب اسلامي در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه علم و صنعت، 1387/9/24، پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري.
12. بيانات رهبر انقلاب اسلامي در ديدار مسؤولان و کارگزاران نظام جمهوري اسلامي، 1385/3/29، پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري.
13. بيانات رئيس جمهور در مراسم توديع و معارفه ي رؤساي قديم و جديد دفتر رئيس جمهور، 1385/12/5، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران (http://www.president.ir.fa).
14. بيانات رئيس جمهور در اجتماع مردم لرستان، 1387/8/8، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
15. بيانات رئيس جمهور در مراسم گراميداشت يوم الله 22 بهمن، 1385/11/22، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
16. بيانات رئيس جمهور در جلسه ي هيأت دولت با عنوان «تلاش بي وقفه ي دولت براي اجراي سياست هاي ابلاغي رهبري»، 1387/10/25، پايگاه اطلاع رساني دولت، دولت آنلاين: (http://www.dolat.ir).
17. بيانات رئيس جمهور در اجلاسيه ي مجلس خبرگان رهبري، 1386/12/15، ايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
18. بيانات رئيس جمهور در افتتاحيه ي گردهم آيي رؤساي نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از کشور، 1387/5/21، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
19. بيانات رئيس جمهور در جمع فرماندهان نيروي مقاومت بسيج، 1387/9/5، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
20. پيام رئيس جمهور به همايش کارآفريني، 1386/10/11، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
21. پيام رئيس جمهور به مناسبت آغاز سال تحصيلي 1387/88، 1387/7/2، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
22. دهقاني فيروزآبادي، سيد جلال، تحول گفتماني در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، تهران، مؤسسه ي انتشاراتي روزنامه ي ايران، چ 1، 1384.
23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، «گفتمان اصولگرايي عدالت محور در سياست خارجي دولت آقاي احمدي نژاد»، دوفصلنامه ي دانش سياسي، شماره ي 5، بهار و تابستان 1386.
24. زارعي، مجتبي، حکمت و ديالکتيک (گفتارهايي در انديشه و روش دکتر محمود احمدي نژاد؛ رئيس جمهوري اسلامي ايران)، قم، نشر مجنون، 1387.
25. مک دانل، دايان، مقدمه اي بر نظريه هاي گفتمان، ترجمه ي حسين علي نوذري، تهران، فرهنگ گفتمان، 1380.
26. منصوري، جواد، نظري به سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، تهران، اميرکبير، 1365.
27. محمدي، منوچهر، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران؛ اصول و مسائل، تهران، نشر دادگستر، 1377.
28. مهدوي کني، محمدرضا، «مردم سالاري ديني يا دين سالاري مردمي؟» پيام صادق، شماره ي 44، آذر و دي 1381.
29. نامه ي تشکر هيأت دولت به محضر رهبر معظم انقلاب، 1387/6/11، پايگاه اطلاع رساني رياست جمهوري اسلامي ايران.
30. نوروزي، نورمحمد، تحول گفتمان سياسي و پويش الگوي رفتار سياست خارجي در ايران، پايان نامه ي دکتري، دانشگاه تهران، دانشکده ي حقوق و علوم سياسي، 1382.
31. ولي پور زرومي، سيدحسين، گفتمانهاي امنيت ملي در جمهوري اسلامي ايران، تهران، پژوهشکده ي مطالعات راهبردي، چ 1، زمستان 1383.
32. هوارث، ديويد «نظريه ي گفتمان»؛ ترجمه ي سيد علي اصغر سلطاني، فصلنامه ي علوم سياسي، شماره ي 2، پاييز 1377.
منبع: نشريه حكومت اسلامي شماره 54
