بررسى وضعيت و جايگاه کودکان در جهان
اشاره:کودکان، مردان و زنان آينده دنيا را تشکيل مى‌دهند و سرنوشت جهان به دستان ايشان رقم خواهد خورد.اين قلم باتوجه به اوضاع اسف‌بار جهانى کودکان در سرتا سر گيتي، فرصت را مغتنم شمرده و ضمن يادآورى حرمت داشتن اين فرشتگان پاک الهى در روى زمين، نکاتى را در باب وضعيت و جايگاه کودکان در دنيا مطرح مى‌نمايد و اميدوار است بتواند مطالب سودمندى را براى برون‌رفت شرايط کنونى کودکان از بحران‌هاى موجود بيان نماييم.
در حدود دو قرن و نيم است که بشر به مفهوم “دوران کودکي” پى برده است. تا قبل از قرن هفدهم کودک را مانند بزرگسالان مى‌پنداشتند و از آنها توقع داشتند مثل بزرگسالان رفتار کنند و هيچ‌گونه سرگرمى نداشتند. اين کودکان يا به علت سوءتغذيه و بيمارى‌هاى مختلف قبل از 4 سالگى مى‌مردند و يا اگر زنده مى‌ماندند به عنوان کالا با ارزش اقتصادى براى والدين محسوب مى‌شدند.
-1 صفحات تاريخ پر از اعمال دردآور نسبت به کودکان است مثلا در رم باستان کشتن فرزند حق والدين بود و آنها حق داشتند کودکانى را که معلول بودند يا زياد گريه مى‌کردند بکشند. همچنين زنده به گور کردن دختران در ميان اعراب رسم بود.
-2 به دنياى عجيبى پا گذاشته‌ايم، به دنياى درد و رنج و قساوت، به دنياى بدن‌هاى سوخته و شکنجه شده، به دنيايى که کبوتران خونين‌بال هر روز شاهد ستمى تازه هستند، غنچه‌هايى که نشکفته پرپر مى‌شوند و به تاراج مى‌روند، تا نباشند تا ديگر صداى خنده هيچ کودکى فضا را زيبا نسازد و شايد هيچ کودکى نباشد؛ برخى از بيمارستان‌هاى کودکان اين مظلومان کوچک را که قربانيان خشونت خانواده و جامعه هستند، در خود جاى داده است، کودکانى که تا سرحد مرگ شکنجه شدهاند و با چشمانى بى‌رمق، بدن‌هايى خرد و خمير و قلب‌هاى شکسته که به انتظار نشسته‌اند تا شايد ... و آنها از سياهى دل آدميان خبر ندارند و نمى‌دانند چرا کتک مى‌خورند، شايد جاى زخم‌هاى هولناکشان مى‌سوزد و فريادرسى هم نيست تا مرهمى برزخم‌هايشان بگذارد، شايد غريب و آزرده‌خاطر در ميان تخت‌هاى سفيد به کودکى تاراج شده‌شان مى‌انديشند و با زبانى کودکانه براى خود مرثيه‌هاى دردناک مى‌سرايند تاشايد دستى نوازشگر از راه برسد. اين مقدمه تاريک و تند بيان شد تا به اين نکته تاکيد شده باشد که بدرفتارى با کودکان در عصر معاصر يک بحران بهداشتى جدى در جامعه امروزى است.
-3 خشونت بر عليه کودکان و آزار و سوءاستفاده از کودکان به واسطه گسترش آن مورد توجه جهانى قرار گرفته است. در سطح بين‌المللى سازمان ملل متحد به اين مهم توجه جدى داشته است. به طورى که پيمان‌نامه حقوق کودک جهت پيشگيرى از اقدامات خشونت‌آميز نسبت به کودکان توسط مجمع عمومى سازمان ملل در سال 1989 تصويب گرديد و همه کشورهاى جهان تا ماه اوت 1997 - به استثناى دو کشور - به آن پيوستند. اين پيمان‌نامه اصولى و معيارهاى مشخصى را براى حمايت از کودکان در برابر خشونت فراهم مى‌آورد. ايران در سال 1994 به جمع امضاکنندگان کنوانسيون حقوق کودک پيوست، اما برخى قوانين موجود هنوز با اين کنوانسيون مغايرت دارد و لذا دست‌اندرکاران براى رسيدگى به موارد رفع نقض حقوق کودکان در حال بررسى در اين زمينه هستند تا بتوانند با تغيير قانون، موجبات استحکام ماهيت دين اسلام که سيستم قضائى جمهورى اسلامى بر مبناى آن عمل مى‌شود تقويت و تضعيف نشود و به همين دليل مجموعه قانون حمايت از کودکان و نوجوانان موسوم به لايحه کودک‌آزارى در تاريخ 25 آذرماه سال 1381 توسط مجلس شوراى اسلامى به تصويب رسيد. اما شوراى نگهبان با استناد به اينکه حريم خصوصى افراد بايد حفظ شود، تغييراتى در آن اعمال کرد تا پيش از تصويب اين قانون کودک آزارى يک جرم خصوصى محسوب مى‌شد، اما پس از تصويب بخش‌هايى ازآن يک جرم عمومى تلقى مى‌شود.
