اسطرلاب رايانه اي از دنياي باستان

مسلمانان تا قرن نهم ميلادي بسيار به پيشرفت اسطرلاب كمك كردند و در قرن دوازدهم، از طريق آندلس آن را به اروپا معرفي كردند.
اسطرلاب، يك رايانه نجومي بسيار ديرينه است كه مسائل مربوط به زمان و موقعيت خورشيد و ستارگان را در آسمان حل و فصل مي كند. چندين نوع اسطرلاب ساخته شده اند. مشهورترين نوع آن "اسطرلاب پلانسفريك" است كه كره آسمان را در صفحه استوا تصوير مي كند. اسطرلاب هاي قديمي، از آليا‍ژ برنج ساخته شده و حدود 15 سانتي متر ضخامت دارند؛ هرچند كه اسطرلاب هاي بسيار بزرگ تر و بسيار كوچك تر از اين نيز ساخته شده اند.
اسطرلاب ها به ما نشان مي دهند كه آسمان در يك مكان خاص و زمان معين چگونه به نظر مي رسد. اين عمل، به وسيله ترسيم آسمان روي سطح اسطرلاب و علامت گذاري آن انجام مي شود؛ كه بدين طريق يافت موقعيت آسماني ميسر مي شود. براي استفاده از يك اسطرلاب، بايد اجزاي متحرك را براي تاريخ و زمان مشخصي تنظيم كرد. زماني كه تنظيم انجام شد، قسمت اعظمي از آسمان، چه مرئي و چه نامرئي، روي سطح وسيله نشان داده مي شود. اين كار امكان مي دهد بسياري از مسائل نجومي به روش بصري حل شوند. نمونه هايي از كاربردهاي يك اسطرلاب شامل يافتن ساعت طي روز يا شب، يافتن زمان واقعه آسماني همانند طلوع يا غروب آفتاب، و به عنوان مرجعي سودمند براي موقعيت هاي اجرام آسماني است. اسطرلاب ها همچنين يكي از ابزارهايي اساسي تحصيل علم نجومي در اواخر قرون وسطا به شمار مي آمدند. اسطرلاب هاي قديمي همچنين براي اهداف اختربيني نيز به كار مي رفتند. اسطرلاب نوعاً ابزار جهت يابي نبوده است، هرچند كه وسيله اي به نام "اسطرلاب دريانوردي" به طور گسترده اي در دوره رنسانس استفاده مي شده است. اسطرلاب دريانوردي تنها يك حلقه است كه به درجاتي علامت گذاري شده است تا ارتفاع اجرام آسماني را اندازه گيري كند.
تاريخ اسطرلاب به بيش از دو هزار سال قبل از مربوط است. اصول طراحي اسطرلاب به 150 سال قبل از ميلاد برمي گردد، و اسطرلاب هاي واقعي 400 سال بعد از ميلاد مسيح ساخته شده اند. اسطرلاب در جهان اسلام تا سال 800 ميلادي پيشرفت بسيار كرد و در اوايل قرن 12، از اسپانياي مسلمان يعني "اندلس" به اروپا معرفي شد. اين وسيله، تقريباً تا سال 1650 مشهورترين ابزار نجومي بوده است؛ تا اين كه ابزارهاي تخصصي تر و دقيقتر جاي آن را گرفتند. اسطرلاب ها هنوز هم به خاطر توانايي هاي بي نظير و ارزش شان براي آموزش نجوم، مورد توجه هستند.
منبع: ماهنامه دانشمند شماره 577