آينده نگاري راهبردي در دكترين مهدويت
نويسنده:دكتر سيد حسن فيروز آبادي
چكيده
مقدمه
انسانها اينگونه دريافتندكه اگرآينده‌نگری موضوعيت و حقيقت دارد پس موضوع آن، يعني(آينده)، از واقعيت و عينيت خاصي برخوردار است كه گونه‌اي‌حتميت و تحقق ناگريزي را به ذهن خطور مي‌دهد و (ساختن)در مورد چنين آينده‌اي فرصت و مجالی حیاتی است که نباید آن را نادیده گرفت و این رویکرد تعادل فی مابین جبر واختيار را در خصوص امور آينده مطرح مي‌كند که جدای از خداوند كريم آنگه كه در قرآن مجيد این ارتباط را در آیه مبارکه "اِنَّ اللهَ لا' يُغَيِرُما بِقَومٍ حَتّی يُغَيِّروا ما' بِاَنفُسِهِم" (رعد/11) گوشزد مي¬كند اما بدلیل تمرکز این مقاله برنقش و اراده انسان در ساخت فضای ظهور و سهم او در مثبت سازی فضا و زمينه آن، پرداختن به فلسفه تاريخي آینده نگری را از حوصله اين مقاله خارج و به مجال ديگري حوالت مي¬بخشد. اما در هر حال در نگاه انسان مختار،آينده‌سازي و آينده‌شناسي ملازم يكديگرند و آينده‌گرایی هرگز به‌معناي پيش‌بيني براي آماده شدن منفعلانه با آينده‌ای محتوم نيست.
امروز مي¬توان اين منظر را با سیری گذرا در کتب مقدسه ادیان و مذاهب مختلف جهان،رويت نموده و به این حقیقت رسيد که اعتقاد به ظهور مصلحی که در آخر الزمان ظهور مي¬كند و جهانی را که پر از ظلم و بی‌عدالتی گشته، اصلاح و عدالت را بر آن حاکم خواهد کرد، یک اعتقاد جهانی و همگانی است. در زبور داوود می‌خوانیم که او "قومها را به انصاف داوری خواهد کرد" و یا در تورات آمده "اگر چه تاخیر کند برایش منتظر باش زیرا که البته خواهد آمد" و در انجیل این گونه آمده است که" آنگاه پسر انسان را ببينید که با قوت و جلال عظیم می‌آید" این تاکید در کتب مقدسه هندوها در این گزاره نقش بسته است که "کالکی مظهر دهم و یشنو، در انقضای عصر آهن، سوار بر اسب سفید در حالی که شمشیر برهنه درخشانی بصورت ستاره دنباله‌داری در دست دارد ظاهر می‌شود و شریران را تماما هلاک می‌سازد" در کتب مقدسه مانویه نیز هست که "خرد شهر ایزد، در آخر الزمان ظهور کرده، عدالت را در جهان می‌گستراند" و کتب مقدسه زردشتیان بیان می‌دارد که "سوشیانت دین را به جهان رواج خواهد داد.(بي نا- 1383- ص 147)
البته اگر چه ما نتوانیم از همه نویدها در نگاه کلی جهان نسبت به شخص مصلح در آخر الزمان به وجه اشتراک كاملي برسیم ولی سوای از شخصیت های مورد تأکید همه آنها، مي¬توان از وقوع یک حقیقت مسلم در آينده، حمايت جهاني نمود و شرايط همراهي و همكاري جهاني را در قالب راهبردهايي كه منتظرانِ در پناه آن خود را براي ایفای نقش و پذیرش عدالت و جهان گستري وي آماده و مستعد نمایند، آماده و فعال نمود.
در اين راستا رويكردهائي را در دین مقدس اسلام مي¬توان يافت كه باب ویژه‌ای در انتظار فرج گشوده و برای منتظران ظهور، ویژگیها و دستوراتی بیان شده است كه منتظران را به كسب اين توانمنديها و اصول در راستاي آماده سازي ظهور ترغيب مي كند اين تأكيد را مي¬توان در كلام امام کاظم علیه السلام مشاهده نمود كه مي فرمايند:« دویست سال است که شیعه با آرزوي فرج و کسب آمادگی برای آن تربیت می‌شود.» (سيد مصطفي حسيني – 1383- 956)
تربیت و آمادگی برای ظهور و فرج حضرت جدای از نیازمندی به خودسازی، واصلاح نفس و پاکسازی درونی نیازمند اعتقاد، امید و انتظار، و عمل نیکو و شایسته منتظران مي¬باشد تا عمل خود را در قالب برنامه و راهبرد هدايت و مديريت ولائي كه در ديگر آيات و روايات بر آن تأكيد دارد، مستقر نمايند. که این تصريح را نيز در فرمایش گهربار دیگری می توان یافت که امام صادق علیه‌‌السلام می‌فرمایند: آن کس منتظر حقیقي حضرت قائم به شمار آید، که در حین چشم به راه بودن به پارسایی و نیکوئی رفتار کند.
