مبارزه هوشمندانه با سلولهاي سرطاني

در دنياي غرب سرطان سينه دومين نوع سرطان منجر به مرگ در ميان زنان بوده و شيوع آن همچنان در حال گسترش است. بنابراين حتي پيشرفت ناچيز در بهبود روشهاي تشخيصي به معني تعداد بسيار زيادي از زناني است که از اين پيشرفت بهره مند مي شوند. در حال حاضر در بسياري از کشورها سرطان ، پس از بيماري هاي قلبي عروقي به عنوان دومين عامل مرگ و مير در ميان بيماري هاي منجر به مرگ شناخته شده است. محققان بر اين عقيده اند که تشخيص زودرس و صحيح سرطان کليد درمان موفق اين بيماري است.تصويربرداري از سرطان ها با استفاده از آنتي بادي ها براي تشخيص سلولها و توده هاي سرطاني از روشهاي بسيار جديد و هوشمند تشخيص اين بيماري در دنياست که براي نخستين بار در ايران توسط محققان دانشگاه تربيت مدرس مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته و با نتايج موفقيت آميزي همراه بوده است. اگرچه ماموگرافي موثرترين روش براي تشخيص سرطان سينه است ، اما براي آشکارسازي ضايعات در گروهي از بيماران کمتر قابل اطمينان است و در بعضي موارد ميزان جواب منفي کاذب از 25 تا 45 درصد متغير است.
ديگر روشهاي تکميلي مانند سونوگرافي ، داپلررنگي ، سي تي اسکن و ام آر آي که در تشخيص سرطان سينه مورد استفاده قرار مي گيرند نيز در تشخيص اوليه و بازگشت مجدد با محدوديت هايي مواجه هستند. همچنين با استفاده از روشهاي موجود مشکل است بتوانيم بين بازگشت مجدد و تغييرات پس از راديوتراپي ، شيمي درماني يا جراحي تمايز قائل شويم. از روشها و آزمايش هاي موجود بيشتر براي تاييد، مرحله بندي و پيگيري درمان بيماران سرطاني استفاده مي شود. توسعه سيستم هاي تصويربرداري از تومورها براساس روشهاي استاندارد پزشکي هسته اي که مبتني بر آنتي بادي هاي اختصاصي سلولهاي سرطاني است مي تواند بسياري از محدوديت هايي را که از نظر باليني با آنها مواجه هستيم از ميان بردارد. آمارهاي موجود حاکي از آن است که به طور تقريبي از هر 9 زن يک نفر در طول زندگي خود به سرطان سينه مبتلا مي شود و هر ساله بين 45 تا 50 هزار نفر در اثر اين عارضه جان خود را از دست مي دهند. بعضي از مواد آنتي ژني در داخل و سطح سلولهاي سرطاني در غلظت هاي بسيار بيشتري نسبت به بافتهاي سالم و غيرسرطاني بيان مي شوند که از اين ويژگي براي جستجوي تومورها به کمک پرتوداروها استفاده مي شود. کاربرد آنتي بادي هاي ضدتومور براي هدف گيري سلولهاي سرطاني در سيستم هاي زنده نخستين بار در سال 1953 مورد تاييد قرار گرفت.