لازم به ذکر است جمهورى اسلامى ايران با تغيير نگرش خود در سال‌هاى اخير نسبت به شيوه برخورد با مسائل کودکان و خردسالان، توانست گام‌هاى مثبتى را براى جلب نظر فعالان حقوق بشر در اين زمينه بردارد و اثبات نمود که در قوانين ايران “نقص حقوق کودکان” نهادينه نشده است.
-4 هنوز هم جهان بعد از تدوين پيمان جهانى حقوق کودک در سال 1989 و تصويب آن در سال 1990 در 54 ماده که به توسط سازمان ملل متحد صورت پذيرفت، بى‌شرمانه و گستاخانه، حريم امن کودکان را نقض کرده و مى‌کنند و متاسفانه تاکنون اهرم‌هاى قانونى و بازدارنده در اين زمينه به خوبى نتوانسته‌اند به نقش‌هاى کليدى خود عمل نمايند و آمارهاى تکان دهنده زيرخود به خوبى مبين تضيع حقوق کودکان در جهان است:
- همه ساله بيش از 1/000/000 مورد کودک‌آزارى در ايالات متحده آمريکا گزارش مى‌شود.
- بيش از 1000 کودک در نتيجه اين آزار و غفلت مى‌ميرند.
- کودکان گرفتار کودک آزارى زير 5 سال دارند.
- براساس گزارش يونيسف يک سوم از حدود 2/100/000/000 کودک سراسر جهان، در فقر مطلق زندگى مى‌کنند. 9 ميليون کودک قبل از رسيدن به سن 5 سالگى مى‌ميرند. 246 ميليون کودک در سنين ميان 5 و 17 سال با حقوق‌هايى بسيار کم کار مى‌کنند تا خرج خانواده‌هاى‌شان را تامين کنند.
- يونيسف اعلام کرده است که در حال حاضر در 20 جنگ و درگيرى منطقه‌اى کودکان به عنوان سرباز فعاليت مى‌کنند. کشورهايى مثل عراق، افغانستان، هند، خاورميانه، اندونزي، فيليپين و سودان از جمله اين کشورها هستند. بعد از قاره آفريقا، آسيا و آمريکاى جنوبى بيشترين کودکان سرباز را دارند. در 33 کشور جهان کودکان يا به خدمت سربازى اعزام مى‌شوند و يا در خدمت جنگ سالاران و نيروهاى شورشى قرار دارند. بسيارى از دختران جوان براى ارضاى اميال جنسى سربازان مورد تجاوز قرار مى‌گيرند.
- بيش از 240/000/000 کودک خيابانى و کار در جهان وجود دارد که درصد قابل توجهى از آنها متعلق به کشورهاى عقب‌مانده و يا در حال توسعه هستند. 50 درصد کودکان خيابانى مورد سوءاستفاده جنسى قرار گرفته‌اند. کودکان خيابانى در چهار زمينه رشد جسمي، ذهني، عاطفى و اجتماعى دچار مشکلات فراوان هستند. 55 درصد آنان نيز تمايل به بزهکارى داشته و دارند و بيش از 56 درصد اين کودکان بى‌سواد مى‌باشند و 80 درصد ايشان از مشکلات بهداشتى و روانى رنج مى‌برند.
