طراحي كاشت گياهان در فضاي سبز

درختان، درخچه ها، پيچ هاي زينتي، گياهان پوشي و گلهاي يكساله و چند ساله غالباً مهم ترين عناصر در محوطه سازي و طراحي فضاي سبز به شمار مي روند. انتخاب، بكارگيري و نگهداري از اين گياهان سه عامل اساسي در كارايي فضاي سبز هستند كه بايد همواره توسط طراح مورد توجه قرار گيرند. بنابراين نكته بسيار مهم در طراحي فضاي سبز انتخاب گياهي است كه بتواند بيشتري كارايي ممكن را با حداقل نياز به نگهداري فراهم آورد. نكته ديگر استفاده از گياهان مناسب با توجه به نيازهاي مختلفي است كه طراح با آن روبروست در فرايند طراحي و كاشت، توجه به نوع گياهان و نحوه قرار گرفتن گياهان نسبت به يكديگر در جهت رسيدن به يك طرح زيبا و كارآ ضروري به نظر مي رسد.

گياهان بومي

يك راهكار مهم كه جايگاه ويژه اي در محوطه سازي دارد، استفاده از گياهان بومي مي باشد. اگرچه امروزه افزايش بسيار زيادي در زمينه استفاده از اين گروه گياهان در فضاي سبز ديده مي شود، ولي هنوز راهي بسيار طولاني تا بكارگيري همه پتانسيلهاي موجود وجود دارد. گياهان بومي مقاومت بالاتري نسبت به خشكسالي، آفات و بيماريها دارند كه اين امر هزينه نگهداري فضاي سبز را پايين مي آورد. افزون بر اين، استفاده از اين گياهان سبب پايين آمدن هماهنگي بين فضاي سبز تازه تأسيس و محيط طبيعي فراگيرنده آن مي گردد. طراحان و سازندگان فضاهاي سبز عمومي و خصوصي پيش از تخريب پوشش طبيعي محوطه ها بايد سايت خود را از نظر پوشش گياهي كاملاً ارزيابي نمايند.
نكته بعدي در طراحي كاشت موفق، توجه به عوامل اكولوژيكي منطقه مانند تفاوت در دماها، پستي و بلندي، بافت و ساختمان خاك و ميزان بارش مي باشد تنها با توجه به اين موارد است كه مي توان يك محوطه زيبا و كارا با استفاده از گياهان بومي فراهم آورد.

كنارهم قرار گرفتن گياهان

گياهان اصولاً به صورتهاي تأكيدي يا تكي، خطي، گروهي و توده اي قابل كشت هستند هر يك از اين روشهاي كاشت اثر متفاوتي را در بيننده ايجاد مي كنند. در يك محوطه سازي اصولي كوشش مي شود كه از هر چهار روش ياد شده در جاي مناسب و به ميزان درست بهره گرفته شود.

كاشت منفرد يا تأكيدي

روش كاشت تأكيدي روش مناسب براي تأكيد و نمايش يك درختچه با ويژگي هاي رشدي خاص و يا يك درخت با عادات رشد غير معمول و زيبا مي باشد. اگر به تعداد مناسب از اين نوع كاشت استفاده شود، گياهان تأكيدي باعث ايجاد تنوع و مانع تكرار خسته كننده در طرح مي شوند و ديد بيننده را به نقاط موردنظر طراح معطوف مي‌نمايند. ولي در صورتي كه تعداد زيادي گياه تأكيدي مورد مصرف قرار گيرد. باعث نوعي آشفتگي بصري در طراحي خواهد شد. استفاده از يك گياه تأكيدي و يا يك درخت كوچك در نزديكي ورودي ساختمان مي تواند ايجاد يك نقطه كانوني نمايد و در تقويت و نمايش آن ورودي بسيار كارساز است.
بسياري از گل دهنده مناسب كه به عنوان گياه تأكيدي مورد استفاده قرار مي گيرند.
ارغوان
ابريشم
باران طلايي
سه رنگ

