بیماری‌های مجاری ادرار و اعضای تناسلی

کلیه درد

در بافق جوشانده‌ی برگ بوته سرشاش (1) به کار می برند (جانب اللهی، 1384: 120).
در لرستان و ایلام با شیوه‌های زیر درمان می‌کنند:

1. نوشیدن ترب سیاه به ویژه اگر درد ناشی از سنگ کلیه باشد.
2. خوردن جوشانده‌ی کاکل ذرت
3. نوشیدن مخلوط آب انار و آب
4. خوردن جوشانده‌ی ریشه‌ی رازیانه (اسدیان خرم آبادی و دیگران: 270).

در میرجاوه برگ بوته‌ی هریشک (2) یا یه شرک (3) را در آب می‌ریزند و می‌جوشانند، و آب آن را می‌خورند، و برگ را هم به محل درد می‌بندند (جانب اللهی، 1381: 246).
در ایرانشهر برای دفع سنگ:

1. مقداری گدین شکر (4) با سه دانه‌ی فلفل سیاه، چند دانه جو محلی و دو نخود چوب درخت سوان آماکی (5) می‌کوبند و در یک لیوان آب ریخته می‌جوشانند و به مدت دوازده شب هنگام خواب به بیمار می‌دهند، بعد از هفت تا هشت روز سنگ کلیه خود به خود می‌افتد.
2. برگ و شاخه پترک (6) که درختچه‌ی کوهی است، می‌جوشانند، شیره‌ی آن را که همان انقوزه است با اناردانه و فلفل و روغن سرخ می‌کنند و صبح‌ها می‌خورند بعد از مدتی سنگ می‌افتد (همان: 256).

در یزد ترب سیاه را چرخ کرده و آب آن را می‌خورند، آش کلم سنگ نیز درمان بخش این مرض است (جانب اللهی و دیگران: 46).
در خراسان تا ده روز از شیافی که در معالجه‌ی بواسیر به کار می‌رود، استفاده می‌کنند و در این مدت هر روز صبح قدری خاکشیر در آب ریخته، می‌خورند، یا پنج تا ده سیر شیر گاو با گزانگبین علفی می‌جوشانند و ناشتا می‌خورند (شکورزاده: 234).
در اصفهان برای سنگ کلیه از حجرالیهود، تخم کاهو، تخم خربزه، تخم ترب، گل گاوزبان، تخم کافشه، تخم کرفس، ریشه‌ی کرفس، ریشه‌ی شنبلیله، ریشه‌ی شیرین بیان، ریشه‌ی ایرسا، ریشه‌ی مرغ، برگ خرفه، برگ کلم، برگ اسپرزه، برگ کنجد، مغزتخم خربزه، روغن بنفشه، روغن شب بو (= خیری، اروانه) روغن ترب، پنیرک کاکل ذرت، واکس گیلاس (دم گیلاس) را دم می‌کنند و به عنوان مدر روزی سه استکان می‌خورند. همچنین برای خون‌ریزی کلیه، تخم گشنیز تجویز می‌شود (تحقیقات میدانی مؤلف).
در الموت آبدوغ می‌خورند (حمیدی و دیگران، 1384: 232).
در راور گریه‌ی مو (7)شیره و آب انگور ، کاکل ذرت، اکلیل الملک تجویز می‌شود ( کرباسی راوری: 156 و 158).

سنگ مثانه

در میبد دم کرده‌ی گل خارشتر (تحقیقات میدانی مؤلف) و ماست و گل زرد می‌خورند و شکم را مالش می‌دهند (حیدریه زاده: 79).
در اصفهان تخم کرفس و خارخسک تجویز می‌کنند (تحقیقات میدانی مؤلف).
کردها با ذرت، نخود، برگ شفتالو درمان می‌کنند (صفی زاده: 181).

ورم مثانه

کردها با ترب و ذرت درمان می‌کنند (همان: 181)

شاش بند

در مشکین شهر با کاکل ذرت، دم کرده‌ی کاه و تاج خروس درمان می‌کنند (ساعدی 1354: 129-130).
در میبد انقوزه می‌خورند (تحقیقات میدانی مؤلف).
در اصفهان ناشی از پروستات می‌دانند، که یک جنسی است و تخمه جات خنک که به آن شیر خنک می‌گویند تجویز می‌شود، مثل شیرخشت، ترنجبین، شیر، کشمش، کاکنج و تاجریزی. داروها سرد و تر است زیرا مرض از لحاظ کیفی گرم و خشک است، انعطاف پذیر نیست که نسبت به جاهای دیگر بدن هماهنگی داشته باشد. همچنین برای حبس البول جوشانده‌ی برگ غافث (8) مغز ناخنک تجویز می‌شود. اگر سوزش داشته باشد شیره‌ی کشمش مفید است (جانب اللهی و آذرمهر: 20؛ نیز - فلز درمانی).
کردها با اسفناج درمان می‌کنند (صفی زاده: 181)
در سی سخت کهگیلویه برگ شفتالو و برگ انگیرک (9) (علف خودرو صحرایی) را می‌کوبند و زیر ناف بیمار می‌بندند (صدیق ایمانی: 10).
در راور از جوشانده برگ و پیچک درخت مو استفاده می‌شود (کرباسی راوری: 155)
در لالجین جوشانده گندم یا گل ختمی به بیمار می‌دهند ( حمیدی و دیگران: 1373: 64).