- 300/000/000 کودک در جهان، قربانى انواع خشونت مى‌شوند. 150 ميليون دختر و 73 ميليون پسر زير 18 سال خشونت جنسى را تجربه کرد‌ه‌اند. بيش از يک ميليون کودک قربانى باندهاى قاچاق انسان مى‌شوند. پورنوگرافى يکى ديگراز اشکال بهره‌بردارى جنسى از کودکان است که به گفته نماينده يونيسف با وجود تمام فشارهاى بين‌المللى هنوز 148 کشور جهان به طور قانونى آن را ممنوع نکرده‌اند.
- از سال 19990 تا 2004 بيش از 8 ميليون کودک در جنگ‌ها کشته و زخمى شدهاند.
- 30 ميليون کودک فقط در آسيا و اقيانوسيه قربانى انواع سوءاستفاده‌هاى جنسى بوده و تا پايان سال 1999 هفده ميليون نفر از ايدز فوت کرده که يک چهارم آنان کودک و نوجوان بوده‌اند.
- براساس آمارهاى رسمى 30 درصد از سرقت‌ها در سال 1997 در آمريکا توسط کودکان صورت گرفته است.
-5 آرى آنچه در سطور فوق بيان و تصوير شد مبين اين حقيقت است که در اين جهان چگونه مى‌توانيم از زيبايى دنياى کودکى با قاطعيت حرف بزنيم در حالى که دامنه اطلاعات و آمار از وضعيت نابسامان کودکان جهان تصوير نه چندان زيبايى از کوچکترين و زيباترين موجودات اين کره به دست مى‌دهد.
چگونه مى‌توانيم نسبت به آنچه که بيان شد و نسبت به اوضاع فعلى و آشفته جهان در رابطه با يک سوم از جمعيت جهان بى‌اعتنا باشيم و قدمى موثر برنداريم در حالى که مى‌دانيم ؛3/5 ميليون دلار در روز خرج تسليحات نظامى کشورها مى‌شود و هزينه ساخت يک زيردريايى معادل ساخت 50 هزار واحد مسکونى است و همچنين هزينه تامين بهداشت در جهان يک پانزدهم هزينه تسليحاتى جهان، يک دوم هزينه مشروبات الکلى در جهان و دو سوم هزينه‌اى است که صرف خريدو دود کردن سيگار مى‌شود و ديگر اينکه هزينه تجهيز و تسليح يک سرباز معادل تامين آموزش براى 200 کودک است!!
-6 همان گونه که مطرح شد، امروزه کودک‌آزارى به پديده‌اى شايع در بين کشورهاى دنيا تبديل شده است که متاسفانه کشور ما نيز از اين قاعده مستثنى نيست. عده‌اى در کشور ما کودک‌آزارى را فقط از نگاه شکنجه کودک مى‌نگرند، در حالى که طبق تعريف سازمان بهداشت جهانى کودک‌آزارى شامل هرگونه آسيب و يا تهديد سلامت جسم، روان، سعادت، رفاه و بهزيستى کودک يا هرگونه کوتاهى و غفلت و انجام هرنوع عملى که موجب آزار جسمي، ذهني، عاطفى و روانى کودک شده و به رشد و سلامتش ضربه زده مى‌شود. بنابراين صدماتى از جمله صدمات روحي، بى‌توجهي، بدرفتاري، ناسزا گفتن و تحقيرهاى روانى کودک جملگى از مصاديق بارز کودک‌آزارى است، اما متاسفانه در قانون کشور ما به اين مسائل توجهى نشده و تنها در موردى فرد مجرم مجازات مى‌شود که مرتکب آزارهاى جسمى و تعرض جنسى شده باشد. البته کارهايى هم براى رفع پديده مذموم کودک‌آزارى در ايران انجام شده است که نمى‌توان از تاثيرات آن به سادگى چشم‌پوشى نمود و تلاش‌هاى انجام شده در اين خصوص را ناديده انگاشت و قدردان فعاليت‌هاى مثبت دست‌اندرکاران نبود. در اين رابطه چند کار عمده خوب صورت گرفته است که عبارتند از: تاسيس بعضى از سازمان‌هاى دولتى و غيردولتي، تاسيس انجمن حمايت از کودکان، راه‌اندازى صداى مشاور يا راه‌اندازى خط تلفنى کودک‌آزارى (123 تحت عنوان خدمات مرکز اورژانس اجتماعي.)
