در دهه ی 70 جهان سوم از اهمیت زیادی برخوردار بود و به صورت یکی از بازیگران مهم سیاسی بین شرق و غرب درآمد. دلیل و نتیجه بحرانی که در دو اردوگاه شرق و غرب به وجود آمده بود ناشی از نتایج دگرگونی کشورهای شمال و جنوب و موقعیت به گونه ای فراهم شده بود که گویی در فضای تنش زدایی، رویارویی سربازانی که در مناطق حاشیه ای آسیا و افریقا قرار گرفته بودند با جنگ ویتنام بحران خاورمیانه ادامه داشت.
 
نقشه جغرافیایی آسیای جنوب شرقی با استعمارزدایی، گرایش ملی گراهای محلی و کمونیسم شکل تازه ای به خود گرفت. ایالات متحده امریکا سعی کرد بین دولت های طرفدار غرب یعنی پاکستان، تایلند، فیلیپین و کشورهای غربی (استرالیا، انگلستان، زلاندنو و فرانسه) نوعی فدرالیسم با ایجاد اوتاز «سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی» به وجود آورد. از این پیمان فاصله گرفت و در سال 1963 به خاطر حفظ سرزمین و علیه سیاست های هند به دنبال مسافرت خروشچف و بولگاتین در سال 1955 به این کشور سیاست دوستانه ای پیش گرفت و با چین پیمان هایی به امضا رسانید. امریکا در حال نزدیکی تدریجی به ویتنام بود و تایلند هم به صورت پایگاه بزرگ نظامی درآمده بود.

دولت های متعددی در فیلیپین یکی پس از دیگری قدرت را به دست گرفتند و رئیس جمهور مارکوس علاقه داشت تا پایگاه های نظامی امریکا از خاک آن ها برچیده شود. فیلیپین ادعای تملک ناحیه صباح در شمال شرقی جزیره بورنئو را داشت و چون این ناحیه به مالزی واگذار شده بود برای تصاحب آن به کمک امریکا نیاز داشت. تمام مشکلات آسیای جنوب شرقی بر محور جنگ ویتنام ادامه داشت.

جنگ ویتنام

در هندوچین صلحی به دنبال توافق های سال 1954 ژنو صورت نگرفت و دو دولت در ویتنام در دو طرف مدار هفده درجه پدیدار شدند. ویتنام کمونیست در بالای مدار هفده درجه و جمهوری ویتنام جنوبی بعد از برگزاری همه پرسی و برکناری امپراتور بائو دائی به وجود آمد و ماده ای که برای الحاق دو ویتنام در سال 1954 پیش بینی شده بود مورد توجه قرار نگرفت.

ایالات متحده امریکا از رژیم کاتولیکی نگو دین دیم (1) جانشین بائو دائی حمایت کرد. نارضایتی بیشتر بودایی های جنوب ویتنام به خاطر تبلیغات «جبهه آزادی بخش ملی ویتنام» (2) و سرنگونی ویت کنگ ها توسط رژیم ویتنام شمالی، آشکار شد. واحدهایی از ویتنام شمالی در ویتنام جنوبی نفوذ کردند و ماشین جنگی آماده حرکت بود. امریکایی ها تلاش کردند تا ویتنام جنوبی به صورت مستقل و آزاد اداره شده و تحت تأثیر کمونیسم قرار نگیرد. مشاوران جنگی امریکا بعد از ورود کمونیست ها به جنوب ویتنام در سایگون حضور پیدا کردند. جان اف کندی ریئس جمهور وقت امریکا در ژانویه 1961 تصمیم گرفت تا بر حضور نظامیان امریکایی در سایگون اضافه گردد و تعداد آن ها در پاییز 1963 به شانزده هزار نفر رسید. به همان اندازه که بر تعداد سربازان امریکا اضافه می گردید نفرت ویتنامی ها نسبت به آن ها بیشتر می شد. در همین زمان کشتی های ویتنام شمالی به ناوگان نیروی دریایی امریکا در اوت 1964 در خلیج تونکن حمله کردند که دستاویزی شمالی به ناوگان نیروی دریایی امریکا در اوت 1964 در خلیج تونکن حمله کردند که دستاویزی و بهانه ای برای آمریکا به وجود آمد.