کاربرد نشانگرهاي اختصاصي

RIS روشي است که تصويربرداري از تومورها در بافت زنده را با استفاده از آنتي بادي هاي نشاندار شده از طريق دوربين هاي گاماي استاندارد امکان پذير مي کند. در اين روش يک آنتي ژن مناسب انتخاب مي شود. يک آنتي بادي عليه آن تهيه شده و با يک راديو ايزوتوپ مناسب نشاندار مي شود. اين ترکيب به بيمار تزريق مي شود با اين اميد که بتواند با ويژگي بالايي به تومور متصل شود. در 25 سال گذشته پيشرفت هاي بسياري در کيفيت مطالعات RIS ايجاد شده است.
اين روش در مرحله بندي سرطان در بيماران و همچنين در تحت نظر قرار دادن بيماراني که در معرض خطر ابتلا به سرطان يا بازگشت مجدد قرار دارند، بسيار موثر است. تاکنون تلاشهاي بسياري در زمينه پژوهش هاي مرتبط با نشانگرهاي بيولوژيک (زيستي) سرطان سينه انجام شده است. در مواردي که در ماموگرافي به وجود يک ضايعه بدخيم مشکوک مي شويم ، اغلب بيماران براي پيگيري و ادامه درمان تحت يک ماموگرافي ديگر در يک فاصله زماني کوتاه يا بيوپسي (تکه برداري) قرار مي گيرند و حتي گاهي پزشک معالج مجبور مي شود با استفاده از عمل جراحي قسمتي از ضايعه را از بدن بيمار خارج کرده و پس از مطالعه و بررسي تصميم مناسبي را براي درمان بيمار اتخاذ کند.
اين روشها در تشخيص زود هنگام سلولهاي سرطاني از کارايي کافي برخوردار نخواهند بود و ممکن است خطرات زيادي را براي بيمار به همراه داشته باشند. بنابراين جستجوي تومورها به کمک پرتوداروها مي تواند جايگزين مناسبي براي روشهاي متداول به شمار آيد. ايده نشاندن مواد راديواکتيو روي تومورها و سلولهاي سرطاني در بدن انسان به وسيله آنتي بادي هاي ضدتومور اختصاصي براي نخستين بار، اندکي پس از شروع فعاليت پزشکي هسته اي در اواخر دهه 1940 مورد توجه محققان قرار گرفت.
در سالهاي اوليه کاربرد RIS مشکلات زيادي به وجود آمد. بيشتر اين مشکلات به طبيعت غيرمنتظره و ويژگي هاي ناپايدار آنتي بادي هاي پلوکلونال (چند دودماني) و متغير بودن آن در سرمهاي مختلف مربوط مي شد. کشف نشانگرهاي جديد با مشخصات مناسب (آنتي ژن ها) و توسعه روشهاي جديد سبب شد تغييرات اساسي در تصويربرداري از تومورها به روش RIS ايجاد شود. در حال حاضر در اکثر مراکز پزشکي هسته اي مي توان توزيع آنتي بادي هاي مونوکلونال (تک دودماني) نشان دار شده را در محيط زنده با استفاده از دوربين هاي گاما مورد ارزيابي قرار داد.

چشم انداز

به گفته دکتر مجتبي سلوطي دانش آموخته فيزيک پزشکي دانشگاه تربيت مدرس و مجري اين طرح ، پيش بيني مسير آينده اين فناوري در تشخيص سلولهاي سرطاني بسيار مشکل است. احتمال اين که در آينده اي نه چندان دور آنتي بادي هاي واکنش دهنده با سلولهاي سرطاني سينه ، کولون ، ريه و... در زمينه هاي کلينيکي مورد استفاده قرار گيرند چندان بعيد به نظر نمي رسد. همچنين اين آنتي بادي ها مي توانند وجود عفونت در بدن را شناسايي کرده و از فرآيندهايي که روي قلب تاثير مي گذارند، تصويربرداري کنند.

توليد پرتوداروي هوشمند

اين طرح تحقيقاتي طي 3 مرحله انجام شده است که در مرحله اول آنتي بادي مونوکلونال (تک دودماني) عليه سرطان سينه تهيه و نشاندار شد و سپس آزمون هاي کنترل کيفي به روش استاندارد انجام شد. در مرحله بعد در حيوان مدل سرطان ايجاد شد و با تزريق آنتي بادي نشاندار شده به موشهاي مبتلا به تومور سينه و تصويربرداري ، چگونگي توزيع آن در بدن حيوان مورد بررسي قرار گرفت.در مرحله آخر نتايج به دست آمده در مورد تصويربرداري از سرطان سينه در موش براي تصويربرداري از سرطان سينه انسان و پيشنهاد روش تشخيصي جديد در پزشکي هسته اي به روش (RIS راديو ايمونوسينتي گرافي) براي تشخيص زودرس سرطان سينه مورد بررسي قرار گرفت .محققان در تلاش هستند حساسيت و ميزان جذب آنتي بادي هاي مونوکلونال در سلولهاي سرطاني را افزايش داده و عوارض ناشي از آن را به حداقل برسانند. اگر چه يافتن آنتي ژن هايي که از ويژگي هاي مطلقي براي مطالعات RIS برخوردار باشند مشکل است ، اما پيشرفت هايي در زمينه تاثير روي ميزان بيان آنتي ژن هاي همراه تومورها انجام شده است.
از سال 1980 تاکنون بيش از 250 مقاله منتشر شده است که نشان مي دهند تومورها مي توانند با حساسيت و ويژگي قابل قبولي با استفاده از آنتي بادي هاي مونوکلونال نشان دار شده و آشکارسازي شوند. گفتني است تومورهاي مخفي نيز به روش RIS با درصد قابل قبولي شناسايي مي شوند. اين روش با توجه به اندازه ضايعه از حساسيتي بين 67 تا 89 درصد برخوردار است. عدم آشکارسازي يک ضايعه مي تواند ناشي از عواملي مانند نکروزتومور، جريان خون ناچيز در ضايعه و يا عدم بيان آنتي ژن باشد. شواهد موجود نشان مي دهد که مي توانيم به نقش RIS در مطالعات کلينيکي بيماران مبتلا به انواع مختلف سرطان ها در آينده اميدوار باشيم.