در خاتمه اين قلم اعتقاد دارد با آموزش حقوق کودک مى‌توانيم جلوى بخشى از بى‌عدالتى‌ها، تبعيض‌ها و فسادها را سد کرد تا شايد تصويرى زيبا از دنياى کودکان در جهانى مملو از عشق، محبت و صفا و عارى از جنگ و قتل و غارت و ... ترسيم کنيم.
در حدود دو قرن و نيم است که بشر به مفهوم “دوران کودکي” پى برده است. تا قبل از قرن هفدهم کودک را مانند بزرگسالان مى‌پنداشتند و از آنها توقع داشتند مثل بزرگسالان رفتار کنند و هيچ‌گونه سرگرمى نداشتند. اين کودکان يا به علت سوءتغذيه و بيمارى‌هاى مختلف قبل از 4 سالگى مى‌مردند و يا اگر زنده مى‌ماندند به عنوان کالا با ارزش اقتصادى براى والدين محسوب مى‌شدند.
-1 صفحات تاريخ پر از اعمال دردآور نسبت به کودکان است مثلا در رم باستان کشتن فرزند حق والدين بود و آنها حق داشتند کودکانى را که معلول بودند يا زياد گريه مى‌کردند بکشند. همچنين زنده به گور کردن دختران در ميان اعراب رسم بود.
-2 به دنياى عجيبى پا گذاشته‌ايم، به دنياى درد و رنج و قساوت، به دنياى بدن‌هاى سوخته و شکنجه شده، به دنيايى که کبوتران خونين‌بال هر روز شاهد ستمى تازه هستند، غنچه‌هايى که نشکفته پرپر مى‌شوند و به تاراج مى‌روند، تا نباشند تا ديگر صداى خنده هيچ کودکى فضا را زيبا نسازد و شايد هيچ کودکى نباشد؛ برخى از بيمارستان‌هاى کودکان اين مظلومان کوچک را که قربانيان خشونت خانواده و جامعه هستند، در خود جاى داده است، کودکانى که تا سرحد مرگ شکنجه شدهاند و با چشمانى بى‌رمق، بدن‌هايى خرد و خمير و قلب‌هاى شکسته که به انتظار نشسته‌اند تا شايد ... و آنها از سياهى دل آدميان خبر ندارند و نمى‌دانند چرا کتک مى‌خورند، شايد جاى زخم‌هاى هولناکشان مى‌سوزد و فريادرسى هم نيست تا مرهمى برزخم‌هايشان بگذارد، شايد غريب و آزرده‌خاطر در ميان تخت‌هاى سفيد به کودکى تاراج شده‌شان مى‌انديشند و با زبانى کودکانه براى خود مرثيه‌هاى دردناک مى‌سرايند تاشايد دستى نوازشگر از راه برسد. اين مقدمه تاريک و تند بيان شد تا به اين نکته تاکيد شده باشد که بدرفتارى با کودکان در عصر معاصر يک بحران بهداشتى جدى در جامعه امروزى است.
-3 خشونت بر عليه کودکان و آزار و سوءاستفاده از کودکان به واسطه گسترش آن مورد توجه جهانى قرار گرفته است. در سطح بين‌المللى سازمان ملل متحد به اين مهم توجه جدى داشته است. به طورى که پيمان‌نامه حقوق کودک جهت پيشگيرى از اقدامات خشونت‌آميز نسبت به کودکان توسط مجمع عمومى سازمان ملل در سال 1989 تصويب گرديد و همه کشورهاى جهان تا ماه اوت 1997 - به استثناى دو کشور - به آن پيوستند. اين پيمان‌نامه اصولى و معيارهاى مشخصى را براى حمايت از کودکان در برابر خشونت فراهم مى‌آورد. ايران در سال 1994 به جمع امضاکنندگان کنوانسيون حقوق کودک پيوست، اما برخى قوانين موجود هنوز با اين کنوانسيون مغايرت دارد و لذا دست‌اندرکاران براى رسيدگى به موارد رفع نقض حقوق کودکان در حال بررسى در اين زمينه هستند تا بتوانند با تغيير قانون، موجبات استحکام ماهيت دين اسلام که سيستم قضائى جمهورى اسلامى بر مبناى آن عمل مى‌شود تقويت و تضعيف نشود و به همين دليل مجموعه قانون حمايت از کودکان و نوجوانان موسوم به لايحه کودک‌آزارى در تاريخ 25 آذرماه سال 1381 توسط مجلس شوراى اسلامى به تصويب رسيد. اما شوراى نگهبان با استناد به اينکه حريم خصوصى افراد بايد حفظ شود، تغييراتى در آن اعمال کرد تا پيش از تصويب اين قانون کودک آزارى يک جرم خصوصى محسوب مى‌شد، اما پس از تصويب بخش‌هايى ازآن يک جرم عمومى تلقى مى‌شود.