دخالت نظامی امریکا در ویتنام جانسون رئیس جمهور وقت امریکا در اوت 1964 با توافق کنگره دستور حمله نظامی به ویتنام را صادر کرد. بعد از این تاریخ بر تعداد نظامیان امریکایی در ویتنام افزوده شد به نحوی که تعداد آن ها در 1968 به پانصد و چهل و سه هزار نفر رسید. مناطق نظامی بالای مدار هفده درجه در فوریه 1965 و اطراف شهرهای هانوی و هایفونگ در ژوئیه 1966 توسط نیروی هوایی امریکا بمباران شدند.

نیروی هوایی امریکا مدام در حال بمباران مناطق شمال و جنوب ویتنام بود و علی رغم تجهیزات مهم و برتری نظامی در مقابل چریک های کمونیست و نبردهای خونین، کشتی نظامی امریکا در حال به گِل نشستن بود. جنگ قدرت جامعه ویتنام جنوبی را دگرگون کرد و مردم خواستار صلح و بودایی ها خواستار شروع مذاکرات بودند. هانوی بر مقاومت و مخالفت های خود با امریکا به خاطر کمک پکن و مسکو به «جبهه آزادی بخش ملی»، افزود. افکار عمومی امریکا به دنبال مشکلاتی که در ویتنام به وجود آمده بود، متحول گردید و در نظر خواهی که در اکتبر 1967 صورت گرفت تعداد امریکایی هایی که مخالف جنگ بودند خیلی بیشتر از کسانی بود که با ادامه جنگ موافق بودند. راهپیمایی هایی در بیشتر شهرهای امریکا و حتی در بیست و دوم اکتبر 1967 در واشنگتن به عنوان مخالف با ادامه جنگ در ویتنام و بمباران ویتنام شمالی صورت گرفت.


حمله ویت کنگ

مسئولان نظامی امریکا تا سی و یکم ژانویه 1968 به راه حل نظامی فکر می کردند ولی با تعجب و غافلگیری تمام در مقابل حمله ویت کنگ ها قرار گرفتند که با هجوم در «عید تِت» (3) به بیشتر از یکصد شهر و روستا حتی هوئه و سایگون حمله کردند. مرکز پایگاه نظامی امریکا هفته های متوالی در محاصره ویت کنگ ها بود و مرکز نظامی هوئه به تصرف آن ها درآمد و کماندوهای ویت کنگ تا قلب سایگون پیش رفتند. هجوم ویت کنگ ها به خوبی نشان داد که موقعیت نظامیان امریکایی بیشتر از آنچه فکر می کردند نگران کننده و وخیم است و امیدی برای پیروزی وجود نداشت. نگرانی ارتش امریکا، مقاومت فزاینده کمونیست ها و تفکرات گروهی از امریکایی های مخالف جنگ با ویتنام، رئیس جمهور جانسون را مجبور کرد تا در سی و یکم مارس 1968 دستور توقف موقت بمباران ویتنام شمالی و عقب نشینی گردان های امریکایی از ویتنام جنوبی را صادر کند به شرط آنکه ویتنامی های شمال هم به نوبه خود دست از جنگ کشیده و حمله های خود را متوقف کنند. بعد از این تصمیم هانوی خواستار بازگشایی مذاکرات اروپایی شد.

عقب نشینی امریکا

جنگ ویتنام مشکلاتی به همراه داشت؛ افکار عمومی جهان را برانگیخت و سرزنش هایی به دنبال داشت. بحران به وجود آمده نشانگر محدودیت قدرت امریکا بود و نگرانی های فزاینده ای در کشورهای ضد کمونیستی - کره جنوبی و ویتنام جنوبی- پدیدار شد و امریکا با ویتنامی شدن جنگ (4) خواستار راه حل با اتحاد جماهیر شوروی برای بهتر زیستن بود.

