خشم انفجاری، خشم منفعلانه

خشم انفجاری یعنی چه و چگونه می توان احتمال بروز آن را کاهش داد؟

برخی افراد گاه نمی توانند خواسته های آنی خود را کنترل کنند یا آنها را به تعویق بیندازند، آنها نمی توانند با شکست و نارضایتی کنار بیایند. اگر مجبور شوند مدتی منتظر بمانند یا سریع به خواسته های خود نرسند از کوره در می روند و به طور ناگهانی و شدید خشم خود را نشان می دهند. البته افراد مبتلا به خشم ناگهانی، با هر شکست و ناکامی کنترل خود را از دست نمی دهند بلکه هرچند وقت یک بار به طور انفجاری خشمگین می شوند. آنها تمام خشم یک روزه ی خود را در عرض چند ثانیه خالی می کنند. غالباً بی حوصله اند و به خوبی با ناراحتی های خود کنار نمی آیند. عصبانیت، ناامیدی، شکست و بروز رفتارهای آنی و بی اعتنایی به عوارض ابراز خشم به راحتی در این افراد دیده می شود.
در صورتی که شما نیز گاهی دچار خشم انفجاری می شوید به موارد زیر توجه کنید:
- به علائم هشداردهنده ی خشم توجه کنید. دقت کنید در زمان بروز خشم کدام یک از علائم فیزیولوژیک و روانی مانند لرزش صدا، لرزش بدن، گرگرفتگی، انقباض عضلات مثل گره کردن مشت، افزایش ضربان قلب، بالا رفتن سرعت تنفس و... در شما ایجاد می شود و معمولاً بعد از کدام نشانه، رفتار یا گفتارتان غیرقابل کنترل می گردد.
- قبل از آنکه به نقطه ی انفجار برسید با استفاده از یکی از این روشها خشم خود را مهار کنید:
وضعیت خود را تغییر دهید، محیط را ترک کنید، موسیقی گوش کنید، به پیاده روی بروید و ورزش کنید، کتاب مورد علاقه ی خود را بخوانید، تلویزیون نگاه کنید، دوچرخه سواری کنید، نفس عمیق بکشید و چشمان خود را ببندید و سعی کنید هوا را از طریق بینی هر چه کندتر وارد ریه کنید (در این حال تصور کنید آرامش را به درون می برید) و پس از شمردن تا عدد چهار بازدم را از طریق دهان انجام دهید (تصور کنید همه ی خشم و استرس خود را به بیرون می فرستید.)

ابراز خشم منفعلانه یعنی چه؟

برخی افراد وقتی عصبانی می شوند چون به دلیل ترس از اطرافیان و به ویژه ترس از افرادی که مرجع قدرت تلقی می گردند قادر نیستند احساس خشم خود را آشکارا ابراز نمایند، به ناچار، در لوای ظاهری معمولی و خونسرد، به صورت ناخودآگاه رفتارهایی بروز می دهند که برای طرف مقابل صدمه زننده و آزاردهنده است. هرچند، پرخاشگری و ابراز خشم محسوب نمی شوند. اهمال کاری، کارشکنی و تأخیر در انجام امور از مثال های این نوع ابراز خشم است. این نوع ابراز خشم می تواند مشکلات متعددی در ارتباطات به وجود بیاورد که حتی فراتر از نتایج ابراز معمول خشم باشد. نباید تصور کرد که چون ظاهر این رفتار آرامش و آشتی است شیوه ی سالم تر و مناسب تری برای ابراز خشم است. به این مثال ها دقت کنید:
- ای وای، یادم رفت: قول می دهند کاری را انجام دهند اما مکرراً آن را به تعویق می اندازند و با دلیل تراشی خود را موجّه نشان می دهند.
- آره... ولی....: ظاهراً با پیشنهاد موافقت می کنند اما با بهانه آوردن به آن عمل نمی کنند.
- بعداً انجام می دهم: با وقت کشی، مخالفت خود را زیرکانه نشان می دهند.
- اظهار درماندگی برای انجام کار یا مسئولیت: خود را ناتوان نشان می دهند یا وانمود می کنند که نمی فهمند.