لازم به ذکر است جمهورى اسلامى ايران با تغيير نگرش خود در سال‌هاى اخير نسبت به شيوه برخورد با مسائل کودکان و خردسالان، توانست گام‌هاى مثبتى را براى جلب نظر فعالان حقوق بشر در اين زمينه بردارد و اثبات نمود که در قوانين ايران “نقص حقوق کودکان” نهادينه نشده است.
-4 هنوز هم جهان بعد از تدوين پيمان جهانى حقوق کودک در سال 1989 و تصويب آن در سال 1990 در 54 ماده که به توسط سازمان ملل متحد صورت پذيرفت، بى‌شرمانه و گستاخانه، حريم امن کودکان را نقض کرده و مى‌کنند و متاسفانه تاکنون اهرم‌هاى قانونى و بازدارنده در اين زمينه به خوبى نتوانسته‌اند به نقش‌هاى کليدى خود عمل نمايند و آمارهاى تکان دهنده زيرخود به خوبى مبين تضيع حقوق کودکان در جهان است:
- همه ساله بيش از 1/000/000 مورد کودک‌آزارى در ايالات متحده آمريکا گزارش مى‌شود.
- بيش از 1000 کودک در نتيجه اين آزار و غفلت مى‌ميرند.
- کودکان گرفتار کودک آزارى زير 5 سال دارند.
- براساس گزارش يونيسف يک سوم از حدود 2/100/000/000 کودک سراسر جهان، در فقر مطلق زندگى مى‌کنند. 9 ميليون کودک قبل از رسيدن به سن 5 سالگى مى‌ميرند. 246 ميليون کودک در سنين ميان 5 و 17 سال با حقوق‌هايى بسيار کم کار مى‌کنند تا خرج خانواده‌هاى‌شان را تامين کنند.
- يونيسف اعلام کرده است که در حال حاضر در 20 جنگ و درگيرى منطقه‌اى کودکان به عنوان سرباز فعاليت مى‌کنند. کشورهايى مثل عراق، افغانستان، هند، خاورميانه، اندونزي، فيليپين و سودان از جمله اين کشورها هستند. بعد از قاره آفريقا، آسيا و آمريکاى جنوبى بيشترين کودکان سرباز را دارند. در 33 کشور جهان کودکان يا به خدمت سربازى اعزام مى‌شوند و يا در خدمت جنگ سالاران و نيروهاى شورشى قرار دارند. بسيارى از دختران جوان براى ارضاى اميال جنسى سربازان مورد تجاوز قرار مى‌گيرند.
- بيش از 240/000/000 کودک خيابانى و کار در جهان وجود دارد که درصد قابل توجهى از آنها متعلق به کشورهاى عقب‌مانده و يا در حال توسعه هستند. 50 درصد کودکان خيابانى مورد سوءاستفاده جنسى قرار گرفته‌اند. کودکان خيابانى در چهار زمينه رشد جسمي، ذهني، عاطفى و اجتماعى دچار مشکلات فراوان هستند. 55 درصد آنان نيز تمايل به بزهکارى داشته و دارند و بيش از 56 درصد اين کودکان بى‌سواد مى‌باشند و 80 درصد ايشان از مشکلات بهداشتى و روانى رنج مى‌برند.
- 300/000/000 کودک در جهان، قربانى انواع خشونت مى‌شوند. 150 ميليون دختر و 73 ميليون پسر زير 18 سال خشونت جنسى را تجربه کرد‌ه‌اند. بيش از يک ميليون کودک قربانى باندهاى قاچاق انسان مى‌شوند. پورنوگرافى يکى ديگراز اشکال بهره‌بردارى جنسى از کودکان است که به گفته نماينده يونيسف با وجود تمام فشارهاى بين‌المللى هنوز 148 کشور جهان به طور قانونى آن را ممنوع نکرده‌اند.
