چگونه هوش کودکان را تقويت کنيم ؟
نتيجه اکثر تحقيقات به اين باور منجر شده که برخلاف پندارهاي قديمي هوش ذاتي و ارثي نيست . اگرچه ارث تاثير زيادي بر آن دارد ولي شديدا" متاثر از شرايط محيطي است و لذا هر قدر محيط زندگاني کودک غني تر ، سالم تر و آگاهانه تر باشد هوش کودک بيشتر و رفتار او متعادل تر خواهد شد . نکته اينجاست که هرگاه اعتماد بر ذاتي بودن هوش نيز داشته باشيم مي توانيم بگوئيم که محيطي غني و پربار باعث مي گردد تا امکان بالفعل درآمدن هوش بالقوه افزايش يابد . با فراهم آوردن امکانات مناسب و مطلوب مي توان سرعت رشد ذهني کودک را افزايش داد .
بلوم دريافت که برحسب مطالعات انجام شده تا سن 17 سالگي ، حدود 50% از رشد هوشي بين زمان تولد تا 4 سالگي مي باشد و حدود 30% بين 4 تا 8 سالگي و 20% باقيمانده 8 تا 17 سالگي شکل مي گيرد .
محققان معتقدند در اثر زندگي کردن در يک محيط تربيتي غني خصوصا" در سالهاي نخست زندگي کورتکس مغزي رشد مي کند ، شيارهاي آن عميق تر مي گردد و وزنش افزايش مي يابد و قسمتي از اين افزايش مغز به علت افزايش سلولهاي گليا و قطر رگهايي است که خون را به کورتکس مي برد . مغز تقويت شده داراي ميزان بيشتري از آنزيم حافظه ساز است که در نتيجه زندگي در محيط غني تربيتي و با امکانات فراگيري گسترده فراهم آمده است .
پس نتيجه مي گيريم که رشد ذهني کودکان نياز به محيط ترييتي و آموزشي غني دارد و بايد محيطي را آماده کنيم تا کودکان به آموزش مهارتهاي فکري بپردازند .
آشنايي با مفاهيم يکي از اصولي ترين و ابتدايي ترين مهارتهاي فکري است که کودک در طول زندگي خود بدست مي آورد . شناخت مفاهيم باعث خواهد شد تا کودک با استفاده از آن مفاهيم آماده پيشرفت به سمت بالاتر مهارتهاي فکري گردد و از اين طريق بتواند خود را براي زندگي اجتماعي آينده و ايجاد ارتباط با ساير افراد از طريق کاربرد واژه ها و سمبلهاي مشترک آماده نمايد . مثلا" کودکان اگر بخواهند مقداري رياضي ياد بگيرند و در آينده در گوشه اي از جامعه خدمتي ارائه دهند ناچار هستند با اين سه حوزه آشنا بشوند . تجربه عدد ، تجربه فضا ، تجربه کميت ، قبل از اينکه مفاهيم ، عدد ، فضا و کميت در سالهاي مختلف دبستان تدريس بشود لازم است بچه ها اين مفاهيم را به صورت تجربي تجربه کرده باشند و موفقيتها در دوره هاي بعدي منوط به تجربه در اين سه حوزه است .
رشد ذهني کودک براساس مراحل خاص تکامل مي يابد . توجه به طي اين مراحل و زمان آن در آموزش کودکان مهم است .
توجه : اينکار باعث افزايش گنجينه لغات ، توانايي مقايسه کردن ، توانايي اندازه گيري ، درک توالي مي باشد .
وسايلي که استفاده مي شود :
تعدادي چوب در اندازه هاي مختلف ، تعدادي مداد در اندازه هاي مختلف ، اشياء و افراد موجود در اتاق و...
« دقت کنيد اختلاف ارتفاع چوبها کاملاً مشخص باشد بعدا" ارتفاع را به حداقل برسانيد .»
به کودک اجازه دهيد تا خود چوب هائي را انتخاب نموده و کوتاهي يا بلندي آنها را مشخص نمايد .
بلند :
اين کار را نيز شبيه کوتاه انجام مي دهيم .
کوتاهتر :
بعد از آموزش کوتاه و بلند ، دو چوب ديگر را در کنار هم قرار داده و به کودک بگوئيد : « نگاه کن يکي از اين چوبها کوتاهتر از چوب ديگر است ( به چوب کوتاهتر اشاره نمائيد ) اجازه دهيد تا فراگير خود چوبها را لمس کرده ، آنها را در کنار يکديگر بگذارد و با هم مقايسه نمايد . چوبهاي متعددي با طولهاي مختلف در اختيار کودک قرار دهيد او را تشويق به مقايسه چوبها با يکديگر نمائيد و به او کمک کنيد تا بدرستي چوب کوتاهتر را تشخيص دهد .
بلندتر:
اينک دو چوب ديگر را کنار هم قرار دهيد به فراگير بگوئيد نگاه کن يکي از اين چوبها بلندتر از چوب ديگر است ( به چوب بلندتر اشاره کنيد ) اجازه دهيد تا فراگير خود چوبها را لمس کرده آنها را درکنار يکديگر بگذارد و با هم مقايسه نمايد و چوبهاي متعددي با طولها و رنگهاي مختلف در اختيار کودک قرار دهيد او را تشويق کنيد تا چوبها را با هم مقايسه کند به او کمک کنيد تا بدرستي چوب بلندتر را تشخيص دهد .
کوتاهترين :
حال سه چوب را در اندازه هاي مختلف انتخاب کنيد دو عدد از آنها را با هم مقايسه کنيد . چوب کوتاهتر را مشخص کنيد سپس چوب سوم را در کنار دوچوب ديگر بگذاريد . به چوب سوم اشاره کرده و به فراگير بگوئيد اين چوب کوتاهترين چوب در ميان اين چوبها است . سپس از فراگير بخواهيد تا کوتاهترين چوب را درميان مجموعه هاي سه تايي چوبها مشخص نمايد .
بلندترين :
سه چوب ديگر انتخاب نمائيد دو عدد از آنها را با هم مقايسه کنيد . چوب بلندتر را مشخص نماييد ، سپس چوب سوم را در کنار دو چوب ديگر بگذاريد به چوب سوم اشاره کرده و بگوئيد اين چوب بلندترين چوب در ميان اين چوبهاست . سپس از فراگير بخواهيد تا بلندترين چوب را در ميان مجموعه هاي سه تايي چوبها مشخص نمايد .اين عمل را با چوبهاي مختلف تکرار کنيد تا فراگير کاملا" در تشخيص مفهوم بلندترين مهارت يافته و تفاوت مفهوم بلندترين را با بلندتر و بلند دريابد.
توجه :
کودکان کلمات رنگها ، دسته بندي ، شبيه ، بي شباهت ، روشن ، تيره ، روشن تر ، تيره تر را خواهند آموخت .
وسايلي که استفاده مي شود :
قطعات متنوع رنگارنگ (لگوها) قطعات بريده شده يک مقواي ضخيم که بر روي آنها کاغذهاي رنگي چسبانده شده است .
سه قطعه ( دو تا شبيه بهم از لحاظ رنگ و يکي متفاوت ) را انتخاب کنيد . يکي از دوقطعه شبيه بهم را برداشته به کودک بدهيد تا دقيقا" آنرا لمس و مشاهده کند ، آنگاه از کودک بخواهيد تا قطعه شبيه به آنرا پيدا کند ، سپس آنها را در يک طرف ميز قرار داده و به کودک بگوئيد : « اين دوقطعه شبيه بهم هستند آنها را در يک ميز قرار مي دهيم . » آنگاه چند قطعه ديگر به کودک نشان داده و از او بخواهيد قطعات شبيه به دوقطعه اول را انتخاب نمايد . بعد از انجام اين عمل قطعات شبيه بهم در يک سمت و قطعات متفاوت در سمت ديگر ميز قرار مي گيرد . آنگاه به کودک بگوئيد :« قطعاتي که در اين قسمت قرار گرفته و شبيه به هم هستند تشکيل يک دسته يا گروه را داده و قطعاتي که با آنها متفاوت يا بي شباهت هستند و در يک طرف ديگر ميز قرار گرفته اند تشکيل دسته يا گروه ديگري داده اند . سپس قطعات را با هم مخلوط کرده و از کودک بخواهيد تا خود دسته هايي شبيه يا متفاوت تشکيل دهد . براي سهولت کار بهتر است در ابتدا از دو دسته استفاده کرده و سپس همزمان با پيشرفت يادگيري کودک تعداد دسته را افزايش دهيد . دقت فرمائيد در اين مرحله براي دسته بندي صرفا" از لحاظ ظاهر شيئي انجام مي گيرد .
تشخيص رنگها :
تعدادي قطعات سياه و سفيد بر روي ميز بگذاريد يکي از قطعات سفيد را برداشته به کودک بدهيد تا دقيقا" آنرا مشاهده و لمس نمايد ، سپس از او بخواهيد تا از ميان قطعات موجود روي ميز يکي ديگر از قطعات همرنگ (سفيد) را به شما بدهد . دقيقا " بر روي همرنگ تکيه کنيد تا کودک در ضمن انجام عمل ، مفهوم همرنگ را دريابد . از به کار بردن و ناميدن رنگ در اين قسمت کاملا" خودداري کنيد هرگاه کودک قادر گرديد که قطعات سفيدي را ازميان قطعات سياه جدا نمايد آنگاه رنگهاي ديگر را به ترتيب در داخل مجموعه قرار داده و از کودک بخواهيد تا بر حسب رنگ ، آنها را دسته بندي نمايد .
ناميدن رنگها :
دو رنگ اصلي زرد و آبي را انتخاب نمائيد . تعدادي از قطعات آبي و زرد (از لحاظ رنگ يکسان اما از لحاظ شکل متفاوت ، زيرا هدف در اين مرحله ناميدن از لحاظ رنگ است نه شکل) را بر روي ميز قرار دهيد . يکي از قطعات زرد را برداشته وبه کودک بدهيد و از او بخواهيد تا قطعه را کاملا" لمس و مشاهده کند . آنگاه بگوئيد :« اين رنگ زرد است لطفا" يک رنگ زرد از روي زمين به من بدهيد . بر روي کلمه زرد تکيه کنيد بعد از آن که کودک قطعه اي زرد رنگ به شما داد از او بپرسيد :« اين قطعه که به من دادي چه رنگي است ؟ جواب صحيح کودک مسلما" رنگ زرد خواهد بود . سپس از کودک بخواهيد تا از ميان قطعات موجود بر روي ميز اشياء زرد رنگ را انتخاب نموده و با هر انتخاب وارده زرد را تکرار نمايد بعد از آنکه کودک کاملا" قادر به شناختن ، ناميدن رنگ زرد شد به ترتيب مي توانيد اسامي بقيه رنگها را يک به يک به او بياموزيد .
دقت فرمائيد که همزمان با پيشرفت کودک در ناميدن رنگها به رنگهاي آموخته شده در قبل اشاره کرد ه و از کودک بخواهيد گاهگاهي آنها را مورد شناسائي قرار داده و نام آنها را بيان دارد :« اين فعاليت به خاطر جلوگيري از تداخل اسامي رنگها در نزد کودک است .»
يک بطري گردن باريک ، قطعات بزرگ کاغذ ، مقوا يا پارچه ، مقواي ضخيم ، مداد شمعي ، ماژيک، آبرنگ يا گواش ، کاغذ رنگي ، قيچي ، چسب
توجه :
کودکان در جور کردن رنگها ، منتظر نوبت شدن ، تعقيب جهت هماهنگي ميان چشم و دست ، تمرين سرعت خواهند ياد گرفت .
کارتها را با هم مخلوط کرده و به تعداد مساوي ميان بازيکنان بطري را در مرکز دايره (دايره کوچکتر)خواهند چرخاند وقتي بطري از حرکت ايستاد ، سربطري به طرف يکي از رنگها خواهد بود و شخص چرخاننده بطري با صداي بلند رنگ مورد نظر را بيان خواهدداشت . هر يک از بازيکنان که کارتي همرنگ ، رنگ مورد نظر قرار خواهد داد . برنده بازي کسي که زودتر از ديگران کارتهاي خود را تمام کرده باشد .
مقررات :
هرگاه يکي از بازيکنان اعلام کرد که کارت در دست اوست ( با صداي بلند گفت من) و کارت همرنگ در دست او نبود از بازي کنار گذاشته خواهد بود . هر بازيکني که مسئول چرخاندن بطري است رنگ مورد نظر را اشتباه اعلام کرد از بازي کنار گذاشته خواهد شد . هرگاه بعد از ايستادن بطري چند بازيکن کارت برنده را در دست داشتند . اولين نفري که کلمه من را گفت برنده محسوب مي شود .