آیا سستی در انجام کار یا ابراز ناتوانی و بهانه تراشی «ابراز خشم منفعلانه» است؟

سستی و تعلل در انجام دادن کار ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد که یکی از آنها ابراز خشم منفعلانه است. گاهی افراد به اهمال کاری عادت می کنند (حتی اگر برخلاف منابع شخصی شان باشد) یا به دلیل عدم اعتماد به نفس کافی، خود را ضعیف تر از آن می پندارند که بتوانند کار مورد نظر را با موفقیت انجام دهند. به همین دلیل آن را به تعویق می اندازند. دلیل دیگر که کار را همواره باید به کامل ترین و بهترین نحو ارائه دهد، آن را برای خود پیچیده تر و مفصل تر از آنچه هست تعریف خواهد کرد. این نوع نگرش در او ایجاد از شکست ترس می کند و در نتیجه انجام کار را به آینده موکول خواهد کرد در این صورت اهمال کاری فرد حاصل کمال گرایی اوست.

آیا افرادی که از ابراز خشم منفعلانه استفاده می کنند، اعتماد به نفس ندارند؟

کسانی که اعتماد به نفس ندارند معمولاً برای ابراز خشم خود از روش منفعلانه استفاده می کنند، چون خود را ضعیف تر و حقیرتر از دیگران می پندارند و به خود حق نمی دهند که به دیگران مستقیماً اعتراض کنند و خشم و نارضایتی خود را نشان دهند. اما لزوماً نمی توان گفت ابراز خشم منفعلانه همواره نشانه ی اعتماد به نفس پایین است. برای ارزیابی صحیح تر، بهتر است فراوانی این رفتار را در فرد در نظر گرفت. آیا او همواره برای نشان دادن عصبانیت خود شیوه های منفعلانه ای مثل اهمال کاری و سهل انگاری را به کار می گیرد یا گاهی بنا به شرایط محیطی و موقعیت فرد مقابل، آگاهانه این روش را انتخاب می کند؟ علاوه بر آن باید دید آیا فرد نشانه های دیگر ضعف اعتماد به نفس را دارد یا نه. در صورتی که خود انگاره ی ضعیف و منفی دارد؛ یعنی غالباً توانایی ها و استعدادهای خود را کمتر از آنچه هست ارزیابی می کند، در برابر دیگران احساس ضعف می کند و خود را ناتوان می پندارد. می توان گفت ابراز خشم منفعلانه زاییده ی اعتماد به نفس پایین او است. علت اصلی ابراز خشم منفعلانه، ترس از افرادی است که قدرتمند یا اصطلاحاً مرجع قدرت محسوب می گردند. این ترس ممکن است واقعی یا غیرواقعی باشد. نکته ی مهم اینجاست که پدیده ی ابراز خشم منفعلانه یک پدیده ی کنترل شده توسط اراده ی خودآگاه نیست بلکه فرایند ناخودآگاهی است که برخی افراد آن را انجام می دهند بدون این که حقیقتاً بدانند که چه کرده اند. مثلاً دانشجویی را در نظر بگیرید که مدت کوتاهی پس از آغاز کلاس احساس خستگی و کسالت می کند. او ممکن است فکر کند کسالت او نتیجه ی اهمال کاری و قصور استاد است، اما اندیشه ی اعتراض یا درخواست تنفس به خاطر ترس (که ممکن است یک ترس واقعی نباشد) در ذهن او پس زده می شود اما مکرراً شروع به جابه جا شدن روی صندلی می کند یا با بازی مکرر با خودکارش صداها و شرایطی را به وجود می آورد که دیگران را عصبانی می کند!

چگونه می توان مانع ابراز خشم منفعلانه شد؟

چنانچه نمی توانید خشم خود را به طور مستقیم ابراز کنید و به روش های منفعلانه متوسل می شوید به موارد زیر توجه کنید:
- از دیواره ی انکار خشم بگذرید. بپذیرید که عصبانی هستید و به خود حق بدهید که این احساس طبیعی را داشته باشید.
- با احساس ضعف و ناتوانی در ابراز خشم خود مقابله کنید. استفاده از روش های منفعلانه نشانه ی آن است که اعتماد به نفس شما ضعیف است و نمی توانید ابراز وجود کنید و با قاطعیت از حق خود دفاع کنید.
- توجه کنید که استفاده از روش های انفعالی باعث رنجاندن دیگران می شود و رابطه ی شما را تحت تأثیر قرار می دهد.
- به طور صریح به خواسته های دیگران «آری» یا «نه» بگویید. به خود حق بدهید که در صورت لزوم، پیشنهادهای دیگران را نپذیرید.
- استفاده از روش های منفعلانه باعث می شود نظرات و خواسته های شما برای دیگران در هاله ی ابهام باقی بماند و سوء تفاهم ایجاد شود.
منبع مقاله:
حامدی، رباب؛ (1385)، کنترل خشم(علل، پیامدها، راهکارها)، تهران: نشر قطره، چاپ ششم