هر چه در دل فرود آید، در دیده نکو نماید

زمینه پیدایش

«حسن میمندی»‌ را گفتند سلطان محمود چندین بنده صاحب جمال دارد که هر یکی بدیع جهانی‌اند. چون است که با هیچ یک از ایشان میلی و محبتی ندارد چنان که با ایاز که زیادت حسنی ندارد؟ گفت:‌ «هر چه در دل فرود آید در دیده نکو نماید».(1)

پیامها

1. دوست داشتن یک چیز موجب می‌شود انسان عیب‌های آن را نبیند.
2. اگر در زندگی زن و شوهر محبت باشد، کمبودهای دیگر به چشم نمی‌آید.
3. عشق و محبت افراطی به یک چیز موجب از دست رفتن تجزیه و تحلیل صحیح و عقلانی نسبت به آن می‌شود.
موارد کاربرد: 1. در مذمّت کسی که به خاطر عشق و علاقه به یک چیز عیب‌های آن را متوجه نمی‌شود. 2. در تشویق زن و شوهر به از دست ندادن عشق و محبت به همدیگر. 3. در بیان نگاه واقع‌بینانه و به دور از احساسات نسبت به تجزیه و تحلیل صحیح مسائل گوناگون.

ضرب المثل های هم مضمون

ـ ای بسا زشت که در دیده عاشق زیباست.
ـ چو مهر آید، خِرَد در دل نماند.
ـ حُسن رُخ ویس ز رامین بپرس.
ـ عاشق، کور باشد.
ـ عاشق نبود ز عیب معشوق آگاه.
ـ عیب، در چشم دوستان هنر است.
ـ خاله سوسکه به بچه‌اش می‌گوید: قربان دست و پای بلوریت.(2)

اشعار هم مضمون

اگر بر دیده مجنون نشینی * به غیر از خوبی از لیلی نبینی (وحشی بافقی)
دیده دوستْ عیب‌پوش بود * خصم را دیده عیب‌کوش بود (امیر خسرو)
زنگی ار چه سیاه‌فام بود * پیش مادر مهی تمام بود (امیر خسرو)
به بلخ اندر به سنگی بر نوشته است * که دوزخ، عاشقان را چون بهشت است چو باشد مرد عاشق در بر دوست * ‌همه زشتی به چشمش سخت نیکوست (اسعد گرگانی)(3)

ریشه های قرآنی حدیثی

رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «حُبُّکَ لِلشَیْءِ یُعْمی وَ یُصِمُّ؛ دوست داشتن چیزی آدمی را کور و کر می‌سازد.»(4)
امام علی(علیه السلام): «مَنْ عَشِقَ شَیْئاً أَعْشی بَصَرَهُ، وَ اَمْرَضَ قَلْبَهُ؛ هر که عاشق چیزی شود، دیده‌اش را کم‌سو و دلش را بیمار می‌کند».(5)

لغات

بدیع: تازه.
زیادت حسن: زیبایی زیاد.
نکو: نیکو، خوب.
ویس: نام معشوقه رامین.
رخ: چهره.
عیب‌کوش: جست‌وجو کننده عیب.
زنگی: مار زنگی، نوعی مار.
فام: چهره.
مهی: ماهی.

پی‌نوشت‌ها:

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، چ 2، 1385، ص 861.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 624.
3. همان.
4. شیخ صدوق، فقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 4، ص 380.
5. نهج‌البلاغه سید رضی، تحقیق: کاظم محمدی و محمد دشتی، قم، انتشارات امام علی(علیه السلام)، چ 2، 1396 هـ.ق، خطبه 109.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما