پيشگيري و درمان اختلالات صوت

1- پيشگيري از ابتلا به اختلالات صوت

رعايت بهداشت صوتي مي تواند باعث پيشگيري از بروز بسياري از موارد اختلالات صوتي شود. يکي از نکات مهمي که بايد به آن توجه نمود اين است که در اکثر موارد، قبل از شروع مشکل مي توان به آساني از بروز آن جلوگيري نمود، و به اصطلاح معروف، علاج واقعه را قبل از وقوع بايد جست. هميشه اين جمله معروف را به خاطر داشته باشيد که پيشگيري آسان تر از درمان است. بسياري از اقدامات پيشگيرانه، اثر بخش، کم هزينه و حتي رايگان هستند.
در صورت بروز اولين علائم خطر، بايد سريعاً در جستجوي بهترين درمان ممکن بود. بسياري از افراد، آنقدر پيگيري جدي براي درمان را به تعويق مي اندازند که ديگر دير شده يا درمان بسيار سخت و طولاني شده است. مراجعه فوري به يک آسيب شناس گفتار و زبان يا يک متخصص گوش و حلق و بيني، اولين اقدامي است که بايد انجام شود. در انتخاب متخصصي که مي خواهيد به او مراجعه کنيد به اين نکته توجه نماييد که او بايد در زمينه ي اختلالات صوت داراي تجربه ي کافي باشد.

2- پيگيري درمان اختلالات صوت

يکي از اهداف مهم اين کتاب، بالا بردن آگاهي معلّمان براي تشخيص اوليه نياز به پيگيري درمان اختلالات صوتي است که ممکن است خود يا همکارانشان با آن ها مواجه شوند. لذا، عنوان اين مبحث را "پيگيري درمان..." گذاشتيم نه "درمان اختلالات صوت". اختلالات صوت نياز به درمان دارند و انجام اقدامات خودسرانه مي تواند اثرات زيانبار و گاه غير قابل جبراني را در پي داشته باشد. بيمار بايد پيگير درمان مشکل صوتي خود باشد. او جهت بررسي مشکل خود مي تواند به آسيب شناس گفتار و زبان و متخصص گوش و حلق و بيني مراجعه نمايد.
اولين موضوعي که در اين قسمت بايد مورد توجه قرار گيرد زمان شروع درمان است. در اکثر موارد اختلالات صوت، زمان عامل بسيار مهمي است. در بسياري از موارد، اگر درمان به موقع و در اولين فرصت ممکن انجام شود مشکل موجود را مي توان به آساني، در زمان اندک، و با هزينه اي بسيار کم رفع کرد و از تشديد آن نيز جلوگيري کرد. اگر درمان به تعويق بيفتد و مشکل بيمار مزمن و يا شديد شود درمان مشکل تر، طولاني تر، و پُر هزينه تر خواهد شد. بسياري از مبتلايان به اختلالات صوت، يا جهت درمان مراجعه نمي کنند يا در صورت مشاهده ي اولين علائم بهبودي صدا، برنامه ي درمان خود را قطع مي کنند و احتمال مي دهند ديگر نيازي به مراجعه و پيگيري درمان ندارند و اميدوارند بهبوديشان با برخي مراقبتهاي ساده، روز افزون شود؛ در حالي که غالباً اين گونه نيست و فقط در مواردي نادر، چنين بهبودي هايي رخ مي دهند. لذا، تأکيد مي شود تا در صورت بروز اولين علائم اختلالات صوت، به متخصصين مربوطه مراجعه نموده و به بررسي علت يا علل، امکان درمان و راه هاي درمان مشکل خود بپردازند. بهتر است همه به اين نکته ي مهم توجه داشته باشند که هر چه زودتر اقدام شود درمان سهل الوصول تر و امکان بهبودي بيشتر است؛ و هر چه زمان ابتلا به اختلال صوت بيشتر باشد درمان مشکل تر شده و امکان بهبودي کمتر خواهد شد.
نکته ي مهم ديگر اين است که فقط شروع به موقع درمان مهم نيست بلکه ادامه ي درمان نيز بايد به طور کامل انجام شود. متأسفانه بسياري از مراجعين، در اثناي درمان وقتي که به صداي قابل قبولي مي رسند خودسرانه درمان را قطع مي کنند، غافل از اينکه هنوز درمان به پايان نرسيده است و ممکن است به آساني عود کند. بنابراين، تصميم گيري درباره ي قطع درمان به عهده ي متخصصين مربوطه است و بيمار يا خانواده ي وي نبايد خودسرانه درمان را قطع کنند.
يکي ديگر از مشکلات موجود در خصوص شروع به موقع درمان، پيگيري صحيح آن و مراجعه ي درست به متخصصين مربوطه است که کم بودن آگاهي و اطلاعات لازم در اين باره مزيد بر علت مي شود.
اولين موضوعي که در خصوص روند درمان بايد مورد توجه قرار گيرد اين است که ابتدا بايد به چه کسي مراجعه کرد. پاسخ اين سؤال به شرايط بيمار بستگي دارد. معلمي که در اثر ابتلا به بيماري خاصي دچار مشکل صوتي شده است و هنوز بيماريش ادامه دارد بهتر است ابتدا به پزشک متخصص مربوطه مراجعه کند. در صورتي که مشکل صوتي بيمار بيش از يک يا دو هفته پابرجا باقي مانده باشد، بهتر است پزشک او را به آسيب شناس گفتار و زبان يا گفتار درمانگر ارجاع دهد تا ضمن ارزيابي مشکل بيمار، درباره ي لزوم ارائه ي خدمات صدادرماني جهت درمان يا پيشگيري از ابقاء مشکل صوتي موجود تصميم بگيرد.
معلّمي که بيماريش بهبود يافته است ولي مشکل صوتيش ادامه دارد بهتر است ابتدا به آسيب شناس گفتار و زبان مراجعه کند. اگر بيمار قبلاً به پزشک مراجعه نکرده باشد معمولاً آسيب شناس گفتار و زبان او را به پزشک نيز ارجاع مي دهد تا او نيز نظر خود را اعلام نمايد.
پزشک مربوطه در کشورمان معمولاً متخصص گوش و حلق و بيني است که در زمينه ي اختلالات صوت داراي تجربه ي کافي باشد. در بسياري از کشورها، متخصص مربوطه حنجره شناس نام دارد که در بسياري از کتب خارجي، از آنها به اين نام ياد شده است.
اقدامات درماني موجود براي اختلالات صوت عبارتند از صدا درماني، دارو درماني، و جراحي. در برخي موارد، ممکن است نياز به روان درماني هم وجود داشته باشد. صدا درماني در اکثر موارد ابتلا به اختلالات صوت، اولين و مهمترين گزينه ي درماني است ولي در برخي موارد بنا به دلايل خاصي، قبل از صدا درماني نياز به يک دوره درمان دارويي يا درمان به وسيله جراحي وجود داشته باشد. در اکثر موارد، قبل از تصميم گيري درباره ي جراحي، ابتدا يک دوره ي صدا درماني توصيه مي شود تا در صورت قابليت درمان با صدا درماني، بيمار هزينه و عوارض جانبي ناشي از عمل جراحي را متحمل نشود.

3- اثر بخشي درمان

اثربخشي درمان، يکي از مهمترين موضوعاتي است که بايد مورد توجه قرار گيرد. عوامل مختلفي با ميزان اثر بخشي درمان ارتباط دارند. برخي از اين عوامل عبارتند از:

الف- زمان اقدام براي شروع درمان.

هر چه زودتر اقدام شود مي توان نتايج بهتري را انتظار داشت. بهتر اين است که اولين اقدامات، در جهت پيشگيري از ايجاد اختلالات صوت باشد؛ که مستلزم رعايت جوانب مختلف بهداشت صوتي است.

ب- دانش و تجربه ي متخصص يا متخصصين مربوطه.

بديهي است فرد مبتلا به مشکل صوتي بايد در انتخاب متخصص يا متخصصيني که مي خواهند جهت درمان به آنها مراجعه کنند دقت نمايند.

ج- پيگيري درمان، عامل مهم ديگري است که پيش از اين درباره ي آن بحث کرديم.

4- روند درمان

بيمار جهت بررسي مشکل صوتي خود مي تواند به آسيب شناس گفتار و زبان و متخصص گوش و حلق و بيني مراجعه نمايد. آسيب شناس گفتار و زبان ضمن معاينه ي بيمار و بررسي مشکل موجود، علل ايجاد، تشديد و ابقاء مشکل صوتي و بررسي راهکارهاي حل مشکل از طريق صدا درماني، بيمار را به متخصص گوش و حلق و بيني ارجاع مي دهد و به تبادل نظر با وي درباره مشکل موجود و درمان هاي دارويي، و جراحي مي پردازد. در صورتي که بيمار به متخصص گوش و حلق و بيني مراجعه نمايد، وي نيز ضمن بررسي مشکل بيمار، و اعلام نتايج ارزيابي خود از وضعيت او، جهت بررسي بيشتر مشکل، بيمار را به آسيب شناس گفتار و زبان ارجاع مي دهد و به تبادل نظر با وي مي پردازد.
پس از انتخاب و ارجاع به متخصص يا متخصصيني که ابتدا بايد به آنها مراجعه کرد، پيگيري درمان، و انجام اقدامات تجويز شده بايد دقيقاً انجام شود تا بهترين نتايج ممکن حاصل شود. اگر خطر ابتلا به اختلالات صوت جدي گرفته شود و پيگيري درمان به موقع انجام شود پيش آگهي بسيار بهتري را مي توان انتظار داشت.
ارجاع مناسب و به موقع نيز از مهمترين اقدامات است. اگر معلّمي در اثر سرماخوردگي دچار مشکل صوتي شود بهتر است به پزشک متخصص ارجاع داده شود ولي اگر بعد از بهبود سرماخوردگي، علائم اختلالات صوت باقي ماند بايد در اولين فرصت ممکن به يک آسيب شناس گفتار و زبان ارجاع داده شود. در صورتي که بعد از داد و فرياد يا بد استفاده کردن از صدا، فرد با مشکل صوتي مواجه شود بهتر است به آسيب شناس گفتار و زبان ارجاع داده شود. در بسياري از موارد بهتر است آسيب شناس گفتار و زبان و متخصص گوش و حلق و بيني هر دو مشکل صوتي فرد را بررسي نمايند.

5- صدا درماني

صدا درماني توسط آسيب شناس گفتار و زبان و يا گفتار درمانگر انجام مي شود و شامل اقداماتي است که از بدتر شدن صداي بيمار جلوگيري مي کند، باعث بهبودي صداي او مي شود، ميزان مواجه شدن بيمار با عوامل ايجاد کننده يا تشديد کننده اختلالات صوت را کاهش داده، و ميزان تحمل او را در مقابل اين عوامل افزايش مي دهد.
در صدا درماني، آسيب شناس گفتار و زبان وضعيت موجود صداي بيمار و عوامل احتمالي مربوطه را ارزيابي مي کند و سپس با توجه به يافته هاي به دست آمده در ارزيابي، برنامه ي درماني مناسب براي آن بيمار را طراحي مي کند. در صدا درماني، بيمار با عوامل دخيل در ايجاد، ابقاء و تشکيل مشکل صوتيش آشنا مي شود، اقدامات لازم براي جلوگيري از بروز آنها يا کاهش ميزان وقوع آنها طرح ريزي و توصيه مي شود، تمرينات لازم براي درست صحبت کردن آموزش داده مي شود، راه هاي مناسبي براي ترک عادات صوتي نامناسب يا آسيب رسان و جايگزين کردن آنها با عادات صوتي درست و مفيد توصيه مي شود و هر هفته يا هر چند روز يک بار، عملکرد بيمار در مراحل مختلفِ اجراي اقدامات تجويز شده ارزيابي مي شود.