شکل ، دسته بندي ، شبيه ، بي شباهت ، مربع ، مستطيل ، مثلث ، دايره و غيره
موادي که مورد استفاده قرار مي گيرد :
قطعات بريده شده اشکل هندسي از مقواي ضخيم ، تخته سه لائي ، فيبر يونوليت ، صفحه اي بزرگ از مقواي ضخيم که اشکال هندسي بر روي آن ترسيم شده باشد ، جعبه بازي اشکال
سه قطعه ( شکل) از مقواهاي بريده شده که دو عدد آنها شبيه بهم و يکي ديگر متفاوت باشد را انتخاب کنيد . يکي از دو قطعه شبيه بهم را برداشته به کودک بدهيد تا دقيقا" آنرا لمس و مشاهده کند آنگاه از کودک بخواهيد تا قطعه شبيه به آنرا پيدا کند . سپس آن را در يک طرف ميز قرار داده و به کودک بگوئيد: « اين قطعه شبيه بهم هستند آنها را در اين طرف ميز قرار ميدهيم . »
آنگاه چند قطعه ديگر به کودک نشان داده و از او بخواهيد تا قطعات شبيه به دو قطعه اول را انتخاب نمايد . بعد از انجام اين عمل قطعات متفاوت در يک سمت و قطعات شبيه بهم در سمت ديگر قرار ميگيرند . آنگاه به کودک بگوئيد :« قطعاتي که در اين قسمت قرار گرفته و شبيه بهم هستند تشکيل يک دسته يا گروه را داده و قطعاتي که با آنها متفاوت يا بي شباهت هستند در طرف ديگر ميز قرار گرفته اند تشکيل دسته ي گروه ديگري داده اند » سپس قطعات را با هم مخلوط کرده و از کودک بخواهيد تا خود دسته هاي شبيه و دسته هاي متفاوت را تشکيل دهد . براي سهولت کار بهتر است در ابتدا از دو دسته استفاده کرد و سپس همزمان با پيشرفت يادگيري کودک تعداد دسته ها را افزايش دهيد . دقت فرمائيد که در اين مرحله براي دسته بندي هيچگونه اشاره اي به نام رنگ و يا شکل قطعه نخواهدشد و دسته بندي صرفا" از نظر ظاهر شيئي انجام مي گيرد .
ناميدن شکل :
سه قطعه شکل ( دو مربع و يک دايره – براي شروع به تضاد شکل ها توجه فرمائيد )
برداريد . يکي از مربع ها را به کودک بدهيد از او بخواهيد تا دقيقا" آنرا مشاهده و لمس نمايد و به او بگوئيد :« اين شکل که در دست داري مربع است حالا با توجه به مربعي که در دست داري ، از ميان دو شکل باقي مانده يک مربع به من بدهيد . آنگاه کودک با نگاه کردن به شکلي که در دست دارد شکل مربع را به شما خواهد داد به او بگوئيد : « من از شما يک مربع خواستم و شما هم به من يک مربع داديد . مي تواني بگويي نام اين شکل چيست .» قطعه مربع شکل را به او نشان دهيد « کودک جواب خواهد داد مربع » در اين فعاليت دقيقا" به تکرار کلمه مربع ( نام شکل ) توجه کنيد . هرگاه کودک در جواب دادن دچار مشکل شده براي سهولت کار مي توانيد خود شما يک قطعه مربع برداشته و با تکرار نام آن از کودک بخواهيد تا او نيز مربع ديگري برداشته و نام آنرا بيان دارد همين فعاليت را براي آموزش ساير شکلهاي هندسي انجام دهيد . سعي کنيد در ابتداء چهار شکل اصلي مربع ، مستطيل ،دايره و مثلث آموخته شود و در مراحل بعدي ، در صورت امکان اسامي بقيه اشکال هندسي آموزش داده شود دقت کنيد که در هنگام آموزش ، ناميدن شکلي جديد ، اسامي شکلهائي که از قبل آموخته است را دوباره تکرار کنيد . با اين عمل علاوه بر کمک به يادآوري کودک از تداخل مطالب در يکديگر جلوگيري مي گردد .
§ در روي صفحه بزرگي از يونوليت سفيد ، شکلهاي بريده شده متفاوتي از کاغذ رنگي بچسبانيد و از کودک بخواهيد تا شکلهايي از ميان قطعات بريده شده برداشته با ناميدن اسم آن بر روي شکل مشابه خود در روي صفحه يونوليت قرار دهد . براي تعميم مفهوم اشکال يادگرفته شده سعي کنيد تا حالات مختلف هر شکل را بر روي يونوليت رسم کنيد .
§ جعبه اي انتخاب کرده و بر روي آن شکلهاي مختلف هندسي را بکشيد دور شکلها را ببريد . از کودک بخوهيد شکلهايي را که انتخاب مي کند از جاي مخصوص خود – شکل مشابه بر روي جعبه – به درون جعبه بياندازد . براي اين بازي بهتر است از شکلهاي چند بعدي استفاده شود .
§ مهم : شکلهايي بر روي صفحات کاغذ بکشيد ، مقداري از هر شکل را در ابتدا به صورت نقطه چين در آوريد . از کودک بخواهيد تا با ترسيم خط بر روي نقطه چين ها شکل ها را کامل کند .
§ مهم: در مرحله دوم ، کار را مقداري پيچيده تر نمائيد . مقداري از هر شکل را حذف کرده و سپس از کودک بخواهيد تا شکل ها را کامل کند . از تکرار نام شکل در هر مرحله تا حد امکان غفلت نورزيد . براي تعميم يادگيري کودک از او بخواهيد تا با نگاه کردن به محيط اطراف خود شکلهاي ياد گرفته شده را مشخص کرده و آنها را نام ببرد .
بالا ، بالاتر ، بالاترين ، پايين ، پايين تر ، پايين ترين ، چپ ، راست
موادي که مورد استفاده قرار مي گيرد :
مقواي ضخيم ، کاغذ رنگي ، عکسهاي متنوع کوچک (برچسب ) ، چسب ، ماژيک
مقواي ضخيمي را به قطعات کوچک 7 در 15 سانتي متر تقسيم کرده وبه صورت کارت در آوريد برروي هر يک از آنها کاغذي رنگي بچسبانيد تعدادي از کارتها را انتخاب نمائيد و بر روي آنها با ماژيک بسمت بالا و تا نيمه هاي دوم کارت فلشي ترسيم کنيد ازميان عکسهاي موجود، عکس چند پرنده ، هواپيما و هليکوپتر را انتخاب کنيد . يونوليت را با ماژيک به چند قسمت کنيد . بر روي تعدادي از قسمتها علامت فلش بسمت بالا را قرار دهيد بر روي قسمتهاي باقي مانده عکسهاي پرنده ، هواپيما و هليکوپتر را در قسمت بالاي هر قسمت نصب کنيد اينک به فلش اشاره کرده ، سرفلش را به فراگيران نشان داده بگوئيد :« اين يک فلش است از اين علامت براي نشان دادن جهت استفاده مي کنيم . يعني سر فلش به هر طرف بود مي خواهند به آن طرف اشاره کنند اينک خوب نگاه کنيد ، سرفلش به طرف بالا است « آنگاه از کودکان بخواهيد تا کلمه بالا را تلفظ کنند بعد از اطمينان از صحت تلفظ کلمه ، کارت را به فرد فرد فراگيران نشان داده و از آنها بخواهيد تا توضيحات شما را دقيقا" بيان دارند ( توضيحات مربوط به فلش و جهت آن ) سپس از فراگير بخواهيد تا تعدادي از عکسها را در دست بگيرد . صفحه يونوليت را در جلوي آنها قرار دهيد از آنها بخواهيد تا براساس علامت فلش با عکسي که بر روي صفحه يونوليت قرار دارد عکس يا فلش بر روي صفحه نصب نمايد . در انجام اين عمل به آنها کمک کرده و دقت کنيد تا هر بار دقيقا" برايتان توضيح دهد که عکس و جهت فلش به چه معنايي است بر تکرار کلمه بالا تاکيد کنيد .
بعد از پايان اين مرحله از فراگيران بخواهيد تا به اطراف خود نگاه کنند و به هر چيزي که فکر مي کنند در بالا قرار گرفته است اشاره نمايند . در اينجا سعي بر آن است که کودک به معناي نسبي مفهوم بالا آگاهي يابد مثلا" لوستر بالاي سر من است . هواپيما در بالا و در آسمان است ، پرنده بالاي سر ما پرواز مي کند .
پايين :
فعاليت بالا را مي توانيد براي آموزش مفهوم پايين نيز تکرار کنيد فقط دقت نماييد در اين فعاليت جهت فلش ها تغيير کرده ، رو به پايين قرار خواهند گرفت و در انتخاب عکس ها نيز سعي گردد تا بجاي عکس پرنده از عکس چارپايان و خزندگان بجاي عکس هواپيما و هليکوپتر از عکس ماشين و قطار ، دوچرخه و غيره استفاده کنيد .
چپ :
مانند فعاليتهاي بالا ، با توجه به تغييرات مورد نياز (تغيير جهت فلشها)
راست :
مانند فعاليتهاي بالا ، با توجه به تغييرات مورد نياز (تغيير جهت فلشها)
بالاتر :
عکس خزنده اي را بر قسمت پايين صفحه ترسيم کنيد . عکس پرنده اي را بالاتر از عکس خزنده ترسيم کنيد . به عکس ها اشاره کرده و بگوئيد :« اين خزنده بر روي زمين حرکت مي کند و اين پرنده در بالا پرواز مي کند . حالا بالاتر از پرنده عکس پرنده ديگري البته کمي کوچکتر از اولي ترسيم کنيد به عکس ها اشاره کرده و بگوئيد :« اين خزنده بر روي زمين حرکت مي کند به خزنده اشاره فرمائيد و اين پرنده در بالا پرواز مي کند به پرنده اشاره فرمائيد و اين فعاليت بکار رفته را بطور صحيح تلفظ نموده و به آنها اشاره نماييد چند عکس در اختيار کودک قرار دهيد واز او بخواهيد تا او نيز حالت بالا و بالاتر را بوجود آورد براي سهولت کار مي توانيد از شابلون پرندگان استفاده کنيد .
بالاترين :
فقط در اين فعاليت تعداد پرندگان را افزايش دهيد و درهنگام استفاده از هر عکس جديد به کودک نشان دهيد که موقعيت عکس جديد را نسبت به بقيه در بالاترين است آنگاه در انتهاي قسمت بالاي صفحه ، پرنده اي قرار داده بگوييد اين بالاترين نقطه است .
پايين ترين :
فعاليت قبلي را تکرار کنيد . توجه کنيد که اين بار نيز جهت توضيح تصاوير از بالاترين نقطه به سمت پايين ترين نقطه حرکت کنيد .
دستها دور کمر و مي گوييد به سمت راست بپيچيد و بعد به سمت چپ يا دست راست را بلند کن ، پاي چپ را بلند کن واگر بچه ها نتوانستند از بازي کنار گذاشته مي شوند .
با دست راست خود پاي چپ ات را لمس کن ، با دست چپ خود گوش راستت را لمس کن يا فعاليتهاي بالا را با پريدن به جهات مختلف نيز انجام دهيد .
زير ، رو ، روي ، داخل ، تو ، درون ، خارج ، بيرون ، اطراف ، جلو ، عقب ، پشت ، ميان ، بين ، تونل ، دور زدن ، ....
توجه : کودکان تشخيص مکان ها و ناميدن مکانها را خواهند يادگرفت .
ميزي که از دو طرف راه عبور داشته باشد در وسط اطاق قرار دهيد فراگيران را بدنبال هم رديف کنيد . خود شما بعنوان سرگروه اول صف قرار گيريد در حاليکه تقليد حرکت قطار را مي کنيد با صداي قطار و سوت قطار حرکت کنيد به فراگيران بگوييد : « حالا مشغول قطار بازي هستيم ، اينجا يک تونل است (به ميز اشاره کنيد ) ميخواهيم از زير سقف تونل رد شويم » آنگاه همگي به نوبت درحال تقليد حرکت و صداي قطار از تونل رد شويد » . از فراگيران بخواهيد تونلها و موانع متعدد ديگري درست کنند و همگي با هم در حاليکه تقليد صداي حرکت قطار را مي کنند از زير سقف آن رد شوند در هنگام رسيدن به هريک از موانع از آنها بپرسيد چکار مي خواهند بکنند . جواب فراگيران بايد « مي خواهيم از زير ... رد شويم » باشد .