حضرت آیت ا... جوادی آملی در تفسیر جامع خود ضرورت وصل منتظران در قالب رويكرد ولائي را تأكيد كرده و مي¬نويسد:دعاي "اَللّهُمَّ عَرِّفنِی حُجَّتَکَ فَإنَّکَ إنْ لَمْ تُعَرِّفنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ ديني" كه در يك بخش از دعاي ناظر به كسب علم و معرفت در شناخت حجت خداوند بر روي زمين است. يك تحلیل فلسفی و عقلی جدي نهفته است كه آن را از سنخ ديگر ادعيه جدا مي سازد.
این سنخ برای آن است که مومنان را مجدد از غدیر به سقیفه نکشاند و آنان را از الگوهاي مردم سالاری خشک غربي به مردم سالاری دینی سوق دهد. در اين فراز از دعا منظور از حجّت آن خلیفه‌ی خدا، و مظهر اسم أعظم است که هم تشریع و هم تكوين به اذن خدا از آن دولت اوست. احتجاج فاطمة کُبری (علیها آلاف التحیّه والثناء) در هنگام استرداد حقّ خلافت و ولایت در مسجد مدینه چنین بود: اَفَحُکْمَ الجاهِلیَّهِ یَبغُون وَ مَنْ اَحسَنُ مِنَ اللهِ حُکماً لِقُومٍ یُوقِنُون.(مائده/50) لذا اگر کسی امام زمانش را نشناسد، یقیناً منتظر او و زمان فرارسیدن ظهور او نیز نخواهد بود و در این هنگام است که حیات او حیات جاهلیّت و مرگ او نيز مرگ جاهلیّت است. امروز نيز نيابت اين ولايت بر روي زمين بسيار حائز اهميت است.
جلوه این فرمایش را شاید بتوان در بیان متقن و مستحکمی از امام خميني «ره» نيز یافت که در نكته اي بسيار دقيق و ظريف همين تعمیم را در مورد وظيفه ملت ايران در برابر امام زمان عليه السلام تشخيص داده و آن را "خدمت در انتظار" می نامند.
"ما همه انتظار فرج داريم و بايد در اين انتظار خدمت كنيم . انتظار فرج انتظار قدرت اسلام است ." (صحیفه نور – ج 27-1371)
اين تعبير که شاید اساسی ترین کلید ورود به تدوین دکترین مهدویت و آینده گرا نمودن آن در عصر نائب ايشان حضرت آيت ا... خامنه¬اي است از دو واژه خدمت و انتظار تشكيل شده است يعني نوعي از فعاليت است كه در آن اميد، صبر، تلاش کسب اقتدار و احراز آمادگی در سطح جهان وجود داشته وبا نيت وانديشه همراه است "بگونه ای که نائب برحق او آنرا خدمت در انتظار" غير از خدمت معمول در نزد عامه می داند.
با حاكميت روح "خدمت در انتظار" در فضای نظری و عملی دکترین راهبردهای حاکم بر آن بنظر می رسد همه فعاليتها از استحكام قداست و بركت ويژه اي برخوردار شود ودر آن از آفات مختلف خبري نخواهد بود. با حاكميت برنامه آینده گرایانه در این رویکرد است که نه تنها پيشرفت كشور در همه زمينه هاي مادي و معنوي تضمين خواهد شد بلكه از شدت و قدرت بيشتر و بالاتري برخوردار مي¬گردد .