6- دارو

امروزه مصرف دارو وسيله اي قوي و مفيد براي مبارزه با بسياري از بيماري هاست و سالانه جان ميليون ها انسان در سرتاسر جهان از خطر مرگ و خطرات جدي ديگر نجات مي دهد. با وجود اين کمتر دارويي وجود دارد که مصرف آن براي انسان بي ضرر باشد. مي توان گفت تصميم گيري درباره ي برخي از داروها به مثابه ي انتخاب بد و بدتر است. داروهايي که مي توانند بر صداي انسان اثر داشته باشند زيادند. اين داروها را مي توان به چند دسته تقسيم کرد که عبارتند از:
1- داروهايي که بر سرفه کردن و چسبندگي مخاط مؤثرند.
2- داروهايي که براي کاهش علائم آلرژي و آسم تجويز مي شوند.
3- داروهاي ضد التهاب.
4- داروهايي که نقش آنها با باز کردن برنش ها است.
5- آنتي بيوتيک ها.
6- داروهايي که عملکرد صوتي را تغيير مي دهند.
وقتي معلمي به خاطر سرماخوردگي به پزشک مراجعه مي کند بسياري از پزشکان داروهاي ضد درد و التهاب را تجويز مي کنند تا صداي معلم زودتر بهبود يابد و زودتر بتواند سر کلاس برگردد. توصيه ي ما اين است که چنين داروهايي با کسب اجازه از پزشک مصرف نشود يا اگر مصرف شد احساس بهبودي ناشي از مصرف آنها نبايد به اين معني تلقي شود که معلّم مورد نظر مي تواند به کلاس درس برگردد. در چنين مواردي لازم است معلم جهت رعايت بهداشت صوتي لااقل به مدت يک الي سه روز دست از کار بکشد. درد و گرفتگي صدا، علائم وجود خطر هستند و معني آنها اين است که اولاً بايد دست از کار تدريس کشيد و ثانياً بايد پيگير درمان بود.
برخي افراد غيرمتخصص در مواقع خستگي يا گرفتگي مختصر صدا، به تجويز اسپري هاي خاصي مي پردازند و اظهار مي دارند که اين اسپري ها مشکل شما را رفع مي کند، در حالي که اين گونه نيست و اکثر آنها مضرند. معمولاً آن چه که اين اسپري ها را از بين مي برند احساس درد و خستگي است؛ يعني علائم خطر را از بين مي برند. رفع علائم خطر باعث مي شود تا معلم مانند شرايط طبيعي از حنجره و صداي خود استفاده کند که از نظر بهداشت صوتي، اين کار بسيار آسيب رسان است.

7- جراحي

جراحي يکي از گزينه هاي درماني براي اختلالات صوت است. معمولاً جراحي علاوه بر اينکه مي تواند مشکل گشا باشد، هميشه احتمال مشکل زا بودن نيز براي آن وجود داد. به همين دليل، اگر راه حل مناسب ديگري غير از جراحي وجود داشته باشد، معمولاً جراح از توصيه ي جراحي خودداري مي کند مگر اينکه بي اثر بودن راه هاي مناسب ديگر مانند دارو درماني و صدا درماني ثابت شده باشد. در بسياري از موارد، صدا درماني يا دارو درماني، يا کاربرد توأمان آنها مي تواند مشکل بيمار را حل کند و روند درماني او را از جراحي بي نياز سازد. در بسياري از موارد، پزشک مربوطه براي اطمينان حاصل کردن از احتمال مؤثر واقع شدن درمان هاي ديگر، به تجويز دارو مي پردازند يا براي صدا درماني، بيمار را به آسيب شناس گفتار و زبان ارجاع مي دهند و نظر او را جويا مي شود. در صورت امکان، موقتاً از جراحي صرف نظر مي شود تا نتيجه ي دارودرماني و يا صدادرماني مشخص شود.
جراحي هاي مهم به 5 گروه عمده تقسيم مي شوند:
1- حذف بافت آسيب ديده
2- ايجاد تغيير مناسب با استفاده از شکل، جايگاه و يا تنش چين هاي صوتي
3- جراحي جهت تغيير عملکرد عصبي عضلاني حنجره اي
4- جراحي جهت بازسازي فقدان حنجره به طور کامل
5- جراحي که شامل برداشت کامل حنجره و بافت هاي اطراف آن مي باشد.
منبع مقاله :
اميري شوکي، يونس، جنابي، محمد صادق، قليچي، ليلا، خداوردي پور، مريم؛ (1385)، بهداشت صوت براي معلمان، [بي جا]: انديشمند، چاپ اول