مذاکرات سیزدهم مه 1968 در حالی در پاریس شروع شد که بمباران بین مدارهای هفده تا بیست درجه ادامه داشت و به دنبال آن مذاکرات متوقف شد. رئیس جمهور جانسون در اول نوامبر 1968 توقف کامل بمباران ویتنام شمالی و ادامه کنفرانس پاریس با شرکت ویت کنگ ها و ویتنامی های جنوب را صادر کرد. ویتنامی های جنوب طرفدار امریکا و ویت کنگ های طرفدار کمونیسم از ادامه مذاکرات با امریکا در کنار یکدیگر خودداری کردند.
نیکسون رئیس جمهور جدید امریکا بعد از به قدر رسیدن اهداف خود با عبارت «صلح با افتخار»، ویتنامی کردن جنگ و مراجعت گروه های امریکایی به کشورشان را اعلام کرد. در همین زمان امریکایی ها در مراکز مذهبی و ویتنامی هایی که تحت نفوذ خمرهای سرخ و پاتت لائوس (5) در کامبوج و لائوس بودند، مداخله کردند. جنبش ملی پیشرو که در سال 1950 به وجود آمده بود در مقابل دولت پاتت لائوس مقاومت کرده و نام نئو لائو هاکت - سات (6) را برای خود انتخاب کرد. اولین گردان های امریکایی از ژوئیه 1969 ویتنام را ترک کردند و تعداد نظامیان امریکایی موجود در اول مه 1971 حدود سیصد و بیست پنج هزار نفر بود. ویتنامی شدن مناقشات به معنای پایان درگیری نبود. هوشی مینه رهبر ویتنام شمالی در سوم سپتامبر 1969 از دنیا رفت و ویتنام شمالی به دنبال درگیری های اخیر و مرگ هوشی مینه در فکر اتحاد دو ویتنام در شبه جزیره هندوچین بود. «جبهه ملی آزادی بخش ویتنام جنوبی»، «دولت موقت انقلابی» (7) را به وجود آورد.

ژنرال دوگل در سال 1966 بی طرفی کامبوج را رسماً اعلام کرده بود و شاهزاده نورودوم سیهانوک در هجدهم مارس 1970 با کودتایی که توسط ژنرال لون نول (8) با حمایت امریکا صورت گرفت از کار برکنار شد. گروه های تحت نظر دولت ژنرال لون نول از مرز عبور کرده و اقدام به بمباران مناطق احتمالی پناهگاه های خمرهای سرخ و (حامی) چریک های کمونیستی ویتنام شمالی کردند.

نورودم سیهانوک همزمان دولت موقت در تبعید را تشکیل داد. کمونیست های کامبوجی و طرفداران سیهانوک علیه دولت دیکتاتوری و نظامی لون نول و متحدان امریکایی آن ها قیام کردند. نیکسون در برابر عکس العمل ها افکار عمومی شهروندان امریکا اعلام کرد که سی هزار سرباز امریکایی مستقر در کامبوج آن کشور را در اول ژوئیه ترک خواهند کرد.

رژیم بی طرف لائوس در سال 1960 با توافق دولت امریکا قدرت را به دست گرفت و به دنبال توافق 1962 سووانا فوما (9) حکومت خود را ادامه داد. دولت سووانا فوما توسط «سیا» سرنگون شد و مورد حمله انقلابیون لائوسی به سرپرستی پاتت لائو (10) و فرماندهی شاهزاده سوفانووُنگ (11) برادر ناتنی سووانا فوما قرار گرفت.
 
پایان جنگ ویتنام و موقعیت کامبوج حمله همه جانبه توسط ارتش انقلابی ویتنام شمالی و دولت موقت ویتنام جنوبی در مارس 1972 امریکایی ها را وادار کرد تا بمباران مناطق ویتنام شمالی را دوباره شروع کنند.
 
