زمینه پیدایش
«حسن میمندی» را گفتند سلطان محمود چندین بنده صاحب جمال دارد که هر یکی بدیع جهانی‌اند. چون است که با هیچ یک از ایشان میلی و محبتی ندارد چنان که با ایاز که زیادت حسنی ندارد؟ گفت: «هر چه در دل فرود آید در دیده نکو نماید».(1)پیامها
1. دوست داشتن یک چیز موجب می‌شود انسان عیب‌های آن را نبیند.2. اگر در زندگی زن و شوهر محبت باشد، کمبودهای دیگر به چشم نمی‌آید.
3. عشق و محبت افراطی به یک چیز موجب از دست رفتن تجزیه و تحلیل صحیح و عقلانی نسبت به آن می‌شود.
موارد کاربرد: 1. در مذمّت کسی که به خاطر عشق و علاقه به یک چیز عیب‌های آن را متوجه نمی‌شود. 2. در تشویق زن و شوهر به از دست ندادن عشق و محبت به همدیگر. 3. در بیان نگاه واقع‌بینانه و به دور از احساسات نسبت به تجزیه و تحلیل صحیح مسائل گوناگون.
ضرب المثل های هم مضمون
ـ ای بسا زشت که در دیده عاشق زیباست.ـ چو مهر آید، خِرَد در دل نماند.
ـ حُسن رُخ ویس ز رامین بپرس.
ـ عاشق، کور باشد.
ـ عاشق نبود ز عیب معشوق آگاه.
ـ عیب، در چشم دوستان هنر است.
ـ خاله سوسکه به بچه‌اش می‌گوید: قربان دست و پای بلوریت.(2)
اشعار هم مضمون
اگر بر دیده مجنون نشینی * به غیر از خوبی از لیلی نبینی (وحشی بافقی)دیده دوستْ عیب‌پوش بود * خصم را دیده عیب‌کوش بود (امیر خسرو)
زنگی ار چه سیاه‌فام بود * پیش مادر مهی تمام بود (امیر خسرو)
به بلخ اندر به سنگی بر نوشته است * که دوزخ، عاشقان را چون بهشت است چو باشد مرد عاشق در بر دوست * همه زشتی به چشمش سخت نیکوست (اسعد گرگانی)(3)
ریشه های قرآنی حدیثی
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «حُبُّکَ لِلشَیْءِ یُعْمی وَ یُصِمُّ؛ دوست داشتن چیزی آدمی را کور و کر می‌سازد.»(4)امام علی(علیه السلام): «مَنْ عَشِقَ شَیْئاً أَعْشی بَصَرَهُ، وَ اَمْرَضَ قَلْبَهُ؛ هر که عاشق چیزی شود، دیده‌اش را کم‌سو و دلش را بیمار می‌کند».(5)
لغات
بدیع: تازه.زیادت حسن: زیبایی زیاد.
نکو: نیکو، خوب.
ویس: نام معشوقه رامین.
رخ: چهره.
عیب‌کوش: جست‌وجو کننده عیب.
زنگی: مار زنگی، نوعی مار.
فام: چهره.
مهی: ماهی.
پی‌نوشت‌ها:
1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، چ 2، 1385، ص 861.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 624.
3. همان.
4. شیخ صدوق، فقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 4، ص 380.
5. نهج‌البلاغه سید رضی، تحقیق: کاظم محمدی و محمد دشتی، قم، انتشارات امام علی(علیه السلام)، چ 2، 1396 هـ.ق، خطبه 109.
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
/ج