تشخيص و درمان موثر

به گفته سلوطي ، پزشکي هسته اي در سالهاي اخير به طور گسترده در تشخيص بيماري هاي سرطاني وارد عمل شده است. تلاشهاي بسياري در زمينه پژوهش هاي اساسي و باليني مرتبط با نشانگرهاي بيولوژيک سرطان سينه انجام شده است. در گروه آنتي ژن هاي همراه تومور، آنتي ژن هايي وجود دارند که جداسازي و تعريف آنها با استفاده از آنتي بادي هاي مونوکلونال است. آنها را از طريق فعاليت هاي بيولوژيکي شناسايي مي کنيم و به خانواده موسين ها تعلق دارند. يکي از مهمترين اين نشانگرها MUCI است که يک نشانگر حساس و نسبتا ويژه براي ارزيابي بيماران مبتلا به سرطان است. MUCI يک گليکوپروتئين عرضي بسيار بزرگ غشائ است که در حالتهاي سرطاني بيش از حد بيان شده و به طور ناهنجاري گليکوزيله مي شود.
به نظر مي رسد اين ماده در چسبندگي سلول نقش اساسي دارد و در حال حاضر در آشکارسازي بازگشت مجدد سرطان در فرد قبل از بروز علايم باليني و همچنين نظارت بر درمان بيماران مبتلا به سرطان سينه پيشرفته از اين نشانگر استفاده مي شود. امروزه مشخص شده است که وجود آنتي ژن هاي کاملا اختصاصي تومورها براي يک RIS موفق ضروري نيست.
يک سيستم آنتي ژن آنتي بادي خاص مي تواند در بيماران مختلفي با همان نوع تومور استفاده شود. بنابراين مي توان گفت حتي ويژگي منحصر به فرد يک نوع سلول سرطاني نيز ضروري نخواهد بود و حتي يک نوع سيستم آنتي ژن آنتي بادي مي تواند براي انواع تومورها استفاده شود.به گفته سلوطي با استفاده از پرتو داروي اختصاصي در همان مرحله نخست و با دقت بسيار زياد وجود توده سرطاني مشخص خواهد شد.
اين روش ، روشي هوشمند است که به طور اختصاصي براي مبارزه با سرطان سينه طراحي نشده است. هدف از اين روش تشخيص در مراحل اوليه بيماري است که در نتيجه مي تواند بسياري از بيماران مشکوک به سرطان سينه را از خطر مرگ نجات دهد. تصويربرداري از سرطان ها با استفاده از آنتي بادي هاي مونوکلونال (تک دودماني) از روشهاي بسيار جديد تشخيص سرطان است که با همکاري گروههاي فيزيک پزشکي ، بيوتکنولوژي ، بيوشيمي ، ايمونولوژي و پاتولوژي دانشگاه تربيت مدرس ، گروه داروسازي هسته اي سازمان انرژي اتمي ايران و گروه علوم حيواني انستيتو پاستور روي مدل موشي مبتلا به تومور سينه از سال 83 با موفقيت اجرا شده و در حال حاضر امکان پژوهش روي سرطان سينه انسان به اين روش در حال مطالعه و بررسي است.
سلوطي در پايان خاطرنشان کرد در صورتي که آزمايش هاي انساني با موفقيت انجام شود، با انتخاب پرتوداروي مناسب مي توان به روش هوشمند بافت سرطاني را هدف قرار داده و مورد درمان قرار داد.