واژه‏شناسی

فلسفه‏ی دین

«فلسفه‏ی دین‏» اصطلاحی جدید است كه در سده‏های اخیر به واژگان فلسفی راه یافته و شروع آن به اواخر قرن هجدهم باز می‏گردد . فلسفه‏ی دین تحت تاثیر هگل، كه نظام فلسفی او نقش برجسته‏ای به فلسفه‏ی مضاف - تاریخ، هنر، روح و نیز دین - بخشید، گسترش یافت . اما سابقه‏ی تامل فلسفی در باب مسائل دینی، به قدمت‏خود فلسفه است .
دانش «فلسفه‏ی دین‏» عبارت از مداقه و ژرف‏نگری فلسفی پیرامون دین است . در باب فلسفه و دین تعاریف مختلفی از جانب فیلسوفان دین ارائه شده است كه برخی از تعاریف با برخی دیگر هم‏خوانی نداشته و گاهی موجب تمایز قایل نشدن بین فلسفه‏ی دین و كلام جدید و هم‏چنین كلام فلسفی می‏باشد . اجمالا، اصطلاح رایج فلسفه‏ی دین، در قیاس با اصطلاحاتی نظیر فلسفه‏ی علم، فلسفه‏ی هنر و . . . در معنای اخص آن، یعنی تفكر فلسفی در باب دین، به كار می‏رود . بنابراین تعریف، فلسفه‏ی دین وسیله‏ای برای آموزش دین نیست . در واقع، ضرورتی ندارد كه از منظر دینی به آن نگاه كنیم . كسانی كه به خدا اعتقاد ندارند، لاادریون و افراد متدین به یكسان می‏توانند به تفكر فلسفی در باب دین بپردازند . از این‏رو، فلسفه‏ی دین شاخه‏ای از الهیات نیست، بلكه شعبه‏ای از فلسفه است . فلسفه‏ی دین، مفاهیم و نظام‏های اعتقادی دینی و نیز پدیدارهای اصلی تجربه‏ی دینی و مراسم عبادی و اندیشه‏ای را كه این نظام‏های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار می‏دهد .
فلسفه‏ی دین از میان روش‏های تجربی، نقلی و عقلی، تنها از روش عقلی بهره می‏گیرد . فلسفه نیز در بررسی‏های خویش، از علوم دیگر مانند پژوهش‏های تاریخی و تحلیل‏های منطقی، مفهومی و زبان‏شناسی نیز استفاده می‏كند و با معیار عقل به ارزیابی آن‏ها می‏پردازد .
برخی، مسائل فلسفه دین را به دو دسته تقسیم می‏كنند:
1 . مسائل درون دینی، 2 . مسائل برون دینی .
مسائل درون دینی یعنی مسائلی كه متدینان به ادیان و مذاهب به آن‏ها اعتقاد دارند و به كتاب‏های مقدس ادیان مستندند . البته، فیلسوف دین از میان این مسائل، به عناصر مشترك بین ادیان می‏پردازد . بخشی از مسائل درون دینی عبارتند از: اعتقاد به موجودی فراتر از ماده و مادیات، جاودانگی روح، آفرینش موجودات از عدم، ماهیت روح، هدف‏مند بودن جهان، وحی، مساله‏ی؟ و مانند آن‏ها .
مسائل برون دینی اموری است كه در كتاب‏ها و متون مقدس دینی، چیزی درباره‏ی آن یافت نمی‏شود و باید از خارج درباره‏ی آن اندیشید و جهت‏گیری كرد . از مباحث‏برون دینی فلسفه‏ی دین، می‏توان به این مسائل اشاره كرد: تعریف دین، منشا دین، گوهر دین، كثرت‏گرایی دینی، رابطه‏ی علم و دین، زبان دین، رابطه‏ی دین و فرهنگ و مساله‏ی تحقیق‏پذیری .

در این زمینه رجوع كنید به: درآمدی بر دین‏شناسی و شاخه‏های آن، ولی الله عباسی و تاریخ فلسفه دین، ویلیام آلستون، ترجمه علی رضا كرمانی، معرفت 63، اسفند 1381 .