مسيه در ماه زنده است!

انجمن بين المللي نجوم هنگام نام گذاري دهانه هاي ماه، نام او را بر يکي از دهانه هاي استثنايي ماه نهاد تا نام مسيه بيش از پيش ميان منجمان و رصدگران زنده بماند.
اگر از رصد گران آسمان شب باشيد، بي شک بارها با ابزارهاي مختلف اپتيکي دهانه هاي ماه را ديده ايد. شايد براي بسياري از شما اين تصور ايجاد شده باشد که ساختار همه ي دهانه هاي ماه دايره اي شکل هستند. اما در واقعيت اين طور نيست. با کمي دقت، مي توانيد دهانه هايي را در ماه به شکل هاي بيضوي، نامنظم و ... ببينيد. مثلاً در نيمه ي شرقي ماه و در شمال غربي درياي حاصلخيزي، دهانه اي جوان و پُر رمز و راز قرار دارد که ديدن آن براي هر رصدگري شگفت انگيز خواهد بود. دهانه اي بيضوي و کشيده، با ابعادي در حدود 8×15 کيلومتر و عمق بسيار کم (حدود 1/25 کيلومتر) که نسبت به ساير دهانه هاي ماه ساختاري به شدت غيرعادي دارد. نام اين دهانه به يادبود فعاليت هاي چشمگير شارل مسيه، که از پيش گامان رصد اجرام غير ستاره اي در قرن هجدهم بود، مسيه (Messier) نهاده شده است. دهانه ي مسيه را در مختصات 47/6 درجه ي شرقي و 1/9 درجه ي جنوبي ماه مي توانيد پيدا کنيد. در غرب دهانه ي مسيه و در فاصله ي بسيار کمي از آن (20 کيلومتر)، دهانه ي مشابه ديگري قرار دارد که آن هم ساختاري بيضوي و ابعادي در حدود 11×16 کيلومتر دارد. درگذشته اين دهانه را به نام پيکرينگ (Pickering) مي شناختند، اما بعدها نامش را به مسيه A تغيير دادند.
جهت کشيدگي هر دو دهانه در راستاي شرقي - غربي است. ديواره ي داخلي هر دو دهانه ضريب بازتاب بالاتري نسبت به محيط اطراف خود دارد. همين امر موجب شده است که تشخيص آن ها در بستر تيره و يکنواخت درياي حاصلخيزي، حتي در زمان ماه کامل، راحت تر باشد. اگر در شب هاي نزديک به بدر نظاره گر اين عارضه باشيد، رگه هاي روشني را خواهيد ديد که به طور موازي از اين دو دهانه آغاز مي شوند و به طول حدود 120 کيلومتر به سوي غرب گسترش يافته اند. اين رگه ها، دهانه را شبيه به دنباله داري کرده است که گويي دهانه ها هسته ي دنباله دار و رگه ي درخشان، دُم دنباله دار را تشکيل مي دهند.
نزديک دهانه ي مسيه و مسيه A، گودال هاي اقماري به نسبت کوچک تر با ابعادي بين 4 تا 8 کيلومتر نيز به چشم مي خورند که آن ها را جزو مجموعه گودال هاي مسيه نام گذاري کرده اند. اگر بزرگ نمايي تلسکوپ را بالا ببريد، مي توانيد سه گودال از اين مجموعه را به آساني تشخيص دهيد. مسيه B در شمال با قطر 7 کيلومتر، مسيه D درجنوب غربي با قطر 8 کيلومتر، درنزديکي آن مسيه E با قطر 5 کيلومتر ديده مي شوند. کل مجموعه ي شرح داده شده را مي توانيد با تلسکوپي دست کم 4 اينچي و بزرگ نمايي بيش از 20 برابر مشاهده کنيد. مسلماً استفاده از تلسکوپ هاي بزرگ تر، با بزرگ نمايي هاي بيشتر که به سامانه ي هدايت خودکار نيز مجهزند، کار رصد را ساده تر خواهد کرد. براي رصد اين دو دهانه، شب هاي چهارم و پنجم و براي مشاهده ي همه ي دهانه ها و رگه ها با هم، شب هاي نزديک به بدر بهترين زمان ممکن است.
تاکنون هيچ پاسخ روشني از شيوه ي شکل گيري اين دو دهانه و رگه هاي آن ها و همچنين علت غيرعادي بودن شکل دهانه ارائه نشده است. در ميان فرضيات مطرح شده، فرضيه ي برخورد جسمي با سرعت تخميني 1/7 کيلومتر در ساعت با زاويه ي بسيار کمي از افق (يک تا پنج درجه)، با واقعيت هاي موجود بيشتر تطابق دارد. پس از برخورد، ابتدا دهانه ي اصلي شکل گرفته و سپس با جهش بعديِ جسم برخورد کننده، دهانه ي دوم ايجاد شده است و در ادامه در حالي که جسم برخورد کننده بر سطح ماه کشيده مي شده است، به تدريج به درون پوسته ي ماه فرو مي رود. رگه ها در نتيجه ي اين کشيده شدن بر سطح ماه به وجود آمده اند. با اين توضيح مي توان دريافت که جهت برخورد نيز از سوي شرق به غرب بوده است. براي درک بهتر، تصور کنيد فردي تکه سنگي را به صورت مايل و با زاويه ي بسيار کم به سوي سطح آرام آب درياچه يا رودخانه اي پرتاب مي کند. پس از پرتاب مشاهده خواهيد کرد که تکه سنگ ابتدا با چند پرش پي در پي روي سطح آب، تا مسافتي دور حرکت مي کند و سپس به درون آب فرو مي رود. کاري که حتماً خودتان بارها کنار درياچه ها براي سرگرمي انجامش داده ايد!

منبع:نشريه نجوم، شماره 193.