عکسي را انتخاب کنيد آنرا روي ديوار نصب کنيد عکس ديگري برداشته به فراگير بگوييد :« توجه کنيد عکسي در اينجاست حالامن عکس ديگري را در زير آن قرار مي دهم در هنگام عمل به عکسها اشاره فرمائيد . از فراگيران بخواهيد تا آنها نيز عکسي در زير عکس شما قرار دهند از فراگير بخواهيد تا رفتار خود را توضيح داده و دقيقا" از کلمه زير استفاده کند . هرگاه فراگير در انجام عمل دچار اشکال شد عمل خود را تکرار کرده و از او بخواهيد تا از فعاليت شما تقليد کند .
رو :
فعاليت يک را تکرار کنيد اما اين بار از تخته هاي موازي و ساير وسايل در دسترس استفاده کنيد تخته هاي موازي را به صورت پلهاي تصوّري براي حرکت قطار در نظر بگيريد و از روي آن رد شويد .
داخل :
(تو- درون) چند حلقه لاستيک يا کارتن هاي خالي را بطوريکه دو سمت جانبي آنها آزاد باشد بر روي زمين قرار دهيد . فعاليت يک را تکرار کنيد اين بار تاکيد شما بر مفهوم (داخل) تو و درون باشد . به فراگيران اجازه دهيد تا واژه هاي مربوط به اين مفهوم (داخل) را بطور آزاد بکار گيرند .
خارج :
در اينجا تاکيد شما بر مفهوم خارج خواهد بود . درهنگام رسيدن به تونل به فراگيران بگوييد : « ما اکنون در خارج تونل هستيم ، تا چند لحظه ديگر به داخل تونل خواهيم رفت » ما اکنون در خارج تونل هستيم تا چند لحظه ديگر به داخل تونل خواهيم رفت. سپس همگي به حالت خزيدن داخل تونل برويد بعد از خارج شدن از تونل به آنها بگوئيد :« ما تا چند لحظه قبل داخل تونل بوديم ولي اکنون از آن خارج شده ايم تاکيد بر کلمات داخل و خارج .
جلو :
اينک مسير حرکت را با دست به فراگيران نشان دهيد به آنها بگوييد وقتي به اين سمت حرکت مي کنيم رو به جلو مي رويم « سپس به سمت جلو حرکت نماييد . با نشان دادن سمت حرکت رو به جلو به فراگيران نام نفر جلوتر از آنها را گفته و به آنها بگوييد با توجه به سمت حرکت ما که رو به جلو ست حسن جلوي حسين قرارگرفته و فراگيران را تشويق نماييد تا آنها نام نفر جلوئي را بيان دارند .
پشت :
طبق فعاليت بالا ، ولي مسيرآن جهت عکس خواهد بود .
ميان : فراگيران را به دوستون تقسيم نماييد . خود در ميان دو ستون از فراگيران قرار گيريد و به آنها بگوييد الان من در ميان شما هستم يعني يک طرف من ستوني مرکب از (اسامي بچه ها در سمت چپ را بگوييد و در طرف ديگر من ستوني از اسامي بچه ها در سمت راست را بگوييد ) و من در بين شما هستم و از بچه ها بخواهيد همين کار را انجام داده و بگويند به چه صورتي قرار گرفته اند .
آشنايي با وزن ، مشاهده ، سنجش و اندازه گيري ، آشنايي با مفاهيم و واژه هاي مربوط به وزن ، اجسام و مايعات
کلمات مورد استفاده :
وزن ، وزنه ، وزن کردن ، ترازو، سبک ، سبک تر ، سبکترين ، سنگين ، سنگين تر ، سنگين ترين ، کيلو، ليتر ، مساوي ، شاهين ترازو
مواد :
ترازو، سنگ ترازو ، اشياء مختلف با وزنهاي مختلف ، مايعات ، پيمانه (ليتر)
در ابتدا سه وزنه در اختيار فراکير قرار دهيد و سپس همزمان با پيشرفت او در درک مفهوم ، تعداد وزنه ها را افزايش دهيد .
سبک تر : وزنه سنگين در شماره 1 را در اختيار فراگير قرار دهيد از فراگير بخواهيد تا وزنه را حرکت دهد مسلما" او با توجه به وزن وزنه در حرکت آن مقداري مشکل خواهد داشت . حال از وسيله مورد استفاده در فعاليت 2 (سبک) استفاده کنيد از فراگير بخواهيد تا وزنه جديد را حرکت دهد بديهي است که او در اينکار موفق تر از بار اول ( حرکت دادن وزنه سنگين ) خواهد بود . به او بگوئيد براي حرکت دادن اين وزنه ( به وزنه سنگين اشاره فرمائيد ) دچار مشکل شديد زيرا آن وزنه سنگين بود اما دربار دوم هنگام حرکت دادن اين وزنه (به وزنه سبک اشاره فرمائيد ) مشکلي نداشتيد زيرا اين وزنه سبک تر از وزنه اولي است . از فراگير بخواهيد تا ضمن تلفظ صحيح واژه سبک تر ، دريافت خود را از مطلب بيان دارد . وزنه متفاوت ديگري را در اختيار فراگير قرار دهيد و از او بخواهيد تا با مقايسه آنها نسبت به تشخيص وزنه سبک تر اقدام نمايد .
سبک ترين : وزنه هايي به فراگير مي دهيم يکي از ديگري سبک تر تا حرکت دهد و عقيده خود را در مورد هر يک بيان دارد با قرار دادن وزنه هاي متفاوت در دسترس کودک از او بخواهيد تا ضمن اداي واژه سبک ترين آنها را مرتب کرده و سبک ترين وزنه را مشخص نمايد .
** دقت فرمائيد در هنگام آموزش اين مفاهيم چون تاکيد صرفا" به دريافت حسي کودک است لذا تفاوت ميان وزنه ها بايد کاملا" مشخص و متمايز باشد .
کيلو :
دريک کفه ترازو وزنه اي يک کيلويي قرار دهيد دو کفه ترازو پايين و بالا خواهد رفت به فراگير بگوئيد . اين کفه پايين تر است چون سنگي که در آن گذاشته ايم باعث سنگين تر شدن اين کفه گرديده است سپس به شاهين ترازو اشاره کرده و بگوييد :« دقت کنيد علاوه بر آنکه کفه ها پايين و بالا قرار گرفته اند اين دو علامت نيز پايين و بالا هستند به اين دو علامت شاهين ميگويند . شاهين براي مقايسه کردن وزن اشياء بکار مي رود يعني هر گاه دو شيئي موجود در کفه ها با هم برابر يا مساوي باشند شاهين روبروي هم قرار گرفته و هرگاه وزن اشياء با هم برابر نباشند ، آن کفه اي که جسم سنگين تر در آن قرار دارد پائين مي رود . سپس وزنه هاي مختلف در اختيار او قرار دهيد تا سبک تر و سنگين تر را انتخاب کند و به درستي حدس خود برسد .
بگوييد براي راحت تر شدن کار تصميم گرفته شده در همه جا براي وزن کردن اشياء از وزنه هائي شبيه بهم استفاده کنند به اين وزنه هاي شبيه به هم سنگ يا وزنه گويند تا بدانند براي وزن کردن تمام اشياء از يک سنگ استفاده نمي کنند بلکه از وزنه هاي مختلف استفاده مي کنند .
ليتر
براي سنجش حجم آب ، شير ، شربت و ساير مايعات از ليتر استفاده مي شود با توجه به توان ذهني فراگير هر گاه لازم بود با پيمانه کردن مايعات مختلف و توزين و مقايسه کردن آنها تفاوت وزن مخصوص ، سنگيني يا سبکي مايعات را به فراگير نشان دهيد .
احساس لمس کردن ، پرورش حس لامسه ، آشنايي با اشياء از طريق حس لامسه ، تشخيص بافت ، وزن ، اندازه و شکل اشياء از طريق لمس کردن ، تمرکز يافتن ، ناميدن ، صحبت کردن ، مشاهده کردن و افزايش قدرت تجسم اشياء
کلمات مورد استفاده :
نرم ، سخت ، هموار ، ناهموار ، صاف ، سنگين ، سبک ، بزرگ ، کوچک ، ضخيم ، کلفت ، نازک ، لمس کردن ، حس کردن ، حس لامسه ، ابريشمي ، پشمي ، زبر ، لطيف ، سفت ، سرد ، گرم ، داغ ، چسبنده ، لغزنده ، تندتر ، کند تر،خشک
در يک ظرف مقداري آرد بريزيد از کودک بخواهيد دست خود را درون آرد کرده و آنرا لمس نمايد . از او بپرسيد :« از لمس کردن آرد چه احساسي ميکني به فراگير کمک کنيد تا احساس خود را بيان دارد . به او بگوئيد : « آرد نرم و لطيف است و بر روي نرم و لطيف تکيه فرمائيد . حالا مقداري نمک در اختيار فراگير قرار دهيد از او بخواهيد دست خود را داخل نمک کرده آنرا لمس نمايد . از او بپرسيد از لمس کردن نمک چه احساسي مي کند به فراگير کمک کنيد تا احساس خود را بيان دارد به او بگوئيد :« نمک زبر و خشن است » بر روي کلمه زبر و خشن تاکيد بفرمائيد . از فراگير بخواهيد تا کلمات زبر و خشن را تکرار نمايد حالا دو ظرف انتخاب فرمائيد در يکي از آنها آرد و در ديگري نمک بريزيد از فراگير بخواهيد يکي از دستهاي خود را داخل آرد کرده و آنرا لمس نمايد و دست ديگر خود را نيز داخل نمک کرده و هر دو را لمس کند . حالا چه احساسي مي کند در بيان احساس به فراگير کمک کنيد و دوباره توضيح دهيد که آرد نرم و لطيف است و نمک زبر و خشن .
اشياء را در اختيار او بگذاريد تا او با لمس کردن احساس خود را بگويد . مي توانيد اشياء را در کيسه بگذاريد و وقتي از کيسه بيرون مي آورد احساسش را بگويد بهتر است در شروع تعداد کم باشد . مي تواند علاوه برگفتن نام شي ، اشاره به چه مصرفي دارد نيز بکند ؟ آنرا کجا مي توان يافت ؟ با آن چه کار يا کارهايي انجام مي دهند ؟ و شکل شي را توصيف کند .
آنها را از لحاظ کوتاه بلند و در نهايت طول و حجم بيان کند .
از کودک بخواهيد بدون نگاه کردن به اطراف خود ، نام اشياء گوناگون ديگري که داراي همان احساس و کاربرد هستند را بيان دارد .
صفحه اي از يونوليت يا مقوا ياتخته سه لايي انتخاب کرده و به چند قسمت تقسيم کرده در هر قسمت سمباده ، پارچه ابريشمي ، ... اشياء نرم ، هموار ، ناهموار نصب نماييدو اشيائي نيز در داخل کيسه قرار دهيد . از فراگير بخواهيد در ابتدا مواد نصب شده بر روي صفحه را لمس نمايد و احساس خود را بيان نمايد و سپس دست خود را درون کيسه فرو کرده و اشيائي را که داراي همان گونه از احساس است که از لمس بر روي مواد نصب شده بر روي صفحه تجربه کرده ، پيدا نموده و نام آنها را بيان داشته از کيسه بيرون آورده و بر روي صفحه در جاي خود قرار دهد.
خشک و تر :
يک سري پارچه را به او بدهيد خشک است و بعد در آب فرو ببريد ، تر مي شود .
چسبنده – چسبناک
لغزنده – ليز :
صابون توي دستش مي گيرد لغزندگي ايجاد مي کند و قتي مي اقتد ليز مي خورد= ماهي
سرد و گرم و داغ و خنک ، يخ و جوش دست مي زند احساس خود را بيان مي کند کيسه آب گرم – بادبزن – خنک
چشمهايش را بسته و روي دست او شکلهاي هندسي بکشيم ، بانوک مداد يا نرمي ... لمس کند .
اين کار به پرورش قدرت درک فضايي فراگير کمک مي کند .
با اندازه هاي مختلف انتخاب ظرف از بزرگ به کوچک رديف کنيد . بچه ها را تشويق کنيد از کوچک به بزرگ توي هم بگذارند بعد دوباره از آنها بخواهيد با چشم بسته اين کار را انجام دهند يا مهره هايي را به اندازه بزرگ و کوچک يا بلند و کوتاه مرتب کرده و بعد چشم بسته اين کار را انجام دهد .