شکست نظامیان امریکا در این حملات موقعیت را برای مذاکرات پنهانی در پاریس بین هنری کیسینجر مشاور نیکسون و دوک تهو از ویتنام شمالی فراهم کرد. امریکا و ویتنام شمالی در ماه اکتبر به توافق های نسبی رسیدند ولی ژنرال تهو که بر دولت موقت ویتنام جنوبی حکومت می کرد با این مذاکرات مخالفت کرد. بمباران نیروی هوایی امریکا دوباره در ویتنام جنوبی شروع شد. در بیست و هفتم ژانویه 1972 توافقی در پاریس برای آتش بس با اقدامات انجام شده صورت گرفت و نیروهای نظامی امریکا ویتنام جنوبی را ترک کردند. شورای ملی آشتی بعد از ترک نظامیان آمریکا بین اعضای «جبهه آزادی بخش ملی» و «دولت موقت انقلابی» برای انتخاب آزاد در آینده نزدیک به عمل آمد. توافق نامه مشابهی برای لائوس به امضا رسید و دولت موقت «اتحاد ملی» توسط پاتت لائو پدیدار و حکومت کمونیستی برقرار شد. توافق های ژانویه 1973 در مارس همین سال مورد تأیید قرار گرفت و پایان جنگ ویتنام رسماً اعلام شد.

ژنرال لون نول که قدرت را توسط امریکا به دست گرفته بود مورد حمله خمرهای سرخ قرار گرفت. مناقشات و درگیری ها بین ویتنام جنوبی، دولت موقت انقلابی و ویتنام شمالی ادامه داشت. امریکا دیپلماسی آزادی عمل را دوباره به دست آورد و در بیست و نهم مارس 1973 نظامیان امریکایی خاک ویتنام را به طور کلی ترک کردند. نیروهای هوایی امریکا در اوت 1973 از مداخله در کامبوج خودداری کردند. ضعف دولت نیکسون و مسئله واترگیت باعث برکناری نیکسون از ریاست جمهوری امریکا شد و جای خود را به جرالد فورد داد که بر وخامت اوضاع افزوده شد. خمرهای سرخ که از طرف پکن و مسکو حمایت می شدند در هفدهم آوریل 1975 پنوم پن را متصرف شده و قوم کشی و کشتار جمعی را شروع کردند.

سربازان هانوی و دولت موقت انقلابی در ویتنام جنوبی نفوذ زیادی داشتند. زمانی که آخرین امریکایی سرزمین ویتنام را با ترس و واهمه ترک کرد، متجاوزان مذاکراتی با دوآنگ وان مین (12) رهبر جدید ویتنام جنوبی شروع کردند. در سی ام آوریل 1975 شهر سایگون به شهر هوشی مینه تغییر نام داد و اتحاد دو ویتنام اعلام شد. وقایع مذکور بیانگر شکست سیاست نظامی آمریکا با مداخله مستقیم در امور ویتنام بود. اعتبار و حیثیت جهانی امریکا که خود را درگیر سرزمین کوچکی همچون ویتنام کرده بود، لکه دار شد.
 
نویسنده: موریس واعیس
ترجمه: سید حامد رضیئی

پی نوشت ها :

1. Nego Dinh Diem/Bao Dai
2. FNL=Front de Liberation Nationale du viet - nem
3. Tet Naguyen Dahu روز اول سال جدید و جشن سال نوی ویتنامی ها که خود برگرفته از فرهنگ چینی ها است (از بیستم ژانویه تا نوزدهم فوریه)
4. منظور از ویتنامی شدن، خروج امریکایی ها از ویتنام و جنگ انفصال یا ادامه جنگ توسط ویتنامی های شمالی و جنوبی است-م.
5. khemers rouges et le pathet
6. Neo Lao Hakt - sat
7. Gouvernment revolutionnaire provisoire
8. General Lon Nol
9. souvanna phouma
10. pathet Lao
11. souphanouvong
12. Duang van Minh

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.