- از سال 19990 تا 2004 بيش از 8 ميليون کودک در جنگ‌ها کشته و زخمى شدهاند.
- 30 ميليون کودک فقط در آسيا و اقيانوسيه قربانى انواع سوءاستفاده‌هاى جنسى بوده و تا پايان سال 1999 هفده ميليون نفر از ايدز فوت کرده که يک چهارم آنان کودک و نوجوان بوده‌اند.
- براساس آمارهاى رسمى 30 درصد از سرقت‌ها در سال 1997 در آمريکا توسط کودکان صورت گرفته است.
-5 آرى آنچه در سطور فوق بيان و تصوير شد مبين اين حقيقت است که در اين جهان چگونه مى‌توانيم از زيبايى دنياى کودکى با قاطعيت حرف بزنيم در حالى که دامنه اطلاعات و آمار از وضعيت نابسامان کودکان جهان تصوير نه چندان زيبايى از کوچکترين و زيباترين موجودات اين کره به دست مى‌دهد.
چگونه مى‌توانيم نسبت به آنچه که بيان شد و نسبت به اوضاع فعلى و آشفته جهان در رابطه با يک سوم از جمعيت جهان بى‌اعتنا باشيم و قدمى موثر برنداريم در حالى که مى‌دانيم ؛3/5 ميليون دلار در روز خرج تسليحات نظامى کشورها مى‌شود و هزينه ساخت يک زيردريايى معادل ساخت 50 هزار واحد مسکونى است و همچنين هزينه تامين بهداشت در جهان يک پانزدهم هزينه تسليحاتى جهان، يک دوم هزينه مشروبات الکلى در جهان و دو سوم هزينه‌اى است که صرف خريدو دود کردن سيگار مى‌شود و ديگر اينکه هزينه تجهيز و تسليح يک سرباز معادل تامين آموزش براى 200 کودک است!!
-6 همان گونه که مطرح شد، امروزه کودک‌آزارى به پديده‌اى شايع در بين کشورهاى دنيا تبديل شده است که متاسفانه کشور ما نيز از اين قاعده مستثنى نيست. عده‌اى در کشور ما کودک‌آزارى را فقط از نگاه شکنجه کودک مى‌نگرند، در حالى که طبق تعريف سازمان بهداشت جهانى کودک‌آزارى شامل هرگونه آسيب و يا تهديد سلامت جسم، روان، سعادت، رفاه و بهزيستى کودک يا هرگونه کوتاهى و غفلت و انجام هرنوع عملى که موجب آزار جسمي، ذهني، عاطفى و روانى کودک شده و به رشد و سلامتش ضربه زده مى‌شود. بنابراين صدماتى از جمله صدمات روحي، بى‌توجهي، بدرفتاري، ناسزا گفتن و تحقيرهاى روانى کودک جملگى از مصاديق بارز کودک‌آزارى است، اما متاسفانه در قانون کشور ما به اين مسائل توجهى نشده و تنها در موردى فرد مجرم مجازات مى‌شود که مرتکب آزارهاى جسمى و تعرض جنسى شده باشد. البته کارهايى هم براى رفع پديده مذموم کودک‌آزارى در ايران انجام شده است که نمى‌توان از تاثيرات آن به سادگى چشم‌پوشى نمود و تلاش‌هاى انجام شده در اين خصوص را ناديده انگاشت و قدردان فعاليت‌هاى مثبت دست‌اندرکاران نبود. در اين رابطه چند کار عمده خوب صورت گرفته است که عبارتند از: تاسيس بعضى از سازمان‌هاى دولتى و غيردولتي، تاسيس انجمن حمايت از کودکان، راه‌اندازى صداى مشاور يا راه‌اندازى خط تلفنى کودک‌آزارى (123 تحت عنوان خدمات مرکز اورژانس اجتماعي.)
در خاتمه اين قلم اعتقاد دارد با آموزش حقوق کودک مى‌توانيم جلوى بخشى از بى‌عدالتى‌ها، تبعيض‌ها و فسادها را سد کرد تا شايد تصويرى زيبا از دنياى کودکان در جهانى مملو از عشق، محبت و صفا و عارى از جنگ و قتل و غارت و ... ترسيم کنيم.
