انواع سازمان های غیردولتی

سازمان های غیر دولتی را بر اساس معیارها و ضوابطی چند می توان طبقه بندی کرد. اهم این معیارها و ضوابط که به کار شناخت بهتر و دقیق تر نقش و نوع فعالیت این سازمان ها می آیند مشتمل اند بر: جهت گیری، سطح و مقیاس عملیات، اندازه و حیطه موضوعی.

انواع سازمان های غیردولتی بر حسب جهت گیری

جهت گیری معرف هدف شالوده ای و سمت گیری های عملیاتی در سازمان است. اگر چه سازمان های غیر دولتی از حیث جهت گیری و اهداف مشخص شده طیف بالنسبه متنوعی را در بر می گیرند اما ارزیابی کلی این جهت گیری های عملیاتی معرف آن است که سازمان های غیر دولتی اساساً نقش تسهیل گری در فرایند توسعه را به عهده دارند و جهت گیری ها اساساً معطوف به ایفای یک نقش مشارکتی و حمایتی در فرایند توسعه است.
انواع سازمان های غیردولتی بر اساس جهت گیری عبارتند از:

1-سازمان های خیریه ای:

جهت گیری خیریه اغلب با کوشش و نگاه پدرسالارانه و از بالا به پایین همراه با مشارکت نازل نفع برندگان است. این جهت گیری شامل سازمان های غیر دولتی با فعالیت هایی در جهت مستقیم رفع نیازهای فقیران و توزیع غذا، لباس و دارو، بخش تأمین ساختمان مسکونی، حمل و نقل، مدارس و غیره است. این نوع سازمان های غیر دولتی ممکن است فعالیت های مهمی در مواقع بروز سوانح طبیعی یا غیر طبیعی داشته باشند.

2-سازمان های خدماتی:

جهت گیری خدماتی شامل آن دسته از سازمان های غیر دولتی می شود که دارای فعالیت هایی نظیر بهداشت، تنظیم خانواده یا خدمات آموزشی در برنامه هایی باشند که توسط سازمان های مردمی طراحی شده باشد. از این سازمان ها معمولاً انتظار مشارکت در اجرا و دریافت خدمات وجود دارد.

3-سازمان های مشارکتی:

جهت گیری مشارکت به وسیله پروژه های خوداتکایی که مردم محلی در آن ها مشارکت دارند، مشخص می شود.
اجرای این پروژه با مساعدت و کمک نقدی، ابزاری یا دادن زمین، مواد اولیه، کار و غیره در فرایند توسعه کلاسیک در جوامع سنتی و در حال گذار صورت می گیرد. مشارکت در پروژه با تعریف نیاز آغاز می شود و در مراحل برنامه ریزی و اجرا ادامه می یابد. تعاونی ها اغلب دارای جهت گیری مشارکتی اند.

4-سازمان های توانمند سازی:

جهت گیری توانمند سازی در جایی صورت می گیرد که هدف کمک به مردم فقیر باشد تا با درک بهتری از عوامل اقتصادی، سیاسی در درک حاکمیت بر سرنوشت خویش مؤثر واقع شوند. گاهی این گروه ها به طور خود به خودی حول یک مسئله یا موضوع توسعه متشکل می شوند.
همچنین باید اشاره کرد که سازمان های غیر دولتی نقش تسهیل گری را در توسعه ایفا می کنند. تجربه نشان می دهد که توفیق پروژه های توسعه اغلب متضمین حداکثر مشارکت سازمان های غیر دولتی در ایفای این نقش تسهیل گری است.

مقیاس و سطح عملیات

ضابطه دومی که در طبقه بندی سازمان های غیر دولتی مورد توجه قرار می گیرد مقیاس و سطح عملیات است. سازمان های غیر دولتی بسته به مقیاس عملیاتی تعریف شده در اساسنامه از سطح محلی و خرد گرفته تا سطح کلان و بین المللی فعالیت دارند.
انواع سازمان های غیردولتی بر اساس سطح عملیات عبارتند از:

1-انجمن ها و تشکل های با برد بسیار محدود:

این سازمان ها اصطلاحاً جامعه مدار (CBOs) نامیده می شوند. سازمان های غیر دولتی از این بعد شامل باشگاه های ورزشی، سازمان های زنان، سازمان های همسایگی، سازمان های مذهبی و یا سازمان های آموزشی اند. انواع متنوعی ا زاین سازمان ها وجود دارند که بعضی از آن ها به وسیله سازمان های غیر دولتی ملی یا آژانس های بین المللی و یا چند جانبه حمایت می شوند، و سایرین از کمک خارجی مستغنی هستند. بعضی از آن ها علاقه مند به ارتقاء وجدان کاری فقیران شهری یا کمک به فقرا برای آشناسازی آنان با درک حقوق خود در دسترسی مفید به خدمات مورد نیاز هستند، ضمن آن که برخی سازمان های غیر دولتی درگیر تدارک چنین خدماتی هستند.

