سلوک خونين قسمت دوم (پاياني)

يقظه
قيام آن حضرت در مدينه، صلاى “يقظه” و بيدارى بود. يقظه و بيدارى از خواب غفلتى که سايه سنگين آن را ستم بى‌امان و لالايى ريايى امويان بر چشم مردم تحميل کرده بود تا در پناه آن خواب گران دمشق را با مدينه جابه‌جا کنند! اما چشم بيدار حسين(ع) بر اين توطئه شيطانى شوريد.
براى درک عمق فاجعه کافى است که سيرى در قبرستان بقيع داشته باشيد، سپس سرى به گورستان شام بزنيد. در يک لحظه چنان مى‌يابيد که گويا بعثت و دعوت به اسلام نه در مدينه بلکه در شام بوده است! سبحان‌الله! اين همه صحابى و تابعين که در شام مدفونند، از عبدالله جعفر تا بلال موذن رسول خدا! عمق دسيسه و گستره فتنه را آشکارا از همين يک نکته مى‌توان دريافت. با اين توطئه نه تنها شام، جاى مدينه را مى‌گرفت که مجاز بر حقيقت و ظاهر بر باطن در آخرين نفس پيروزى بود. در چنين لحظات حساسى بود که حسين يقظه را در مدينه بنياد نهاد. خلوتى ساخت که اغيار را در آن راه نبود:
در اين يقظه هرکه توانست شرکت کند و سهمى داشته‌باشد از جا برخاست و عزم راه کرد. اين بيداران دست در دامن داناى راز شدند که:
اين امير کاروان و سرحلقه عاشقان، ياران را به رازدارى فرمان داد که:

از شريعت به طريقت

به همين دليل احرام حج بستند و مشغول طواف شدند.
اين حرکت سه معنى داشت:
يکى آنکه رمزى بود از هجرت و از اينکه بايد از زندگى مالوف دست برداشت و از آشيان اين خاکدان تا بارگاه سيمرغ پرواز کرد.
و ديگر اينکه اشاره‌اى بود به استتار از نااهلان که هميشه بايد حقيقت را در پوشش مجاز پنهان کرد.
و سوم آنکه در هر حرکتي، شريعت برنامه خود را دارد و زهد و ورع، البته به معنى خاص خود زمينه‌ساز توفيق در سلوک است.
به مکه رسيدند. احرام بستند و دل را به دور خانه‌اى از سنگ و گل طواف دادند. اگرچه حضرت حق در دل بود، نه در سنگ و گل؛ اما به هرحال توجه به مظاهر در سير و سلوک هميشه مطرح بوده و هست و چه مظهرى باشکوه‌تر از کوى معشوق. آري:
اين طواف در اثر جذبه گرم و پرقوت معشوق به اتمام نرسيد!
آيين حج را به هدايت اين جذبه ناتمام گذاشته رو به کعبه مقصود نهاد. در آغاز اين مرحله لازم بود که دست به گزينشى ديگر زده ياران را هشدار دهد که تا اينجا شريعت بود و تکليف عام؛ شما هم همراهى کرديد.
اما بعد از اين ديگر بر همگان تکليف نيست. شريعت تکليف عام است، اما طريقت اهل خود را مى‌طلبد. مردان مردى که از بلا نينديشند. پس اين راز را با ياران در ميان نهاد:
اما اين جام آسان به کف نمى‌آيد و ساقى باقى اين باده را به ناز پروردان تنعم و گوشه‌گيران سلامت ارزانى نمى‌دارد که:
گفت اى ياران! راه ما راه خون است و جنون! راهى که بايد همچون پروانه جان داد و دم نزد! در اين راه مرگ آرايه مردان و نقد جان کمترين ارمغان است و هرکه گام در اين راه نهد منزل به منزل بيشتر در گام بلا فرو رود. در هر قدم با استقبال توفانى از غم روبروييم:
اين هشدار حسين(ع)‌براى آن بود که بيرونيان را براند، چرا که:
بيرونيان هريک به بهانه‌اى چنانکه افتد و داني، پا واپس کشيدند و بوسه بر سر و روى آن قربانى راه حق‌زده، به خدايش سپردند!
آرى اين راه، راه هرکسى نيست:
حسين(ع) مى‌دانست که نه هرکه همراه اوست تا آخر با اوست. اما هنوز فرصتى در کار بود. به راه افتادند و هر روز و هر ساعتى به گوششان مى‌خواند که در اين راه بايد دست از جان شست:

عقبه‌ها

راز مشکلات عشق آن است که آزمونى است از جوهر عاشق و اينان گام به گام با اين آزمون روبرو بودند. شايد گرانترين مرحله تا اينجا، مرحله‌اى بود که خبر قتل مسلم را شنيدند.
اين خبر براى شيفتگان حق معنى ديگرى داشت: اشارتى بود به توفيق و بشارتى بود از سرانجام نيکى که در انتظارشان بود! اما براى نااهلان هشدارى بود که تا دير نشده است از بلا بپرهيزند! شايد هم گروهى چنين کردند و اين فرصت را براى فرار از پنجه خونين عشق غنيمت شمردند! چرا که کمى بعد با انبوهى از لشکردشمن روبرو شدند که در برنامه کارشان جز گرفتارى اينان چيزى نبود.
امام براى آنکه حجت تمام کند، پيشنهادهاى گوناگونى داد؛ اما نتيجه نداشت. پافشارى فرمانده اين سپاه بر آن بود که رهايشان نکند، که خود نخستين قربانى اين راه بود! اگرچه در آن لحظه از اين سرنوشت باشکوه خبر نداشت! اين جريان، هشدارى ديگر بود که عشق‌بازان با نشيب و فراز راه آشناتر گردند و نااهلان سر خود گيرند و دور شوند.
با اين آخرين مانع، آن سرور عاشقان سفر را به پايان رسانده در سرزمينى که نامش صلاى بلا مى‌داد، خيمه زد. مشکلات و سختى‌ها لحظه به لحظه، حلقه را تنگ‌تر مى‌کند و حسين اين لحظه‌ها را در اطمينان و آرامش مى‌گذراند که مبادا معشوق را “بدا”يى پديد آيد و سرانجام کار، چنان‌که آرزو بود رخ ننمايد:
سرانجام، شمشيرها آختند و لحظه جانبازى فرا رسيد. شگفتا که فرمانده آزاده سپاه دشمن بيش از هرکسى پاى در رکاب آورده، آماده جانبازى گشته با کمال شرمسارى به پيشگاه سرور شهيدان آمد. زبان ظاهرش خاموش و لسان حالش عذرخواه ماجرا بود که “با حکم ازل تدبير نيست!”؛ اما به شکرانه اين صبح سپيدى که در پى آن شام سياه، برايم دميده است از کرم بى‌پايانت انتظار دارم که افتخار سبقت در نثار جان را داشته باشم:
و چنين هم شد. سپس يکايک ياران پاى در ميدان نهادند.

ياد ياران

در اين ميان آزمون الهى در لحظه لحظه ياران جارى بود. عباس(ع) را که بزرگ سردار لشکر عشق بود، امان‌نامه‌اى از بلا آمد. حسين(ع) او را به قانون شريعت،‌اجازت داد که بتواند از اين ورطه جان به سلامت برد اما دل عباس(ع) با طعم عشق آشناتر از آن بود که جلوه جان و مال بتواند گوشه چشمى از او وام گيرد.
اما اين تشنه که در فرات موج افشان لب به آب تر نکرد، نشان داد که چقدر با حقيقت آشناست! در راه خيام تير قضا بار آب را هم از دوشش افکند و او از اين خوشحال که دست‌هايى را که مى‌خواست مشکى آب را به خيمه آن درياى بيکران به ارمغان ببرد پيش از آب از دست داد.
آزمون دگر با قاسم بود. دست قضا پاى او را در بند عشق نو عروسش نهاد. اما قاسم گوش به نداى حقيقت داشت که:
و حسين را با على اکبر نظرى ديگر بود که او را مظهرى از پيامبر(ص)‌مى‌ديد. اينک بايد اين آيينه را هم به آيينه‌گر مى‌سپرد و على اکبر نگران از اينکه نوبت او دير شده و مبادا که فرصت از دست برود:
و حسين چشم بر چشم اکبر دوخته، شکوه عشق را به تماشا ايستاده بود:
و چنين شد که همه را از دست داد.
ذکر يکايک ياران را مجال نيست. اما در اينجا از نکته‌اى نبايد گذشت. و آن اينکه: در ره عشق کار ساز اصلى عنايت حق است و عنايت، در قيد سن و سال و تلاش و کوشش نيست.
محبوبانى هستند که سلوک و فنايشان در گرو تلاش و مجاهده نيست. دولتشان دولتى است بى‌خون دل و گنجى است بى‌رنج! بر اين ادعا، گواه بزرگى داريم و آن حضور على‌اصغر آن کودک شش ماهه در ميدان جانبازى است در آن فضا که شور و عشق موج مى‌زند، اين کودک شش ماهه نيز با اين موج به انبساط آمد که:
آن سرور عاشقان که دست از همه چيز شسته بود، چرا بايد دل در گرو اصغر داشته باشد؟ و سرانجام او راهم بر کف گرفت تا نثار کند و در معرکه ايثار سرافراز باشد.
و آن بلاجو، در ميان موج بلا، همچنان کوهى استوار ايستاده بود.
هرچه خار غم بيشتر جانش مى‌خليد بيشتر گل از گلش مى‌شکفت:

بر لب بحر فنا

فنا همانند عشق، قابل تعريف نيست. فنا را جز اهل فنا نمى‌شناسند.
فنا بر خلاف مفهوم لفظى آن، يک معناى سلبى نيست که عين اثبات است.
فنا شکست قيود و تعينات مجازى و ظهور مطلق حقيقت است.
فنا، اساس بقاى برترى است که تنها انسان شايسته آن است.
با فناست که نى به نيستان، قطره به دريا، مجاز به حقيقت، مقيد به مطلق، محدود به نامحدود و متناهى به نامتناهى بدل مى‌گردد. با فناست که جان به جانان مى‌رسد و دل بر دلدار مى‌رود.
اين فنا، محصول شيرين همه تلخى‌هاى سلوک است و مقصد و مقصود همه جا به جايى‌‌ها و جنبش‌ها و سامان همه نابسامانى‌ها.
اينک پيشواى عاشقان در مشق‌نامه عشق و عرفانش، آخرين مراحل اين سير را با وداع آخرينش از همه وابستگان به نمايش مى‌گذارد. تا براى هميشه به انسان و انسانيت درس شهامت فنا را داده باشد. فنا لازمه ظهور قهاريت حق است و قهاريت، مستلزم ويرانى بنياد ماسواست. و اينک اين قهرمان و ويرانى را در ظهر عاشورا به تماشا مى‌نشينيم!
حسين(ع) پا در رکاب ذوالجناح نهاده، از آن براق تيز‌گام مى‌خواهد که درنگ روا ندارد.
در شکوه اين سير، کائنات در مسير حسين(ع) به جنبش درآمده بود و ذوالجناح، نمايشى از اين جنبش بود. تنها يک گردنه در پيش بود که حسين(ع) از دار و ندار خود جدا شده، جان بر کف در ميدان شهادت آماده فنا گردد که ناگهان در سير ذوالجناح خللى يافت! جوياى علت اين خلل شد که:
حسين(ع) بى‌تابى زينب(س) را دريافت. اندکى درنگ کرده، در آغوشش کشيده، از او خواست که در راه عشق عنان‌گيرى نکرده، بر پاى شوق، زنجير نبندد!
و نيز وصيتش کرد که از ولى زمان و زمين، حضرت زين‌العابدين(ع) پاسدارى نمايد و با صبر و بردبارى بى‌نظير، يتيمان و بيوه‌زنان را سرپرستى کند.
سپس به همت، دست بر دل زينب(س) نهاده، دلش را چنان قوتى بخشيد که صبراز صبورى او به ستوه آمده و دشمن از مقاومتش، سرشکسته گردد! خواهر از سر راه برادر، کنار رفته، با بوسه‌اى بر گلويش او را به خدا سپرد و دعايش کرد!!
ديرى نپاييد که رگبار تيرها، نيزه‌ها و شمشيرها از هر طرف بر آخرين تعلق حسين(ع) در اين خاکدان هجوم آورد. و آن پيکر پاک را چون پيراهن حرير از روح بلند پروازش تهى کرد.
اين همه تير و نيزه، پيش قراولان آن تير سه شعبه بودندکه بر مرکز وجود خاکى او، يعنى بر دلش، نشست. سلطان عاشقان با واپسين قطرات خون دلش، رسم عاشقى تمام کرد‌! يعنى براى دو رکعت نماز عشق، وضوى خون گرفت!
او بدين سان هزاران حلاج را نکته آموخت که:
“در معبد عشق دو رکعت نماز است که وضوى آن، جز با خون درست نيايد”
اينک بايد تن خاکى را به اين خاکدان مى‌سپرد و خود به خدا مى‌پيوست:
ما نيز قلم را در همين جا سرشکسته، با اکتفا به همين مقدار، شما را جهت خواندن نکته‌هاى ناگفته بسيار به مثنوى “سنگين بار از اسرار” عمان سامانى حواله مى‌دهيم که در اينجا با شرح زيباى فاضل گرامي، جناب آقاى دکتر کلانترى همراه شده است.