آشنايي با چشيدنيها
هدف : احساس چشيدن ، پرورش حس چشايي ، آشنايي با مزه ها از طريق چشيدن ، تمرکز يافتن ، ناميدن مزه ها ، صحبت کردن ، مشاهده کردن ، تقويت عضلات گويايي ، آشنايي با طبخ غذا
کلمات مورد استفاده :
شور ، شيرين ، ترش ، گرم، سرد ، خنک ، آبکي ، خشک ، تلخ ، خرد شدني ، نرم ، گس ، ... و غيره
مواد :
نمک ، قند ، شکر ، آبنبات ، انواع مرکبات ، شيريني ، نان سوخاري ، انواع مواد غذايي در دسترس با طعم هاي مختلف ، انواع آب ميوه ها ، انواع هسته ميوه ها ، فرني ، آش و غيره
حبه قند = شيريني ، ترش – تلخ – تند - گس =خرمالو آيا دهان تغيير يافته يا نه ميوه اي که خوردي خرمالو بود و احساسي که کردي احساس گس بودن است .
از زبان ، تصويري را تهيه کرده و آنرا به فراگيران نشان داده بطور مختصر به آنها نشان دهيد که هر قسمت از زبان ما مسئوليت تشخيص يکي از مزه ها را بعهده دارد بطور مثال پرزهاي قارچي در نوک زبان نسبت به شيريني .
بعد از آشنايي فراگير با مفاهيم شور و ترش و تلخ مقداري آب ليمو ، شربت ، آلبالو و ساير نوشيدنيها با بوها و مزه هاي مختلف در اختيار فراگير قرار دهيد از او بخواهيد تا هريک از آنها را بياشامد و ضمن بيان مزه آنها اسم آنها را نيز بگويد . بعد از بدست آوردن مهارت کامل از فراگير بخواهيد چشمان خود را ببندد آنگاه بيني را محکم بگيرد ، بر روي زبان او مقداري از مواد را قرار دهيد فراگير بسختي قادر است تا با مزه کردن و چشيدن نوشيدني نام آن را بيان کند . دفعه بعد بيني را باز مي گذارد هم مزه و هم نام نوشيدني را مي گويد .
منظور از اين فعاليتها آشنا نمودن فراگير با اين واقعيت است که زبان صرفا" مخصوص تشخيص دادن مزه ها و آشنايي با اينکه اين مزه مربوط به چه ماده اي است ، چنانکه در قسمت بالا نشان داده شده بيشتر مربوط به استفاده از ساير حواس مانند حس بويايي و حس بينايي است لذا در بيشتر موارد براي درک مفهوم علاوه بر عضو اصلي ساير حواس نيز به ما کمک خواهند کرد .
بازي با ميوه ها :
دو عدد سيب يا ميوه هاي فصل را در اختيار فراگير قرار دهيد . نخي با طول متوسط ( در رابطه با قد فراگير) و چوبي گرد در اختيار فراگير بگذاريد او را تشويق کنيد تا يک سر نخ را به ميوه بسته و سر ديگر آنرا به چوب ببندد همين کار را از فراگيران ديگري بخواهيد براي انها توضيح دهيد تا آماده ايستاده و با ااشاره شماسعي کنند تا با چرخاندن چوب در ميان دستهاي خود و در نتيجه پيچيدن نخ به دور آن ميوه را به ميان دستهاي خود بگيرند . هر يک از بازي کنان که زودتر موفق شد به ميوه ها دست يابد برنده بازي خواهد بود . بعنوان جايزه ميوه اي به او بدهيد و از او بخواهيد تا با تناول کردن ميوه احساس خود را بيان دارد و در بيان احساس به او کمک کنيد .
اين کار باعث تقويت بيان احساس و صحبت کردن و تشويق به خوردن ميوه مي شود .
اسامي مواد غذايي و ميوه ها ، بوي معطرو مطبوع ، بوي ناخوشايند ، بوي تند و تيز ، شامه
توجه :
در کودکان آشنايي با بوهاي مختلف ، پرورش حس بويايي ، آشنايي با مواد مختلف از طريق حس بويايي ، احساس بوکردن ، تمرکز يافتن ، ناميدن ، صحبت کردن ، مشاهده کردن ، توجه کردن ،ايجاد خواهد شد .
موادي که استفاده خواهد شد :
انواع ميوه ها ، انواع اشياء ، ومواد بودار در دسترس ، سرکه ، عطر ، گل ، الکل و کليه مواد بودار در دسترس
تشخيص بوها ، چشم بسته ،...
از کودکان بخواهيم بين شيرينها آنچه به دارچين يا هل آميخته است جدا کند .
دسته بندي : ظرفهايي که يک نوع بو دارد در يک رديف قرار دهد
موادي که مورد استفاده قرار خواهد گرفت :
مقوا، تصوير اشياء و حيوانات مختلف ، ضبط صوت ، اشياء در دسترس قوطي هاي خالي (ترجيحا" پلاستيکي يا فلزي) شن ، رنگ ، ماسه ، آب ، قطعات کوچک آهن ، شيشه خرده ، کليه وسايل در دسترس ، حبوبات
سعي کنيد در ابتدا تعداد صداهاي توليد شده کم باشد اما به ترتيب همزمان با افزايش مهارت فراگير تعداد صداهاي توليدي را افزايش دهيد .
براي فراگيران کم سن تر سعي کنيد که در ابتدا تضاد ميان صداهاي توليد شده زياد باشد تا فراگير با سهولت بيشتري قادر به تشخيص صداها گردد . همزمان با افزايش مهارت فراگير به کاهش تفاوت صداها اقدام فرمائيد .
بعد از مقداري تمرين مي توانيد از فراگيران بخواهيد دوبه دو يا بصورت گروهي فعاليت فوق را تکرار کنند .
بازي با موزيک = دور صندلي با صداي موزيک بچرخيد . هرگاه صدا قطع شد روي صندلي بنشيند .
حالا از فراگير بخواهيد همزمان با صداي ضرب شما نسبت به اجراي حرکات تند يا کند اقدام کند . تنظيم حرکات با ريتم ضرب ، اين کار را با به هم زدن دستها نيز مي توانيد اجراء کنيد .
بعدا" مي توانيد دو دستور در يک زمان ( دراز بکش و دست بزن يا روي صندلي بنشين دستها را پشت قلاب کن ) از او بخواهيد که انجام دهد . همزمان با افزايش مهارت فراگير تعداد دستورات را افزايش دهيد اين فعاليت براي کمک به حافظه و دقت و ترمز است .
هرگاه بازيکني اعلام کرد که کارت مربوطه در دست اوست اما دريافت که اشتباه کرده است از بازي خارج شده و بازنده محسوب مي شود .
هرگاه از يک تصوير چند کارت در اختيار فراگيران باشد اولين نفري که اعلام مي دارد من ، برنده محسوب مي شود .
هريک از فراگيران که قادر به بيان کلمات قبلي نبود و يا نتوانست کلمه اي در ارتباط با جمله ساخته شده بيان دارد بازنده شده از بازي خارج مي گردد . شروع دوباره بازي از نفر اول بعد از فراگير بازنده است بازي به همين ترتيب ادامه مي يابد و سرانجام آخرين نفر برنده بازي خواهد بود .
اين فعاليت را بصورت گروهي نيز مي توانيد انجام دهيد به اينصورت که تعدادي تصوير را انتخاب کرده و از هر تصوير چند عدد آنها را بر زده و به تعداد بازيکنان تقسيم کنيد آنگاه با ناميدن هر شيئي ، هر فراگير بايد بسرعت در ميان تصويرهاي خود گشته و همگام با پيداکردن تصوير ضمن ناميدن آن ، تصوير مربوطه را به کنار بگذارد . برنده بازي کسي خواهد بود که زودتر از همه کارتهاي تصويري را تمام کند .
کلماتي چون کتاب ، کباب ، حباب را براي فراگير بيان داريد از او بخواهيد تا کلمه بي ارتباط با ساير کلمات را مشخص کند .
اسم داستان چه باشد ؟ داستاني براي فراگير بيان داريد از او بخواهيد با دقت به داستان گوش کند . از فراگير بخواهيد با توجه به متن و هدف داستان عنوان براي آن انتخاب کند . هرگاه فراگير در انتخاب عنوان با مشکلي مواجه شد ، شما چند عنوان بيان داشته و از فراگير بخواهيد تا ازميان عناوين انتخاب شده بهترين و مناسب ترين عنوان را انتخاب کند .
براساس اين يافته ها بسياري از متخصصان تعليم و تربيت بر اين نکته تاکيد دارند که يکي از ضروري ترين و اساسي ترين اصول تعليم و تربيت در اين سنين صحبت با کودک است خواه اين صحبت از طرف والدين باشد و خواه از طريق راديو و ضبط صوت و تلويزيون . (هنگام پختن غذا) گفتار شما پلي است براي برقراري ارتباط کودک با دنياي خارج .زيرا بسياري از افراد مهارت براي برقراري ارتباط را طي مراحلي به شرح ذيل کسب کرده و پس از اکمال هر مرحله به مرحله ديگر پاي مي گذارد اين مراحل عبارتند از : 1- گوش دادن 2- سخن گفتن 3- خواندن 4- نوشتن
زبان يک پديده اجتماعي است . هرگاه کودک نتوانست در سنين اوليه عمر خود به اين پديده هاي اجتماعي شگرف دست يابد ديگر نميتوان اميد چنداني به آينده او داشت .
کلمات مورد استفاده :
چشم ، بينايي ، ديدن ، مشاهده کردن ،شبيه ، متفاوت ، شباهت ، نام اشياء ، حيوانات ، مکانها ، اشخاص و غيره ...
مواد :
عکس ها و مجلات گوناگون ، کتاب ، مواد طبيعي در دسترس ، انواع اشياء مورد استفاده در محيط زندگي ، اشياء و مواد يکسان و شبيه به هم ، ذره بين ، آب ، سکه ، ليوان ،توپ، حلقه بسکتبال يا کارتن خالي و تيله
شي را تعريف کن :
اشياء ساده اي مثلا" ليوان ، مداد ، گچ و غيره را دراختيار فراگير قرار دهيد از او بخواهيد آنها را با دقت مشاهده کند از او بخواهيد نام آنرا بيان دارد و شکل را توضيح دهد .سپس چشم بسته شکل مورد نظر را مجسم کند (پرورش قدرت تجسم ) بعد از کسب مهارت زمان مشاهده را کم کنيد دوباره در اطراف هر چه مي بيند شرح دهد و بعد چشمان خود را ببندد و دوباره شرح دهد هر چه بيشتر بهتر .
براي انجام اين فعاليت مي توانيد از تصوير نيز استفاده کنيد دقت کنيد که تصويرها در ابتدا ساده باشد ترجيحا" تصويرهايي که فراگير از قبل با آنها آشناست مثلا" شخصيتهاي کارتوني مشهور سپس تصوير ها را پيچيده تر کنيد .
چند تا شي مي بيني ؟
بيشتر مي کنيم اول با چشمان باز بعد با چشمان بسته
داستانگوئي : تصاوير را نشان داده از آنها بخواهيد داستان بگويند سپس از تصاوير جديد و پيچيده تر استفاده کرده تا خلاقيت آنها را افزايش دهد .
* در شروع کل تصويرها حتي الامکان بايد ساده انتخاب شوند بعد پيچيده تر ، تصويري ناقص از اشياء آشنا تهيه فرمائيد ( ترجيحا" شکل آدم) از فراگير بخواهيد تا با استفاده از حافظه خود نسبت به تکميل شکل ناقص اقدام نمايد .
بلوم دريافت که برحسب مطالعات انجام شده تا سن 17 سالگي ، حدود 50% از رشد هوشي بين زمان تولد تا 4 سالگي مي باشد و حدود 30% بين 4 تا 8 سالگي و 20% باقيمانده 8 تا 17 سالگي شکل مي گيرد .
محققان معتقدند در اثر زندگي کردن در يک محيط تربيتي غني خصوصا" در سالهاي نخست زندگي کورتکس مغزي رشد مي کند ، شيارهاي آن عميق تر مي گردد و وزنش افزايش مي يابد و قسمتي از اين افزايش مغز به علت افزايش سلولهاي گليا و قطر رگهايي است که خون را به کورتکس مي برد . مغز تقويت شده داراي ميزان بيشتري از آنزيم حافظه ساز است که در نتيجه زندگي در محيط غني تربيتي و با امکانات فراگيري گسترده فراهم آمده است .