2-سازمان های شهر محور که در مقیاس یک شهر فعالیت می کنند:

سازمان های درگستره شهری (Citywide) مانند انواع باشگاه های روتاری، باشگاه های ورزشی و باشگاه های عام المنفعه، اطاق های بازرگانی و صنایع در کنار گروه های آموزشی یا انجمن ها و سازمان های محلی از این زمره اند. بعضی از این سازمان ها برای مقاصد دیگری تأسیس شده اند و در کنار بسیاری از فعالیت های دیگر به ارائه کمک به فقیران یا انجام فعالیت های عام المنفعه نیز می پردازند، در حالی که بعضی از سازمان ها برای هدف خاص کمک به فقیران یا انجام فعالیت توسعه ای تعریف شده و مشخصه دیگری از قبیل ارائه آموزش های تخصصی و حرفه ای معین یا انجام فعالیت های ترویجی خاص تأسیس می شوند.

3-سازمان های غیر دولتی ملی:

که بعضی از آن ها دارای شعبات منطقه ای و سطوح پایین تر برای کمک به سایر سازمان های غیر دولتی هستند.

4-سازمان های غیر دولتی بین المللی:

شامل آژانس های غیر مذهبی نظیر Redda Barna ، Oxfam ، Save Care، بنیاد راکفلر، بنیاد فورد و نظایر آن هایی که فعالیت های آنان متنوع و از جمله در زمینه اصلی کمک مالی محلی را شامل می شود.
معمولاً بسیاری از پژوهشگران به سازمان های غیردولتی به عنوان سازمان های بسیار با ارزش نگاه می کنند که حاصل و حاوی بار فرهنگی و پیام های روشنفکری هستند. این محققان سازمان های غیردولتی را به منزله عناصر عمده جامعه مدنی مورد بررسی قرار می دهند (Eade، 1997) در مقابل این منظر، آن گروه ها و کمک کنندگانی قرار می گیرند که به سازمان های غیردولتی به عنوان ابزاری می نگرند که کارآمد و از حیث برابری هزینه و درآمد متعادل، (Cost-efficient) بودن نقص و غیر بوروکراتیک محسوب می شوند و به مثابه ماشین تأمین خدمات که نسبت به کانال های دولتی کارکرد بهتری دارند برای تحقق اهداف «توسعه» نقش مفید و مؤثر را ایفا می کنند. به نظر این گروه سازمان های غیردولتی واسطه های غیرانتفاعی و داوطلب برای خدمات رسانی یا سازماندهی در جهت توسعه اند و اصولاً یکی از مؤلفه های اصلی برای اجرای پروژه ها هستند (UNDP, 1990)
سطوح مختلفی از سازمانهای غیردولتی در فرایند توسعه در جهان فعال هستند. سازمان های غیردولتی بین المللی (INGO) یا سازمان های غیردولتی مستقر در کشورهای شمال (NNGO)، سازمان های غیر دولتی مستقر در کشورهای جنوب (SNGO) و سازمان های غیر دولتی مردمی یا سازمان های غیر دولتی منبعث از جوامع محلی (CNGOs) انواع اصلی سازمان های غیردولتی وسیعاً سازمانی یافته ای هستند که از بعد سطح عملیات می توان میان آن ها تمایز قایل شد.
سازمان های غیردولتی بین المللی منسوب به سازمان های غیردولتی کشورهای شمال هستند که در اغلب موارد هم از نظر فنی و هم از نظر مالی از سازمان های غیردولتی کشورهای جنوب حمایت می کنند. البته این سازمان ها به ندرت در عملیات مربوط به امور داخلی کشورهای در حال توسعه مداخله می کنند. آن ها منابع مالی خود را از اعضاء جمعیت های ملی و یا به طور غیر مستقیم از راه امتیازات اعطایی نهادهای ملی یا بین المللی و یا از طریق قراردادهای که با کمک کنندگان خصوصی و دولتی منعقد می شود تأمین می کنند. در منابع وسیع، این نهادها شامل سازمان های همیاری بین المللی و سازمان های رفاه با خصلت انسان گرایی و سازمان های غیردولتی هستند. به این اعتبار می توان گفت که مرکز هدایت سازمان های غیر دولتی در اغلب موارد در کشورهای شمال مستقر هستند (Hulme and Edwards, 1997).
سازمان های غیر دولتی واقع در کشورهای جنوب، سازمان های واسطی هستند که کمک های فنی و مالی از سوی دولت و دیگر کمک دهندگان دریافت می کنند و سپس این منابع دریافتی را به سازمان های جوامع محلی و روستایی و یا به گروه های هدف در جامعهم مستقیماً اعطا می کنند.
منبع مقاله :
زاهدی مازندرانی، محمد جواد؛ (1388) نقش سازمان های غیردولتی در توسعه پایدار، تهران: مازیار، چاپ اول