سوزاک

در بافق عناب، خاکشیر و گل ختمی را با هم جوشانده و می‌خورند (جانب اللهی 1384: 120)
در تهران داروی آن شوره قلمی بود که در دوغ بی نمک ریخته پیوسته می‌خوردند که مجرا را شستشو دهد و باید روزی سه قاشق کوچک کوبیده‌ی کبابه چینی در آب ریخته بنوشند (شهری 1367: 1/ 506).
در سنگسر پوست خشک انار را ساییده به موضع مرض می‌مالند (اعظمی، 1351: 57).
در اصفهان آب تاجریزی برای سوزش مجاری ادرار تجویز می‌شود (تحقیقات میدانی مؤلف). با بیمار کف نفس نکند، ممکن است طولانی و مزمن گردد (پولاک: 476).
کردها با ریشه‌ی کاسنی درمان می‌کنند (صفی زاده: 180).

سفلیس

در تهران درمانش مازوی کوبیده و ساییده که با سرکه خمیر کرده به روی زخم آن بنهند و چپق یا قلیان جیوه بکشند، که البته قبل از کشیدن باید چشم و گوش را محکم ببندند که دود جیوه گوش را کر و چشم را کور می‌کرد (شهری، 1367: 1/ 510).
سیفلیس بیشتر به چشم حمله می‌کند و باعث التهابات عنبیه و تنگ شدن یا کاملاً بسته شدن مردمک چشم می‌شود، در ایران درمان آن با تنفس بخار شنگرف و مصرف داخلی جوشانده چوب چینی است، جیوه نیز در شرایط اقلیمی ایران موجب درمان قطعی می‌شود (پولاک: 476).

باد فتق

در مشکین شهر جین جیلین (نوعی دانه وحشی) برای درمان فتق مورد استفاده قرار می‌گیرد (ساعدی 1354: 129).

ضعف باه

در لرستان با خوردن پخته‌ی پیشوک؛ زرده‌ی تخم مرغ با زعفران (اسدیان خرم آبادی و دیگران: 276) و در مشکین شهر از تخم گیاهی به نام ایت ایشیکی (بادباد) استفاده می‌کنند (ساعدی 1354: 130). در خراسان ابتدا دو عدد زرده‌ی تخم مرغ و قدری معجون ملوکی یا معجون جلالی به مریض می‌خورانند، سپس اندکی تریاک و زمه‌ی سبز در پشت کاسه‌ ای می ‌سابند و با کمی آرد نخودچی مخلوط می‌کنند و با خمیری که به دست می‌آید کمرش را مدتی ماساژ می‌دهند (شکورزاده: 258).
در اصفهان حب المهلب (10)، اگیرترکی (11)، صبر زرد، انغوزه، سورنجان (12)، ثعلب دلی (13) ، قدومه دختر، قدومه‌ی شیرازی، آمله (14)، مقشر، کاوشه، خیارگبر، تخم پیاز، تخم شاهی، تخم شلغم، تغز پنبه دانه (برای تقویت نیروی جنسی)، قرص کمر برای زیاد شدن نطفه، مقل ازرق (15) ماهی سمنقور، میخک (زیاد کننده منی) تجویز می‌شود (تحقیقات میدانی مؤلف).
کردها روغن میمون و یونجه به کار می‌برند (صفی زاده: 181)

پی‌نوشت‌ها:

1. sarsas.
2. harisak.
3. yesak.
4. godinsekar.
5. suenamaki.
6. paterk.
7. گریه مو یا اشک مو آبی است که با شکستن یا بریدن شاخه‌ی مو از آن بیرون می‌آید.
8. Yafes.
9. angirak.
10. habbolmehlab.
11. agir-e-torki.
12. surenjan.
13. Dali.
14. amle.
15. moql-e-azraq.

منبع مقاله:
جانب اللهی، محمدسعید، (1390)، پزشکی سنتی و عامیانه ی مردم ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.