انواعي از كراتوس ها

سدروس ها
كاج ها
نوئل ها
ماگنولياي تابستانه

كاشت درختان رديفي يا خطي

رديف درختان، درختچه ها و ديگر گياهان بطور مؤثري باعث امتداد خطوط معماري بناها در محوطه خارجي آنها مي شود. خطوط مستقيم يا منحني درختان كاشته شده نيز مي تواند محوطه هايي سايه دار و مناسب براي پارك خودروها در گذرگاهها و خانه ها ايجاد كند. همچنين از رديف گياهان مي توان به جاي بادشكن، ديواره جدا كننده، ديوار كاهنده شدت صوت و يا مانعي دربرابر آلودگي هاي بصري استفاده كرد.
در اين نوع كاشت بايد دقت كرد كه از گياهان مقاوم و كاملاً سازگار با محيط استفاده شود. زيرا در صورتي كه يك يا چند گياه دچار مشكل شوند تأثير بصري بسيار نامطلوبي در همه گياهان موجود در آن رديف گياهي خواهد داشت بنابراين اطمينان از يكدست بودن خاك بستر و شرايط زهكشي و نوري محل در طول رديف گياهي بسيار مهم مي‌باشد. گياهاني كه براي اين نوع كشت مناسب مي باشند عبارتند از:
برگ نو
گونه هاي شمشاد
نوش
سرخدار
نارون
تبريزي
گونه هاي نخل

كاشت گروهي

روش كاشت گروهي روشي به نسبت طبيعي تر در استفاده از گياهان مي باشد در اين روش تعدادي درخت و درختچه در نزديكي يكديگر قرار مي گيرند و ايجاد يك توده گياه مي كنند از آنجايي كه گياهان عموماً در اين روش بصورت طبيعي در كنار يكديگر جاي مي گيرند، كاربرد اين سبك كاشت مي تواند بخوبي بين محوطه هاي تازه تأسيس و محيط طبيعي پيرامون آنها ارتباط و همبستگي برقرار نمايد.
انواع سبدها
انواع زغال اخته زينتي
ياس زرد
زرشك سرخ
گل توري

كاشت توده اي

روش كاشت توده اي در واقع نوع گسترش يافت روش كاشت گروهي مي باشد در كاشت توده اي، گياهان هويت انفرادي خود را از دست مي دهند و در قالب يك طرح كلي جاي مي گيرند. توده هاي گياهي بويژه در مرتبط كردن ساختمانهاي بزرگ يا محيط هاي پيراموني آنها مي توانند بسيار سودمند باشند، البته در صورتي كه مقياس و ارتباط مناسب يبن اين توده هاي گياهي و ساختمانهاي مورد نظر وجود داشته باشد. درختچه ها كه بصورت توده اي قابل كاشت هستند.
بداغ
به ژاپني
اسپيره
طاووسي
البته هر يك از گونه هاي نامبرده مي تواند بسته به شرايط و چگونگي تركيب بندي با ديگر گياهان در روش هاي مختلف كاشت مورد استفاده قرار بگيرند.
در قرار گيري گياهان نسبت به يكديگر و همچنين نسبت به محيط فراگيرنده آنها، توجه به شكل كلي، رنگ و بافت گياهان داراي اهميت بسيار زيادي مي باشند. افزودن به اين در كليه مراحل طراحي بايد اصول زيبا شناسي شامل سادگي، ترتيب و تسلسل، تقارن، تنوع، تعادل و توازن، تأكيدي، تكرار و ريتم و مقياس را براي دستيابي به يك طراحي كاشت موفق در نظر داشته باشد.
يك طراحي كاشت موفق با وجود دارا بودن اجزاي تكثير، بايد وحدت و يكپارچگي داشته باشد و مجموعه اجزاي آن بايد بتوانند حس مورد نظر طراح را به بيننده منتقل نمايند.
با توجه به مطالب ذكر شده مي توان مراحل زير را براي يك طراحي كاشت اصولي در نظر گرفت.
Ø بررسي و مطالعه شرايط اقليمي منطقه
Ø شناسايي گياهان بومي و يا سازگار با اين شرايط اقليمي
Ø شناسايي نيازها و محدوديت هايي كه طراح با آن ها روبروست.
Ø انتخاب گياهان مناسب با توجه به شكل كلي، رنگ و بافت آنها
Ø مشخص كردن نحوه كنار هم قرار گرفتن بادر نظر گرفتن اصول زيبا شناسي
در اين صورت يك فضاي سبز موفقي با بيشترين زيبايي بصري، كارايي و پايداري و كمترين هزينه نگهداري بدست خواهد آمد.