پس نتيجه مي گيريم که رشد ذهني کودکان نياز به محيط ترييتي و آموزشي غني دارد و بايد محيطي را آماده کنيم تا کودکان به آموزش مهارتهاي فکري بپردازند .
آشنايي با مفاهيم يکي از اصولي ترين و ابتدايي ترين مهارتهاي فکري است که کودک در طول زندگي خود بدست مي آورد . شناخت مفاهيم باعث خواهد شد تا کودک با استفاده از آن مفاهيم آماده پيشرفت به سمت بالاتر مهارتهاي فکري گردد و از اين طريق بتواند خود را براي زندگي اجتماعي آينده و ايجاد ارتباط با ساير افراد از طريق کاربرد واژه ها و سمبلهاي مشترک آماده نمايد . مثلا" کودکان اگر بخواهند مقداري رياضي ياد بگيرند و در آينده در گوشه اي از جامعه خدمتي ارائه دهند ناچار هستند با اين سه حوزه آشنا بشوند . تجربه عدد ، تجربه فضا ، تجربه کميت ، قبل از اينکه مفاهيم ، عدد ، فضا و کميت در سالهاي مختلف دبستان تدريس بشود لازم است بچه ها اين مفاهيم را به صورت تجربي تجربه کرده باشند و موفقيتها در دوره هاي بعدي منوط به تجربه در اين سه حوزه است .
رشد ذهني کودک براساس مراحل خاص تکامل مي يابد . توجه به طي اين مراحل و زمان آن در آموزش کودکان مهم است .
هدف : آشنا شدن با مفاهيم
آشنايي با مفاهيم « رنگ »
بازي با چرخاندن بطري
آشنايي با مفاهيم شکل
آشنايي با جهت ها
آشنايي با مکانها
آشنايي با وزنها
آشنايي با لمس کردنيها
آشنايي با چشيدنيها
آشنايي با بوئيدنيها
آشنايي با شنيدنيها
آشنايي با ديدنيها
آشنايي با مفاهيم « رنگ »
بازي با چرخاندن بطري
آشنايي با مفاهيم شکل
آشنايي با جهت ها
آشنايي با مکانها
آشنايي با وزنها
آشنايي با لمس کردنيها
آشنايي با چشيدنيها
آشنايي با بوئيدنيها
آشنايي با شنيدنيها
آشنايي با ديدنيها
هدف : آشنا شدن با مفاهيم
توجه : اينکار باعث افزايش گنجينه لغات ، توانايي مقايسه کردن ، توانايي اندازه گيري ، درک توالي مي باشد .
وسايلي که استفاده مي شود :
تعدادي چوب در اندازه هاي مختلف ، تعدادي مداد در اندازه هاي مختلف ، اشياء و افراد موجود در اتاق و...
فعاليتها
کوتاه
« دقت کنيد اختلاف ارتفاع چوبها کاملاً مشخص باشد بعدا" ارتفاع را به حداقل برسانيد .»
به کودک اجازه دهيد تا خود چوب هائي را انتخاب نموده و کوتاهي يا بلندي آنها را مشخص نمايد .
بلند :
اين کار را نيز شبيه کوتاه انجام مي دهيم .
کوتاهتر :
بعد از آموزش کوتاه و بلند ، دو چوب ديگر را در کنار هم قرار داده و به کودک بگوئيد : « نگاه کن يکي از اين چوبها کوتاهتر از چوب ديگر است ( به چوب کوتاهتر اشاره نمائيد ) اجازه دهيد تا فراگير خود چوبها را لمس کرده ، آنها را در کنار يکديگر بگذارد و با هم مقايسه نمايد . چوبهاي متعددي با طولهاي مختلف در اختيار کودک قرار دهيد او را تشويق به مقايسه چوبها با يکديگر نمائيد و به او کمک کنيد تا بدرستي چوب کوتاهتر را تشخيص دهد .
بلندتر:
اينک دو چوب ديگر را کنار هم قرار دهيد به فراگير بگوئيد نگاه کن يکي از اين چوبها بلندتر از چوب ديگر است ( به چوب بلندتر اشاره کنيد ) اجازه دهيد تا فراگير خود چوبها را لمس کرده آنها را درکنار يکديگر بگذارد و با هم مقايسه نمايد و چوبهاي متعددي با طولها و رنگهاي مختلف در اختيار کودک قرار دهيد او را تشويق کنيد تا چوبها را با هم مقايسه کند به او کمک کنيد تا بدرستي چوب بلندتر را تشخيص دهد .
کوتاهترين :
حال سه چوب را در اندازه هاي مختلف انتخاب کنيد دو عدد از آنها را با هم مقايسه کنيد . چوب کوتاهتر را مشخص کنيد سپس چوب سوم را در کنار دوچوب ديگر بگذاريد . به چوب سوم اشاره کرده و به فراگير بگوئيد اين چوب کوتاهترين چوب در ميان اين چوبها است . سپس از فراگير بخواهيد تا کوتاهترين چوب را درميان مجموعه هاي سه تايي چوبها مشخص نمايد .
بلندترين :
سه چوب ديگر انتخاب نمائيد دو عدد از آنها را با هم مقايسه کنيد . چوب بلندتر را مشخص نماييد ، سپس چوب سوم را در کنار دو چوب ديگر بگذاريد به چوب سوم اشاره کرده و بگوئيد اين چوب بلندترين چوب در ميان اين چوبهاست . سپس از فراگير بخواهيد تا بلندترين چوب را در ميان مجموعه هاي سه تايي چوبها مشخص نمايد .اين عمل را با چوبهاي مختلف تکرار کنيد تا فراگير کاملا" در تشخيص مفهوم بلندترين مهارت يافته و تفاوت مفهوم بلندترين را با بلندتر و بلند دريابد.
آشنايي با مفاهيم « رنگ »
توجه :
کودکان کلمات رنگها ، دسته بندي ، شبيه ، بي شباهت ، روشن ، تيره ، روشن تر ، تيره تر را خواهند آموخت .
وسايلي که استفاده مي شود :
قطعات متنوع رنگارنگ (لگوها) قطعات بريده شده يک مقواي ضخيم که بر روي آنها کاغذهاي رنگي چسبانده شده است .
فعاليتها
سه قطعه ( دو تا شبيه بهم از لحاظ رنگ و يکي متفاوت ) را انتخاب کنيد . يکي از دوقطعه شبيه بهم را برداشته به کودک بدهيد تا دقيقا" آنرا لمس و مشاهده کند ، آنگاه از کودک بخواهيد تا قطعه شبيه به آنرا پيدا کند ، سپس آنها را در يک طرف ميز قرار داده و به کودک بگوئيد : « اين دوقطعه شبيه بهم هستند آنها را در يک ميز قرار مي دهيم . » آنگاه چند قطعه ديگر به کودک نشان داده و از او بخواهيد قطعات شبيه به دوقطعه اول را انتخاب نمايد . بعد از انجام اين عمل قطعات شبيه بهم در يک سمت و قطعات متفاوت در سمت ديگر ميز قرار مي گيرد . آنگاه به کودک بگوئيد :« قطعاتي که در اين قسمت قرار گرفته و شبيه به هم هستند تشکيل يک دسته يا گروه را داده و قطعاتي که با آنها متفاوت يا بي شباهت هستند و در يک طرف ديگر ميز قرار گرفته اند تشکيل دسته يا گروه ديگري داده اند . سپس قطعات را با هم مخلوط کرده و از کودک بخواهيد تا خود دسته هايي شبيه يا متفاوت تشکيل دهد . براي سهولت کار بهتر است در ابتدا از دو دسته استفاده کرده و سپس همزمان با پيشرفت يادگيري کودک تعداد دسته را افزايش دهيد . دقت فرمائيد در اين مرحله براي دسته بندي صرفا" از لحاظ ظاهر شيئي انجام مي گيرد .
تشخيص رنگها :
تعدادي قطعات سياه و سفيد بر روي ميز بگذاريد يکي از قطعات سفيد را برداشته به کودک بدهيد تا دقيقا" آنرا مشاهده و لمس نمايد ، سپس از او بخواهيد تا از ميان قطعات موجود روي ميز يکي ديگر از قطعات همرنگ (سفيد) را به شما بدهد . دقيقا " بر روي همرنگ تکيه کنيد تا کودک در ضمن انجام عمل ، مفهوم همرنگ را دريابد . از به کار بردن و ناميدن رنگ در اين قسمت کاملا" خودداري کنيد هرگاه کودک قادر گرديد که قطعات سفيدي را ازميان قطعات سياه جدا نمايد آنگاه رنگهاي ديگر را به ترتيب در داخل مجموعه قرار داده و از کودک بخواهيد تا بر حسب رنگ ، آنها را دسته بندي نمايد .
ناميدن رنگها :
دو رنگ اصلي زرد و آبي را انتخاب نمائيد . تعدادي از قطعات آبي و زرد (از لحاظ رنگ يکسان اما از لحاظ شکل متفاوت ، زيرا هدف در اين مرحله ناميدن از لحاظ رنگ است نه شکل) را بر روي ميز قرار دهيد . يکي از قطعات زرد را برداشته وبه کودک بدهيد و از او بخواهيد تا قطعه را کاملا" لمس و مشاهده کند . آنگاه بگوئيد :« اين رنگ زرد است لطفا" يک رنگ زرد از روي زمين به من بدهيد . بر روي کلمه زرد تکيه کنيد بعد از آن که کودک قطعه اي زرد رنگ به شما داد از او بپرسيد :« اين قطعه که به من دادي چه رنگي است ؟ جواب صحيح کودک مسلما" رنگ زرد خواهد بود . سپس از کودک بخواهيد تا از ميان قطعات موجود بر روي ميز اشياء زرد رنگ را انتخاب نموده و با هر انتخاب وارده زرد را تکرار نمايد بعد از آنکه کودک کاملا" قادر به شناختن ، ناميدن رنگ زرد شد به ترتيب مي توانيد اسامي بقيه رنگها را يک به يک به او بياموزيد .
دقت فرمائيد که همزمان با پيشرفت کودک در ناميدن رنگها به رنگهاي آموخته شده در قبل اشاره کرد ه و از کودک بخواهيد گاهگاهي آنها را مورد شناسائي قرار داده و نام آنها را بيان دارد :« اين فعاليت به خاطر جلوگيري از تداخل اسامي رنگها در نزد کودک است .»
روشن ، تيره ، روشن تر ، تيره تر
بازي با چرخاندن بطري
يک بطري گردن باريک ، قطعات بزرگ کاغذ ، مقوا يا پارچه ، مقواي ضخيم ، مداد شمعي ، ماژيک، آبرنگ يا گواش ، کاغذ رنگي ، قيچي ، چسب
توجه :
کودکان در جور کردن رنگها ، منتظر نوبت شدن ، تعقيب جهت هماهنگي ميان چشم و دست ، تمرين سرعت خواهند ياد گرفت .
فعاليتها
کارتها را با هم مخلوط کرده و به تعداد مساوي ميان بازيکنان بطري را در مرکز دايره (دايره کوچکتر)خواهند چرخاند وقتي بطري از حرکت ايستاد ، سربطري به طرف يکي از رنگها خواهد بود و شخص چرخاننده بطري با صداي بلند رنگ مورد نظر را بيان خواهدداشت . هر يک از بازيکنان که کارتي همرنگ ، رنگ مورد نظر قرار خواهد داد . برنده بازي کسي که زودتر از ديگران کارتهاي خود را تمام کرده باشد .
مقررات :
هرگاه يکي از بازيکنان اعلام کرد که کارت در دست اوست ( با صداي بلند گفت من) و کارت همرنگ در دست او نبود از بازي کنار گذاشته خواهد بود . هر بازيکني که مسئول چرخاندن بطري است رنگ مورد نظر را اشتباه اعلام کرد از بازي کنار گذاشته خواهد شد . هرگاه بعد از ايستادن بطري چند بازيکن کارت برنده را در دست داشتند . اولين نفري که کلمه من را گفت برنده محسوب مي شود .
آشنايي با مفاهيم شکل
شکل ، دسته بندي ، شبيه ، بي شباهت ، مربع ، مستطيل ، مثلث ، دايره و غيره
موادي که مورد استفاده قرار مي گيرد :
قطعات بريده شده اشکل هندسي از مقواي ضخيم ، تخته سه لائي ، فيبر يونوليت ، صفحه اي بزرگ از مقواي ضخيم که اشکال هندسي بر روي آن ترسيم شده باشد ، جعبه بازي اشکال
فعاليتها
سه قطعه ( شکل) از مقواهاي بريده شده که دو عدد آنها شبيه بهم و يکي ديگر متفاوت باشد را انتخاب کنيد . يکي از دو قطعه شبيه بهم را برداشته به کودک بدهيد تا دقيقا" آنرا لمس و مشاهده کند آنگاه از کودک بخواهيد تا قطعه شبيه به آنرا پيدا کند . سپس آن را در يک طرف ميز قرار داده و به کودک بگوئيد: « اين قطعه شبيه بهم هستند آنها را در اين طرف ميز قرار ميدهيم . »
آنگاه چند قطعه ديگر به کودک نشان داده و از او بخواهيد تا قطعات شبيه به دو قطعه اول را انتخاب نمايد . بعد از انجام اين عمل قطعات متفاوت در يک سمت و قطعات شبيه بهم در سمت ديگر قرار ميگيرند . آنگاه به کودک بگوئيد :« قطعاتي که در اين قسمت قرار گرفته و شبيه بهم هستند تشکيل يک دسته يا گروه را داده و قطعاتي که با آنها متفاوت يا بي شباهت هستند در طرف ديگر ميز قرار گرفته اند تشکيل دسته ي گروه ديگري داده اند » سپس قطعات را با هم مخلوط کرده و از کودک بخواهيد تا خود دسته هاي شبيه و دسته هاي متفاوت را تشکيل دهد . براي سهولت کار بهتر است در ابتدا از دو دسته استفاده کرد و سپس همزمان با پيشرفت يادگيري کودک تعداد دسته ها را افزايش دهيد . دقت فرمائيد که در اين مرحله براي دسته بندي هيچگونه اشاره اي به نام رنگ و يا شکل قطعه نخواهدشد و دسته بندي صرفا" از نظر ظاهر شيئي انجام مي گيرد .
ناميدن شکل :
سه قطعه شکل ( دو مربع و يک دايره – براي شروع به تضاد شکل ها توجه فرمائيد )
برداريد . يکي از مربع ها را به کودک بدهيد از او بخواهيد تا دقيقا" آنرا مشاهده و لمس نمايد و به او بگوئيد :« اين شکل که در دست داري مربع است حالا با توجه به مربعي که در دست داري ، از ميان دو شکل باقي مانده يک مربع به من بدهيد . آنگاه کودک با نگاه کردن به شکلي که در دست دارد شکل مربع را به شما خواهد داد به او بگوئيد : « من از شما يک مربع خواستم و شما هم به من يک مربع داديد . مي تواني بگويي نام اين شکل چيست .» قطعه مربع شکل را به او نشان دهيد « کودک جواب خواهد داد مربع » در اين فعاليت دقيقا" به تکرار کلمه مربع ( نام شکل ) توجه کنيد . هرگاه کودک در جواب دادن دچار مشکل شده براي سهولت کار مي توانيد خود شما يک قطعه مربع برداشته و با تکرار نام آن از کودک بخواهيد تا او نيز مربع ديگري برداشته و نام آنرا بيان دارد همين فعاليت را براي آموزش ساير شکلهاي هندسي انجام دهيد . سعي کنيد در ابتداء چهار شکل اصلي مربع ، مستطيل ،دايره و مثلث آموخته شود و در مراحل بعدي ، در صورت امکان اسامي بقيه اشکال هندسي آموزش داده شود دقت کنيد که در هنگام آموزش ، ناميدن شکلي جديد ، اسامي شکلهائي که از قبل آموخته است را دوباره تکرار کنيد . با اين عمل علاوه بر کمک به يادآوري کودک از تداخل مطالب در يکديگر جلوگيري مي گردد .
فعاليتهاي ديگر
§ در روي صفحه بزرگي از يونوليت سفيد ، شکلهاي بريده شده متفاوتي از کاغذ رنگي بچسبانيد و از کودک بخواهيد تا شکلهايي از ميان قطعات بريده شده برداشته با ناميدن اسم آن بر روي شکل مشابه خود در روي صفحه يونوليت قرار دهد . براي تعميم مفهوم اشکال يادگرفته شده سعي کنيد تا حالات مختلف هر شکل را بر روي يونوليت رسم کنيد .
§ جعبه اي انتخاب کرده و بر روي آن شکلهاي مختلف هندسي را بکشيد دور شکلها را ببريد . از کودک بخوهيد شکلهايي را که انتخاب مي کند از جاي مخصوص خود – شکل مشابه بر روي جعبه – به درون جعبه بياندازد . براي اين بازي بهتر است از شکلهاي چند بعدي استفاده شود .
§ مهم : شکلهايي بر روي صفحات کاغذ بکشيد ، مقداري از هر شکل را در ابتدا به صورت نقطه چين در آوريد . از کودک بخواهيد تا با ترسيم خط بر روي نقطه چين ها شکل ها را کامل کند .
§ مهم: در مرحله دوم ، کار را مقداري پيچيده تر نمائيد . مقداري از هر شکل را حذف کرده و سپس از کودک بخواهيد تا شکل ها را کامل کند . از تکرار نام شکل در هر مرحله تا حد امکان غفلت نورزيد . براي تعميم يادگيري کودک از او بخواهيد تا با نگاه کردن به محيط اطراف خود شکلهاي ياد گرفته شده را مشخص کرده و آنها را نام ببرد .
آشنايي با جهت ها
بالا ، بالاتر ، بالاترين ، پايين ، پايين تر ، پايين ترين ، چپ ، راست
موادي که مورد استفاده قرار مي گيرد :
مقواي ضخيم ، کاغذ رنگي ، عکسهاي متنوع کوچک (برچسب ) ، چسب ، ماژيک
فعاليتها:
مقواي ضخيمي را به قطعات کوچک 7 در 15 سانتي متر تقسيم کرده وبه صورت کارت در آوريد برروي هر يک از آنها کاغذي رنگي بچسبانيد تعدادي از کارتها را انتخاب نمائيد و بر روي آنها با ماژيک بسمت بالا و تا نيمه هاي دوم کارت فلشي ترسيم کنيد ازميان عکسهاي موجود، عکس چند پرنده ، هواپيما و هليکوپتر را انتخاب کنيد . يونوليت را با ماژيک به چند قسمت کنيد . بر روي تعدادي از قسمتها علامت فلش بسمت بالا را قرار دهيد بر روي قسمتهاي باقي مانده عکسهاي پرنده ، هواپيما و هليکوپتر را در قسمت بالاي هر قسمت نصب کنيد اينک به فلش اشاره کرده ، سرفلش را به فراگيران نشان داده بگوئيد :« اين يک فلش است از اين علامت براي نشان دادن جهت استفاده مي کنيم . يعني سر فلش به هر طرف بود مي خواهند به آن طرف اشاره کنند اينک خوب نگاه کنيد ، سرفلش به طرف بالا است « آنگاه از کودکان بخواهيد تا کلمه بالا را تلفظ کنند بعد از اطمينان از صحت تلفظ کلمه ، کارت را به فرد فرد فراگيران نشان داده و از آنها بخواهيد تا توضيحات شما را دقيقا" بيان دارند ( توضيحات مربوط به فلش و جهت آن ) سپس از فراگير بخواهيد تا تعدادي از عکسها را در دست بگيرد . صفحه يونوليت را در جلوي آنها قرار دهيد از آنها بخواهيد تا براساس علامت فلش با عکسي که بر روي صفحه يونوليت قرار دارد عکس يا فلش بر روي صفحه نصب نمايد . در انجام اين عمل به آنها کمک کرده و دقت کنيد تا هر بار دقيقا" برايتان توضيح دهد که عکس و جهت فلش به چه معنايي است بر تکرار کلمه بالا تاکيد کنيد .
بعد از پايان اين مرحله از فراگيران بخواهيد تا به اطراف خود نگاه کنند و به هر چيزي که فکر مي کنند در بالا قرار گرفته است اشاره نمايند . در اينجا سعي بر آن است که کودک به معناي نسبي مفهوم بالا آگاهي يابد مثلا" لوستر بالاي سر من است . هواپيما در بالا و در آسمان است ، پرنده بالاي سر ما پرواز مي کند .
پايين :
فعاليت بالا را مي توانيد براي آموزش مفهوم پايين نيز تکرار کنيد فقط دقت نماييد در اين فعاليت جهت فلش ها تغيير کرده ، رو به پايين قرار خواهند گرفت و در انتخاب عکس ها نيز سعي گردد تا بجاي عکس پرنده از عکس چارپايان و خزندگان بجاي عکس هواپيما و هليکوپتر از عکس ماشين و قطار ، دوچرخه و غيره استفاده کنيد .
چپ :
مانند فعاليتهاي بالا ، با توجه به تغييرات مورد نياز (تغيير جهت فلشها)
راست :
مانند فعاليتهاي بالا ، با توجه به تغييرات مورد نياز (تغيير جهت فلشها)
بالاتر :
عکس خزنده اي را بر قسمت پايين صفحه ترسيم کنيد . عکس پرنده اي را بالاتر از عکس خزنده ترسيم کنيد . به عکس ها اشاره کرده و بگوئيد :« اين خزنده بر روي زمين حرکت مي کند و اين پرنده در بالا پرواز مي کند . حالا بالاتر از پرنده عکس پرنده ديگري البته کمي کوچکتر از اولي ترسيم کنيد به عکس ها اشاره کرده و بگوئيد :« اين خزنده بر روي زمين حرکت مي کند به خزنده اشاره فرمائيد و اين پرنده در بالا پرواز مي کند به پرنده اشاره فرمائيد و اين فعاليت بکار رفته را بطور صحيح تلفظ نموده و به آنها اشاره نماييد چند عکس در اختيار کودک قرار دهيد واز او بخواهيد تا او نيز حالت بالا و بالاتر را بوجود آورد براي سهولت کار مي توانيد از شابلون پرندگان استفاده کنيد .
بالاترين :
فقط در اين فعاليت تعداد پرندگان را افزايش دهيد و درهنگام استفاده از هر عکس جديد به کودک نشان دهيد که موقعيت عکس جديد را نسبت به بقيه در بالاترين است آنگاه در انتهاي قسمت بالاي صفحه ، پرنده اي قرار داده بگوييد اين بالاترين نقطه است .
پايين ترين :
فعاليت قبلي را تکرار کنيد . توجه کنيد که اين بار نيز جهت توضيح تصاوير از بالاترين نقطه به سمت پايين ترين نقطه حرکت کنيد .
فعاليتهاي ديگر :
دستها دور کمر و مي گوييد به سمت راست بپيچيد و بعد به سمت چپ يا دست راست را بلند کن ، پاي چپ را بلند کن واگر بچه ها نتوانستند از بازي کنار گذاشته مي شوند .
با دست راست خود پاي چپ ات را لمس کن ، با دست چپ خود گوش راستت را لمس کن يا فعاليتهاي بالا را با پريدن به جهات مختلف نيز انجام دهيد .
آشنايي با مکانها :
زير ، رو ، روي ، داخل ، تو ، درون ، خارج ، بيرون ، اطراف ، جلو ، عقب ، پشت ، ميان ، بين ، تونل ، دور زدن ، ....
توجه : کودکان تشخيص مکان ها و ناميدن مکانها را خواهند يادگرفت .
موادي که مورد استفاده قرار مي گيرد :
فعاليتها :
ميزي که از دو طرف راه عبور داشته باشد در وسط اطاق قرار دهيد فراگيران را بدنبال هم رديف کنيد . خود شما بعنوان سرگروه اول صف قرار گيريد در حاليکه تقليد حرکت قطار را مي کنيد با صداي قطار و سوت قطار حرکت کنيد به فراگيران بگوييد : « حالا مشغول قطار بازي هستيم ، اينجا يک تونل است (به ميز اشاره کنيد ) ميخواهيم از زير سقف تونل رد شويم » آنگاه همگي به نوبت درحال تقليد حرکت و صداي قطار از تونل رد شويد » . از فراگيران بخواهيد تونلها و موانع متعدد ديگري درست کنند و همگي با هم در حاليکه تقليد صداي حرکت قطار را مي کنند از زير سقف آن رد شوند در هنگام رسيدن به هريک از موانع از آنها بپرسيد چکار مي خواهند بکنند . جواب فراگيران بايد « مي خواهيم از زير ... رد شويم » باشد .