الف) خواسته ها

استفاده از گونه هاي چربي به خصوص در فضاي سبز شهري به منظورهاي مختلف صورت مي گيرد كه بطور عمده عبارتند از :
1- آرايش و زيبايي درختان
2- ايجاد سايبان و تلطيف هوا
3- جلوگيري از آلودگي صدا
4- ايجاد بادشكن و جلوگيري از گرد و خاك
5- آشنا كردن مردم با درختان و درختچه هاي مختلف
6- ايجاد ديواره سبز، پرچين و اسپاليد (داربست)
7- آرايش روي چمن
8- ايجاد مكان مناسب براي جلب پرندگان و آشيان گزيني آنها
9- توليد ميوه مناسب براي حيات وحش پرندگان
10- ايجاد پيكره هاي سبز هنري و معماري
11- به نمايش گزاردن ويژگيها، جاذبه ها و زيبايماي اندامهاي درختان
انتخاب درختان براي هر يك از خواسته هاي موردنظر كه ذكر شد لازم است معيارهايي در نظر گرفته شود.

ب) معيارها

در انتخاب درخت براي هر يك از خوسته هاي مورد نظر كه ذكر شد لازم است معيارهايي در نظر گرفته شود.
ب-1- معيارهاي نخستين
Ø عمر طولاني
Ø ابعاد متوسط
Ø سيستم ريشه اي عميق
Ø پاكيزه و بهداشتي بودن آن
ب-2- معيارهاي دومين
بديهي است بسياري از عوامل ديگر كه پس از معيارهاي نخستين مورد توجهند عبارتند از مقاومت در برابر:
Ø آلودگي هاي شيميايي هوا و خاك
Ø خشكي
Ø گرما و سرما
Ø باد و طوفان
Ø آفات و بيماريها
Ø فشردگي خاك
Ø سنگيني برف و شكننده بودن شاخه هاي تاج
Ø شرايط نامناسب بافت خاك و زهكشي آن
Ø غرقابي بودن خاك
Ø نور شب
Ø رقابت
در اينجا براي هر كدام به اختصار مثالهايي ذكر مي گردد.
الف) خواسته ها
1- آرايش و زيبايي خيابانها
انتخاب ابعاد معيني از درخت متناسب با عرض خيابانها، پياده رو و عرض مسير عبور ماشينها در زيبايي و آرايش دادن به خيابان بسيار مهم است. خيابان ها بخصوص زماني كه خود زيبا هستند نبايد بوسيله انبوهي از درختان بلند پوشيده شوند كه در اين صورت درختان نه تنها به زيبايي خيابان نخواهند افزود بلكه منظره آن را زشت خواهند كرد بايد ابعاد درختان، فواصل درختان به گونه اي باشند كه هم حاشيه خيابانها، ساختمانها، مغازه‌ها خود نمايي كنند و هم درختان جلوه گر باشند در خيابانهاي باريك تاج كشيده، در خيابانهاي عريض تاج گسترده زيبايي بيشتري خواهد بخشيد. ارتفاع آنها بستگي به ابعاد خيابان خواهد داشت. زيبايي كشل يا فرم درخت در انتخاب درخت براي آرايش خيابان بسيار مهم است تاج انبوه با شكل هاي كروي يا پهن مانند.
Celtis o idenalis, Carya illinoensis
Celtis caucasica, Quecus cc longipes, Quevcus velutina pistacia mutica, Aesculus carnea, Ulmus densa Juglans regia, Crataegus aronia.
Acer rubrum, Crataegus phaenopyrum, Acerx nigurum, Tilia Americana, Quercus palustris, pyrus syviaca.
براي خيابانهاي مناسب تر از درختان با تاج نامنظم چون
Gleditisia triacanthos, Acer negundo, Aesculus glabra
را مي توان نام برد.
دو گونه بلوط هميشه سبز اروپا و امريكا به ترتيبQuercus virginiana , Q ilex از زيباترين درختان خياباني با تاج كروي هستند كه براي مناطق با زمستان معتدل و مرطوب مناسبند. درختان با تاج هرمي چون Ginkyobiloda fastagiata يا fagus sylvatica fostagiqta نيز بسيار زيبا هستند.
2- ايجاد سايبان
عامل عمده در انتخاب درخت سايبان، شدت يا ژرفاي سايه، انبوهي شاخه ها، انبوهي برگ، بافت برگ و آرايش آن، قطر وارتفاع تاج نقش عمده در ميزان ژرفاي سايه يا شدت آن دارد.
در شهرهايي با آفتاب سوزان، سايه انبوه يا ژرف درختاني چون Morus alba، Carpinus betulus، Parrotia persica و Quercus borealis مناسب است، اما در شهرهايي با تابستان گرم و زمستان سرد كشت درختان با تاج انبوه كه در زمستان خزان مي كنند چون A.hippocastanum، Aesculus carnea، Acer platanoides مناسب ترند.
3- جلوگيري از آلودگي صدا
در جلوگيري از آلودگي صدا عواملي چون اندكس سطح برگ، اسكروفيلي يا چرمي بودن، بافت تاج به خصوص وزن مواد در واحد سطح بسيار مهم هستند. درختاني چون انجيلي، نوش، Qurcus ilex ، Thusa giganxea در كاهش آلودگي صدا بسيار مؤثر مي باشد درخت انجيلي تنها در فصل رويش چنين نقشي را دارد.
4- ايجاد بادشكن و جلوگيري از گرد و خاك
در نواحي كه وزش بادهاي شديد وجود دارد براي حفاظت از تأسيسات، مجموعه‌هاي آسيب پذير و درختان و درختچه هاي پارك هاي درون شهري، احداث بادشكن از درختان ضروري است در انتخاب اين درختان عواملي چون استحكام تنه درخت، ريشه هاي عميق آن، برگها و شاخه هاي مقاوم در برابر باد، تاج بلند و متراكم بايد مورد توجه قرار گيرد. درختاني بلند با تاج انبوه چون Liriodendron talipifera كه تا 30 متر ارتفاع مي رسند به ظاهر بادشكن خوبي به نظر مي رسند اما به علت ريشه هاي نسبتاً سطحي و چوب ضعيف آن در برابر بادها شديد ريشه كن شده و يا مي شكنند، در حالي كه درخت عنبر سايل Liquidambar styraciflua در برابر چنين بادهايي محكم ايستادگي مي كند. درخت بلند بازو مقاومت بسيار خوبي در برابر چنين بادهاي شديد دارد در حالي كه اغلب صنوبرها در مقابل بادهاي شديد بسيار ضعيفند. بسياري از درختان توت براي اين منظور مناسبند.
در جلوگيري از گرد و غبار خصوصيات فيزيكي سطح برگ، وجود پرز، كرك، زايده هاي گوناگون سطح برگ با مجموعه انبوهي برگ تاج در نگهدراي گرد و خاك ملاك تفكيك هستند، چنانكه نارونهايي كه سطح برگ زايده دار دارند مانند Ulmus glabra بيشتر از درختان نمدار كه سطح برگ صاف دارند مي توانند گرد و خاك در خود ذخيره كنند.
5- كشت در گلدانهاي بزرگ براي خيابانها و پاركها يا فضاي بين ساختماني
در بسياري از شهرهاي اروپا و آمريكا درختاني را كه قابل پرورش در گلدانهاي بزرگ بتوني و جابجايي هستند در فصل رويش در خيابانها يا مكانهاي مناسب فضاي شهري قرار داده و سپس در طول فصل سرما آنها را به گلخانه هاي بزرگ منتقل مي كنند. بدين وسيله بعضي گونه هاي بسيار زيبا يا جالب توجه را مي توان مورد استفاده قراز داد مانند انواع مركبات
Casimiroa edulis, laurus nobilis, Eugenia paniculata, ligustrum lucidum, Hymenosporum favum, olea euopea Metrosidros tomentosa, Macadamia tenifolia
و تعداد زيادي از نخلها چون نخل كنتيا، نخل كاناري، نخل ملكه
Areeastrum romonzoffianum
Dicksonia Antarctica سرخس هاي درختي چون
Musa ensete سيكاها و موز
6- آشنا كردن مردم با درختان و درختچه هاي مختلف
با انتخاب گونه هاي مختلف درختي و درختچه اي مي توان شهر را به يك باغ بتانيك بزرگ تبديل كرد. شهر آبادان در جنوب كشور از اين نظر شهرت داشت. در حال حاضر بسياري از شهرهاي جنوب كشور داراي چنين ويژگي مي باشند. درختاني چون
Davidia involucrate, Arbutus unedo, crataegus lavallei, crataegus oxyacantha
مناسبند.
7- ايجاد ديورا سبز، پرچين و اسپاليه (داربست)
كشت رديفي انبوه به اصطلاح «پرده اي» از درختان و هرس آنها به روشهاي فرانسوي، هلندي مي توان پرده اي سبز با ارتفاع بلند بوجود آورد.
اين روش براي درختان ممرز در اروپا بسيار متداول است ضمناً درختاني چون نمدار، چنار Ginkyo biloba fastigiana، افرا، راش، سرخدار و بعضي گونه هاي اكاليپتوس مانند E.rudis و درختان تا دانه Celtis australis براي اين منظور بسيار مناسبند نمونه هاي زيبا از ديوار سبز را مي توان در پاريس، كاخ ورسال مشاهده كرد.
در اين فرم پرورش مي توان شكلهاي مختلفي بوجود آورد. درختان مركبات و گونه هايي از افرا چون Acer circinatum و آبشار مالايي Laburnum watereri به عنوان اسپاليته مناسبند.
8- آرايش روي چمن
تعداد از درختان به صورت منفرد يا درگروههاي كوچك زيبايي خاصي به چمن داده و منظره بديعي ايجاد مي كنند درخت Brachyhiton popuhneus بسياري از گونه ها و ارقام سيب زينتي چون Fagas sylvatica، Halesia calolina، Malus floribunda، Carya illinoensis را مي توان نام برد درخت Cafalpa bignonioides روي چمن بسيار زينت بخش است و با تاج انبوه خود سايباني بسيار زيبا ايجاد مي كند، گونه و ارقامي از كركف نيز با سايه انبوه و فرم زيباي تاج بابرگهاي سبز يا رنگين به صورت تك درخت مناسب چمن مي باشد از اين نظر تعدادي از افراهاي زينتي چون Acer palmatum مشهورند.
9- ايجاد مكان مناسب براي آشيان گزيني پرندگان
كشت تعدادي از درختان بلند براي جلب پرندگان و مكاني امن براي آشيان گزيني در پاركها به منظور حمايت از جميعت پرندگان در بعضي كشورهاي اروپايي از قديم متداول بوده است در اين مورد معيار اصلي براي آشيان گزيني پرندگان، تراكم انشعابات تاج يا مكان مناسب در انتخاب تنه درختان است.
نخلهاي بلند در مناطق معتدله و گرم مكان بسيار مناسبي را در انتها تنه براي تخمگذاري پرندگان فراهم مي كنند درختان بلند چون تبريزي، اوجا و شاه بلوط هندي براي آشيان گزيني در شرايط شهري در داخل پاركها مناسب هستند.
10- توليد ميوه مناسب براي حيات وحش پاركها و فضاي سبز نسبتاً بزرگ شهري و جلب پرندگان
حمايت از جانوراني چون سنجاب، با كشت درختان دانه خوراكي مانند Quercus , Carya, Juglans, Fagus و نظاير آن در بسياري از پاركها و فضاي سبز كنار خيابان در بسياري از كشورها متداول است. براي جلب پرندگان، كشت گونه اي از درختان كوچك و درختچه هاي ميوه گوشتي رنگي چون Sorbus, Cerasus, Arvbutus, Ficus, Morus, Ribes, Hetrermeles, Cotolleastor, Berberis, Mahonia, Callicarpa, Lonicera, Diospyros مناسب مي باشد.
11- ايجاد پيكره در هنر معماري سبز
فرمهاي پرورشي درختان به كمك هرس زيبايي اعجاب انگيزي به محوطه ها و پاركها مي دهد تعدادي از درختان بسيار انعطاف پذير و به سهولت شكل پذير هستند از اين نظر گونه هاي چون سرخدار، شمشاد، جل، ممرز و نمدار بسيار مناسبند. تعداد درختچه ها براي اين منظور بسيار زيارند. ضمناً با قطع ساقة اصلي درختان، بسياري از آنها را مي توان بصورت جست زاد با ساقه ها يا جستهاي متعدد نگهداري كرد كه گاهي زيبايي خاصي پيدا مي كنند بعضي ازدرختان بدون هرس فرم اعجاب انگيزي دارند مانند: Fagus sylvatice CV. Peudula
12- به نمايش گزاردن اندام درختان
تعداد درختان بوسيله شكل، رنگ اندامها يا عطر گلهايشان مشهورند، بعنوان مثال گونه هاي زير با رنگ آميزي پاييزه برگها بسيار تماشايي هستند.
رنگ زرد Populus tremuloides
رنگ زرد Ginkyo biloba
رنگ قرمز Liquidambar styraciflua
رنگ سرخ تا قرمز Acer hyrcanum
رنگ سرخ Qurcus rubra
رنگ سرخ Acer rubrum
رنگ سرخ تا قرمز آميخته به سبز Parrotia persica
تعدادي از گونه هاي سماق به رنگ سرخ Rhus. Spp.
تعدادي با ميوه هاي رنگي مورد توجه Citrus, Arbutus, Crataegus, Ilix, Ziziphus, Sorbus, Cornus nuttallii
بسياري از درختچه ها داراي ميوه هاي رنگي مي باشند شكل ميوه بعضي درختان جالب توجه است مانند درخت سوسيس Kigelia pinnata يا درخت فلوس Cassia fistula از مناطق گرمسيري كه بصورت گلداني در مناطق سرد و معتدل مي توان به نمايش گذارد.
پوست درختان Betula, Cornus florida, phellodendron amurense, cladrastis lutea, Salix carmanica, parrotia persica بسيار جالب است گاهي به منظور نمايش رنگ و شكل پوست بعضي از گونه هاي اكاليپتوس نيز كاشته مي‌شود.
تعدادي از درختان و درختچه ها به منظور عطر گلهايشان مشهورند مانند Asimina triloba, Hamamelis, Chimonanthus, Philadelphus, Albizia lebbeck, skimmia Japonica
منبع:http://afraz1361.persianblog.com