عکسي را انتخاب کنيد آنرا روي ديوار نصب کنيد عکس ديگري برداشته به فراگير بگوييد :« توجه کنيد عکسي در اينجاست حالامن عکس ديگري را در زير آن قرار مي دهم در هنگام عمل به عکسها اشاره فرمائيد . از فراگيران بخواهيد تا آنها نيز عکسي در زير عکس شما قرار دهند از فراگير بخواهيد تا رفتار خود را توضيح داده و دقيقا" از کلمه زير استفاده کند . هرگاه فراگير در انجام عمل دچار اشکال شد عمل خود را تکرار کرده و از او بخواهيد تا از فعاليت شما تقليد کند .
رو :
فعاليت يک را تکرار کنيد اما اين بار از تخته هاي موازي و ساير وسايل در دسترس استفاده کنيد تخته هاي موازي را به صورت پلهاي تصوّري براي حرکت قطار در نظر بگيريد و از روي آن رد شويد .
داخل :
(تو- درون) چند حلقه لاستيک يا کارتن هاي خالي را بطوريکه دو سمت جانبي آنها آزاد باشد بر روي زمين قرار دهيد . فعاليت يک را تکرار کنيد اين بار تاکيد شما بر مفهوم (داخل) تو و درون باشد . به فراگيران اجازه دهيد تا واژه هاي مربوط به اين مفهوم (داخل) را بطور آزاد بکار گيرند .
خارج :
در اينجا تاکيد شما بر مفهوم خارج خواهد بود . درهنگام رسيدن به تونل به فراگيران بگوييد : « ما اکنون در خارج تونل هستيم ، تا چند لحظه ديگر به داخل تونل خواهيم رفت » ما اکنون در خارج تونل هستيم تا چند لحظه ديگر به داخل تونل خواهيم رفت. سپس همگي به حالت خزيدن داخل تونل برويد بعد از خارج شدن از تونل به آنها بگوئيد :« ما تا چند لحظه قبل داخل تونل بوديم ولي اکنون از آن خارج شده ايم تاکيد بر کلمات داخل و خارج .
جلو :
اينک مسير حرکت را با دست به فراگيران نشان دهيد به آنها بگوييد وقتي به اين سمت حرکت مي کنيم رو به جلو مي رويم « سپس به سمت جلو حرکت نماييد . با نشان دادن سمت حرکت رو به جلو به فراگيران نام نفر جلوتر از آنها را گفته و به آنها بگوييد با توجه به سمت حرکت ما که رو به جلو ست حسن جلوي حسين قرارگرفته و فراگيران را تشويق نماييد تا آنها نام نفر جلوئي را بيان دارند .
پشت :
طبق فعاليت بالا ، ولي مسيرآن جهت عکس خواهد بود .
ميان : فراگيران را به دوستون تقسيم نماييد . خود در ميان دو ستون از فراگيران قرار گيريد و به آنها بگوييد الان من در ميان شما هستم يعني يک طرف من ستوني مرکب از (اسامي بچه ها در سمت چپ را بگوييد و در طرف ديگر من ستوني از اسامي بچه ها در سمت راست را بگوييد ) و من در بين شما هستم و از بچه ها بخواهيد همين کار را انجام داده و بگويند به چه صورتي قرار گرفته اند .
آشنايي با وزنها
آشنايي با وزن ، مشاهده ، سنجش و اندازه گيري ، آشنايي با مفاهيم و واژه هاي مربوط به وزن ، اجسام و مايعات
کلمات مورد استفاده :
وزن ، وزنه ، وزن کردن ، ترازو، سبک ، سبک تر ، سبکترين ، سنگين ، سنگين تر ، سنگين ترين ، کيلو، ليتر ، مساوي ، شاهين ترازو
مواد :
ترازو، سنگ ترازو ، اشياء مختلف با وزنهاي مختلف ، مايعات ، پيمانه (ليتر)
فعاليتها:
در ابتدا سه وزنه در اختيار فراکير قرار دهيد و سپس همزمان با پيشرفت او در درک مفهوم ، تعداد وزنه ها را افزايش دهيد .
سبک تر : وزنه سنگين در شماره 1 را در اختيار فراگير قرار دهيد از فراگير بخواهيد تا وزنه را حرکت دهد مسلما" او با توجه به وزن وزنه در حرکت آن مقداري مشکل خواهد داشت . حال از وسيله مورد استفاده در فعاليت 2 (سبک) استفاده کنيد از فراگير بخواهيد تا وزنه جديد را حرکت دهد بديهي است که او در اينکار موفق تر از بار اول ( حرکت دادن وزنه سنگين ) خواهد بود . به او بگوئيد براي حرکت دادن اين وزنه ( به وزنه سنگين اشاره فرمائيد ) دچار مشکل شديد زيرا آن وزنه سنگين بود اما دربار دوم هنگام حرکت دادن اين وزنه (به وزنه سبک اشاره فرمائيد ) مشکلي نداشتيد زيرا اين وزنه سبک تر از وزنه اولي است . از فراگير بخواهيد تا ضمن تلفظ صحيح واژه سبک تر ، دريافت خود را از مطلب بيان دارد . وزنه متفاوت ديگري را در اختيار فراگير قرار دهيد و از او بخواهيد تا با مقايسه آنها نسبت به تشخيص وزنه سبک تر اقدام نمايد .
سبک ترين : وزنه هايي به فراگير مي دهيم يکي از ديگري سبک تر تا حرکت دهد و عقيده خود را در مورد هر يک بيان دارد با قرار دادن وزنه هاي متفاوت در دسترس کودک از او بخواهيد تا ضمن اداي واژه سبک ترين آنها را مرتب کرده و سبک ترين وزنه را مشخص نمايد .
** دقت فرمائيد در هنگام آموزش اين مفاهيم چون تاکيد صرفا" به دريافت حسي کودک است لذا تفاوت ميان وزنه ها بايد کاملا" مشخص و متمايز باشد .
کيلو :
دريک کفه ترازو وزنه اي يک کيلويي قرار دهيد دو کفه ترازو پايين و بالا خواهد رفت به فراگير بگوئيد . اين کفه پايين تر است چون سنگي که در آن گذاشته ايم باعث سنگين تر شدن اين کفه گرديده است سپس به شاهين ترازو اشاره کرده و بگوييد :« دقت کنيد علاوه بر آنکه کفه ها پايين و بالا قرار گرفته اند اين دو علامت نيز پايين و بالا هستند به اين دو علامت شاهين ميگويند . شاهين براي مقايسه کردن وزن اشياء بکار مي رود يعني هر گاه دو شيئي موجود در کفه ها با هم برابر يا مساوي باشند شاهين روبروي هم قرار گرفته و هرگاه وزن اشياء با هم برابر نباشند ، آن کفه اي که جسم سنگين تر در آن قرار دارد پائين مي رود . سپس وزنه هاي مختلف در اختيار او قرار دهيد تا سبک تر و سنگين تر را انتخاب کند و به درستي حدس خود برسد .
بگوييد براي راحت تر شدن کار تصميم گرفته شده در همه جا براي وزن کردن اشياء از وزنه هائي شبيه بهم استفاده کنند به اين وزنه هاي شبيه به هم سنگ يا وزنه گويند تا بدانند براي وزن کردن تمام اشياء از يک سنگ استفاده نمي کنند بلکه از وزنه هاي مختلف استفاده مي کنند .
ليتر
براي سنجش حجم آب ، شير ، شربت و ساير مايعات از ليتر استفاده مي شود با توجه به توان ذهني فراگير هر گاه لازم بود با پيمانه کردن مايعات مختلف و توزين و مقايسه کردن آنها تفاوت وزن مخصوص ، سنگيني يا سبکي مايعات را به فراگير نشان دهيد .
آشنايي با لمس کردنيها
احساس لمس کردن ، پرورش حس لامسه ، آشنايي با اشياء از طريق حس لامسه ، تشخيص بافت ، وزن ، اندازه و شکل اشياء از طريق لمس کردن ، تمرکز يافتن ، ناميدن ، صحبت کردن ، مشاهده کردن و افزايش قدرت تجسم اشياء
کلمات مورد استفاده :
نرم ، سخت ، هموار ، ناهموار ، صاف ، سنگين ، سبک ، بزرگ ، کوچک ، ضخيم ، کلفت ، نازک ، لمس کردن ، حس کردن ، حس لامسه ، ابريشمي ، پشمي ، زبر ، لطيف ، سفت ، سرد ، گرم ، داغ ، چسبنده ، لغزنده ، تندتر ، کند تر،خشک
فعاليت :
در يک ظرف مقداري آرد بريزيد از کودک بخواهيد دست خود را درون آرد کرده و آنرا لمس نمايد . از او بپرسيد :« از لمس کردن آرد چه احساسي ميکني به فراگير کمک کنيد تا احساس خود را بيان دارد . به او بگوئيد : « آرد نرم و لطيف است و بر روي نرم و لطيف تکيه فرمائيد . حالا مقداري نمک در اختيار فراگير قرار دهيد از او بخواهيد دست خود را داخل نمک کرده آنرا لمس نمايد . از او بپرسيد از لمس کردن نمک چه احساسي مي کند به فراگير کمک کنيد تا احساس خود را بيان دارد به او بگوئيد :« نمک زبر و خشن است » بر روي کلمه زبر و خشن تاکيد بفرمائيد . از فراگير بخواهيد تا کلمات زبر و خشن را تکرار نمايد حالا دو ظرف انتخاب فرمائيد در يکي از آنها آرد و در ديگري نمک بريزيد از فراگير بخواهيد يکي از دستهاي خود را داخل آرد کرده و آنرا لمس نمايد و دست ديگر خود را نيز داخل نمک کرده و هر دو را لمس کند . حالا چه احساسي مي کند در بيان احساس به فراگير کمک کنيد و دوباره توضيح دهيد که آرد نرم و لطيف است و نمک زبر و خشن .
اشياء را در اختيار او بگذاريد تا او با لمس کردن احساس خود را بگويد . مي توانيد اشياء را در کيسه بگذاريد و وقتي از کيسه بيرون مي آورد احساسش را بگويد بهتر است در شروع تعداد کم باشد . مي تواند علاوه برگفتن نام شي ، اشاره به چه مصرفي دارد نيز بکند ؟ آنرا کجا مي توان يافت ؟ با آن چه کار يا کارهايي انجام مي دهند ؟ و شکل شي را توصيف کند .
آنها را از لحاظ کوتاه بلند و در نهايت طول و حجم بيان کند .
از کودک بخواهيد بدون نگاه کردن به اطراف خود ، نام اشياء گوناگون ديگري که داراي همان احساس و کاربرد هستند را بيان دارد .
( تقويت حواس ،تقويت حافظه و تعميم پذيري بيشتر )
صفحه اي از يونوليت يا مقوا ياتخته سه لايي انتخاب کرده و به چند قسمت تقسيم کرده در هر قسمت سمباده ، پارچه ابريشمي ، ... اشياء نرم ، هموار ، ناهموار نصب نماييدو اشيائي نيز در داخل کيسه قرار دهيد . از فراگير بخواهيد در ابتدا مواد نصب شده بر روي صفحه را لمس نمايد و احساس خود را بيان نمايد و سپس دست خود را درون کيسه فرو کرده و اشيائي را که داراي همان گونه از احساس است که از لمس بر روي مواد نصب شده بر روي صفحه تجربه کرده ، پيدا نموده و نام آنها را بيان داشته از کيسه بيرون آورده و بر روي صفحه در جاي خود قرار دهد.
خشک و تر :
يک سري پارچه را به او بدهيد خشک است و بعد در آب فرو ببريد ، تر مي شود .
چسبنده – چسبناک
لغزنده – ليز :
صابون توي دستش مي گيرد لغزندگي ايجاد مي کند و قتي مي اقتد ليز مي خورد= ماهي
سرد و گرم و داغ و خنک ، يخ و جوش دست مي زند احساس خود را بيان مي کند کيسه آب گرم – بادبزن – خنک
چشمهايش را بسته و روي دست او شکلهاي هندسي بکشيم ، بانوک مداد يا نرمي ... لمس کند .
اين کار به پرورش قدرت درک فضايي فراگير کمک مي کند .
با اندازه هاي مختلف انتخاب ظرف از بزرگ به کوچک رديف کنيد . بچه ها را تشويق کنيد از کوچک به بزرگ توي هم بگذارند بعد دوباره از آنها بخواهيد با چشم بسته اين کار را انجام دهند يا مهره هايي را به اندازه بزرگ و کوچک يا بلند و کوتاه مرتب کرده و بعد چشم بسته اين کار را انجام دهد .
آشنايي با چشيدنيها
هدف : احساس چشيدن ، پرورش حس چشايي ، آشنايي با مزه ها از طريق چشيدن ، تمرکز يافتن ، ناميدن مزه ها ، صحبت کردن ، مشاهده کردن ، تقويت عضلات گويايي ، آشنايي با طبخ غذا
کلمات مورد استفاده :
شور ، شيرين ، ترش ، گرم، سرد ، خنک ، آبکي ، خشک ، تلخ ، خرد شدني ، نرم ، گس ، ... و غيره
مواد :
نمک ، قند ، شکر ، آبنبات ، انواع مرکبات ، شيريني ، نان سوخاري ، انواع مواد غذايي در دسترس با طعم هاي مختلف ، انواع آب ميوه ها ، انواع هسته ميوه ها ، فرني ، آش و غيره
فعاليت :
حبه قند = شيريني ، ترش – تلخ – تند - گس =خرمالو آيا دهان تغيير يافته يا نه ميوه اي که خوردي خرمالو بود و احساسي که کردي احساس گس بودن است .
از زبان ، تصويري را تهيه کرده و آنرا به فراگيران نشان داده بطور مختصر به آنها نشان دهيد که هر قسمت از زبان ما مسئوليت تشخيص يکي از مزه ها را بعهده دارد بطور مثال پرزهاي قارچي در نوک زبان نسبت به شيريني .
بعد از آشنايي فراگير با مفاهيم شور و ترش و تلخ مقداري آب ليمو ، شربت ، آلبالو و ساير نوشيدنيها با بوها و مزه هاي مختلف در اختيار فراگير قرار دهيد از او بخواهيد تا هريک از آنها را بياشامد و ضمن بيان مزه آنها اسم آنها را نيز بگويد . بعد از بدست آوردن مهارت کامل از فراگير بخواهيد چشمان خود را ببندد آنگاه بيني را محکم بگيرد ، بر روي زبان او مقداري از مواد را قرار دهيد فراگير بسختي قادر است تا با مزه کردن و چشيدن نوشيدني نام آن را بيان کند . دفعه بعد بيني را باز مي گذارد هم مزه و هم نام نوشيدني را مي گويد .
منظور از اين فعاليتها آشنا نمودن فراگير با اين واقعيت است که زبان صرفا" مخصوص تشخيص دادن مزه ها و آشنايي با اينکه اين مزه مربوط به چه ماده اي است ، چنانکه در قسمت بالا نشان داده شده بيشتر مربوط به استفاده از ساير حواس مانند حس بويايي و حس بينايي است لذا در بيشتر موارد براي درک مفهوم علاوه بر عضو اصلي ساير حواس نيز به ما کمک خواهند کرد .
بازي با ميوه ها :
دو عدد سيب يا ميوه هاي فصل را در اختيار فراگير قرار دهيد . نخي با طول متوسط ( در رابطه با قد فراگير) و چوبي گرد در اختيار فراگير بگذاريد او را تشويق کنيد تا يک سر نخ را به ميوه بسته و سر ديگر آنرا به چوب ببندد همين کار را از فراگيران ديگري بخواهيد براي انها توضيح دهيد تا آماده ايستاده و با ااشاره شماسعي کنند تا با چرخاندن چوب در ميان دستهاي خود و در نتيجه پيچيدن نخ به دور آن ميوه را به ميان دستهاي خود بگيرند . هر يک از بازي کنان که زودتر موفق شد به ميوه ها دست يابد برنده بازي خواهد بود . بعنوان جايزه ميوه اي به او بدهيد و از او بخواهيد تا با تناول کردن ميوه احساس خود را بيان دارد و در بيان احساس به او کمک کنيد .
اين کار باعث تقويت بيان احساس و صحبت کردن و تشويق به خوردن ميوه مي شود .
آشنايي با بوئيدنيها :
اسامي مواد غذايي و ميوه ها ، بوي معطرو مطبوع ، بوي ناخوشايند ، بوي تند و تيز ، شامه
توجه :
در کودکان آشنايي با بوهاي مختلف ، پرورش حس بويايي ، آشنايي با مواد مختلف از طريق حس بويايي ، احساس بوکردن ، تمرکز يافتن ، ناميدن ، صحبت کردن ، مشاهده کردن ، توجه کردن ،ايجاد خواهد شد .
موادي که استفاده خواهد شد :
انواع ميوه ها ، انواع اشياء ، ومواد بودار در دسترس ، سرکه ، عطر ، گل ، الکل و کليه مواد بودار در دسترس
فعاليتها:
تشخيص بوها ، چشم بسته ،...
از کودکان بخواهيم بين شيرينها آنچه به دارچين يا هل آميخته است جدا کند .
دسته بندي : ظرفهايي که يک نوع بو دارد در يک رديف قرار دهد
آشنايي با شنيدنيها
موادي که مورد استفاده قرار خواهد گرفت :
مقوا، تصوير اشياء و حيوانات مختلف ، ضبط صوت ، اشياء در دسترس قوطي هاي خالي (ترجيحا" پلاستيکي يا فلزي) شن ، رنگ ، ماسه ، آب ، قطعات کوچک آهن ، شيشه خرده ، کليه وسايل در دسترس ، حبوبات
فعاليت :
رديف کردن صداها :
تشخيص صدا :
سعي کنيد در ابتدا تعداد صداهاي توليد شده کم باشد اما به ترتيب همزمان با افزايش مهارت فراگير تعداد صداهاي توليدي را افزايش دهيد .
براي فراگيران کم سن تر سعي کنيد که در ابتدا تضاد ميان صداهاي توليد شده زياد باشد تا فراگير با سهولت بيشتري قادر به تشخيص صداها گردد . همزمان با افزايش مهارت فراگير به کاهش تفاوت صداها اقدام فرمائيد .
صداي حيوانات :
صداي کي هست :
بعد از مقداري تمرين مي توانيد از فراگيران بخواهيد دوبه دو يا بصورت گروهي فعاليت فوق را تکرار کنند .
من صداي حيوانات را مي شناسم :
شما صداي حيوانات را مي شناسيد :
ضبط صداها :
بازي با موزيک = دور صندلي با صداي موزيک بچرخيد . هرگاه صدا قطع شد روي صندلي بنشيند .
صداي سازها
ريتم ها :
حالا از فراگير بخواهيد همزمان با صداي ضرب شما نسبت به اجراي حرکات تند يا کند اقدام کند . تنظيم حرکات با ريتم ضرب ، اين کار را با به هم زدن دستها نيز مي توانيد اجراء کنيد .
دستورم را اجرا کن :
بعدا" مي توانيد دو دستور در يک زمان ( دراز بکش و دست بزن يا روي صندلي بنشين دستها را پشت قلاب کن ) از او بخواهيد که انجام دهد . همزمان با افزايش مهارت فراگير تعداد دستورات را افزايش دهيد اين فعاليت براي کمک به حافظه و دقت و ترمز است .
تصوير سازها :
هرگاه بازيکني اعلام کرد که کارت مربوطه در دست اوست اما دريافت که اشتباه کرده است از بازي خارج شده و بازنده محسوب مي شود .
هرگاه از يک تصوير چند کارت در اختيار فراگيران باشد اولين نفري که اعلام مي دارد من ، برنده محسوب مي شود .
جمله سازي :
هريک از فراگيران که قادر به بيان کلمات قبلي نبود و يا نتوانست کلمه اي در ارتباط با جمله ساخته شده بيان دارد بازنده شده از بازي خارج مي گردد . شروع دوباره بازي از نفر اول بعد از فراگير بازنده است بازي به همين ترتيب ادامه مي يابد و سرانجام آخرين نفر برنده بازي خواهد بود .
حافظه شنودي :
داستان گويي :
داستان گوئي بي صدا :
پانتوميم :
چي ها افتاده ؟
اسم شي ء چيست ؟
اين فعاليت را بصورت گروهي نيز مي توانيد انجام دهيد به اينصورت که تعدادي تصوير را انتخاب کرده و از هر تصوير چند عدد آنها را بر زده و به تعداد بازيکنان تقسيم کنيد آنگاه با ناميدن هر شيئي ، هر فراگير بايد بسرعت در ميان تصويرهاي خود گشته و همگام با پيداکردن تصوير ضمن ناميدن آن ، تصوير مربوطه را به کنار بگذارد . برنده بازي کسي خواهد بود که زودتر از همه کارتهاي تصويري را تمام کند .
مقررات :
کلماتي چون کتاب ، کباب ، حباب را براي فراگير بيان داريد از او بخواهيد تا کلمه بي ارتباط با ساير کلمات را مشخص کند .
تشخيص حروف :
به من جواب بده :
رديف کردن تصويرها:
اسم داستان چه باشد ؟ داستاني براي فراگير بيان داريد از او بخواهيد با دقت به داستان گوش کند . از فراگير بخواهيد با توجه به متن و هدف داستان عنوان براي آن انتخاب کند . هرگاه فراگير در انتخاب عنوان با مشکلي مواجه شد ، شما چند عنوان بيان داشته و از فراگير بخواهيد تا ازميان عناوين انتخاب شده بهترين و مناسب ترين عنوان را انتخاب کند .
داستان را تمام کن :
آيا درسته ؟
براساس اين يافته ها بسياري از متخصصان تعليم و تربيت بر اين نکته تاکيد دارند که يکي از ضروري ترين و اساسي ترين اصول تعليم و تربيت در اين سنين صحبت با کودک است خواه اين صحبت از طرف والدين باشد و خواه از طريق راديو و ضبط صوت و تلويزيون . (هنگام پختن غذا) گفتار شما پلي است براي برقراري ارتباط کودک با دنياي خارج .زيرا بسياري از افراد مهارت براي برقراري ارتباط را طي مراحلي به شرح ذيل کسب کرده و پس از اکمال هر مرحله به مرحله ديگر پاي مي گذارد اين مراحل عبارتند از : 1- گوش دادن 2- سخن گفتن 3- خواندن 4- نوشتن
زبان يک پديده اجتماعي است . هرگاه کودک نتوانست در سنين اوليه عمر خود به اين پديده هاي اجتماعي شگرف دست يابد ديگر نميتوان اميد چنداني به آينده او داشت .
آشنايي با ديدنيها
کلمات مورد استفاده :
چشم ، بينايي ، ديدن ، مشاهده کردن ،شبيه ، متفاوت ، شباهت ، نام اشياء ، حيوانات ، مکانها ، اشخاص و غيره ...
مواد :
عکس ها و مجلات گوناگون ، کتاب ، مواد طبيعي در دسترس ، انواع اشياء مورد استفاده در محيط زندگي ، اشياء و مواد يکسان و شبيه به هم ، ذره بين ، آب ، سکه ، ليوان ،توپ، حلقه بسکتبال يا کارتن خالي و تيله
شي را تعريف کن :
اشياء ساده اي مثلا" ليوان ، مداد ، گچ و غيره را دراختيار فراگير قرار دهيد از او بخواهيد آنها را با دقت مشاهده کند از او بخواهيد نام آنرا بيان دارد و شکل را توضيح دهد .سپس چشم بسته شکل مورد نظر را مجسم کند (پرورش قدرت تجسم ) بعد از کسب مهارت زمان مشاهده را کم کنيد دوباره در اطراف هر چه مي بيند شرح دهد و بعد چشمان خود را ببندد و دوباره شرح دهد هر چه بيشتر بهتر .
براي انجام اين فعاليت مي توانيد از تصوير نيز استفاده کنيد دقت کنيد که تصويرها در ابتدا ساده باشد ترجيحا" تصويرهايي که فراگير از قبل با آنها آشناست مثلا" شخصيتهاي کارتوني مشهور سپس تصوير ها را پيچيده تر کنيد .
چند تا شي مي بيني ؟
بيشتر مي کنيم اول با چشمان باز بعد با چشمان بسته
چي مثل چي ؟
داستانگوئي : تصاوير را نشان داده از آنها بخواهيد داستان بگويند سپس از تصاوير جديد و پيچيده تر استفاده کرده تا خلاقيت آنها را افزايش دهد .
کامل کردن تصوير از روي الگو :
* در شروع کل تصويرها حتي الامکان بايد ساده انتخاب شوند بعد پيچيده تر ، تصويري ناقص از اشياء آشنا تهيه فرمائيد ( ترجيحا" شکل آدم) از فراگير بخواهيد تا با استفاده از حافظه خود نسبت به تکميل شکل ناقص اقدام نمايد .