در حقيقت آنچه كشور ما براي رسيدن به همه ا هداف مادي ومعنوي خود ؛ در حال حاضر سخت به آن نيازمند است ؛حاكميت چنين راهبرد آینده گرایانه ای در مسئولان ومديران و در درجه بعدي عامه مردم است كه فرهنگ و تحولي اين چنين و نيازمند آن را به تفكر و برنامه ريزي و تلاش آينده نگرانه در زمينه هاي مختلف علمي و عملي ادراک نموده و تمام ایام زندگی خود را بر این اساس تقسیم کنند مصداق اين فرمايش شريف صادق (ع) گردند كه فرمودند: لوادرکته لخدمته ایام حیاتی * اگر او را درک می کردم تمام ایام زندگی خود؛ به او خدمت می نمودم(مجلسی- ص 148 ح 22)
بيان مسئله
نکته دیگر امكان باز تجديد گذشته¬ي تاريخي پر افتخار و مملو از رفاه و امنيت است که اگر این تمدن را در گذشته تاریخی خودمان تجربه كرده ايم چگونه مي¬توانيم باز تكرار آن را در افق آينده به خصوص آینده انسانها و جوامع اسلامی فراهم كنيم و اين تمدن چه جایگاهی در این آینده دارد؟
بی‌گمان ظهور آخرین منجی بشریت، در پایان دوران، حادثه‌ای بی ماننداست، كه تاریخ فقط یك بار آن را تجربه خواهد كرد. این ظهور بزرگ، افزون بر آن كه دارای نشانه‌هایی است، دارای شرایطی نیز هست. كه آينده شاهد شكل گيري آن خواهد بود و لذا امكان شناخت و امكان تاثير گذاري بر آن بسيار حائز اهميت است و ليكن این شرايط ظهور چگونه خواهد بود؟ . چگونه می توان آن را شکل داد و برآن تاثیر گذاشت، اين سئوالات و ابهامات از جمله پرسش‌هایی است كه در دفتر پایان تاريخ بايد جستجو گردد و بدان پاسخ داده شود.
آنچه که در مباحث مهدویت و در مفروض به این سئوالات می تواند مطرح گردد توجه به این نکته است که اگر يك نظام فرهنگي از اعتقادی صحیح ( سازنده ـ حرکت آفرین و هویت بخش ) و منطقی برخوردار باشدمی تواند در شکل گیری آینده ای مطمئن نقش ايفا نموده و تهدیدات سد راه خود را مدیریت کرده و از همه فرصتهای خود برای ساختن فرهنگي در راستای وعده های الهی بهره گیرد در حركت به سوي اين ايده و در موازات و يا تقابل با نگرشهاي حوزه مهدويت اين مسئله ظاهر مي¬شود که آیا شیعیان و منجی باوران كه راهی برای دستکاری در گذشته ندارند، می توانند با برنامه¬ريزي و پيش¬بيني صحيح تحولات و رخدادها، آینده را دستکاری کرده و در شکل گیری آن تاثیر گذارند؟ (مظاهري 1383- 85)
مهمترین كاركردي كه بر خلاف تحجر، ماندن و در جازدن به ارتقاء، رشد و به آوري، گرايش پيدا مي¬كند متكي بر آینده پژوهی است که بر خلاف گذشته پژوهی که منفعلانه عمل می نماید عنصر دیگری را محقق می داند كه آن را توجه به اختيار و اراده بشری كه خداوند در او به وديعت گزارده تا به ایفای نقش احتمالی خوددر آینده بيانديشد و آنرا عملي سازد. لذا اگر ملت و یا تمدنی بخواهند در آینده با اين رويكرد بازیگر اصلي، تعيين كننده و پايان دهنده باشند باید بدانند که چقدر قدرت دارند و آگاهی هایشان از سناریوهای محتمل خود و رقيب چقدر است؟ آگاهی آنان از امروز چقدر است؟
آنچه مسلم است در منازعات آینده همه شرایط در اختیار ما نیست و ما درصدی از آینده هستیم که باید توان و نقش خود را متناسب با ماموریت الهی به هنگام ظهور حضرت كسب نمائیم لذا برای این آماد گی باید اكتشاف توان نمائیم که امکانات ما برای حضور در آینده چیست؟ آیا رویکرد و توان دینی و فرهنگی فعلی ما می تواند به ما کمک کند تا از آینده استقبال کنیم یا خیر؟
آیا توان و غايت آرماني ما در قبال كاركردهاي حريف استكباري می تواند پیروان را مطمئن سازد که قادرند در آینده زندگی نمایند؟ آینده در کدامین شرایط برای ظهور ایشان آماده مي¬شود و امنیت دارد؟
ضرورت و اهميت تحقيق
آینده نيز در تعارض و تصادم این دو منظر كه دو نقطه مقابل یکدیگر هستند شکل گرفته و هر چه زمان پیش می رود تقابل این دو شديدتر و جدى تر مى شوند. سير نخست، سيرى عالمانه، ناظر به آينده و به معناى دقيق كلمه، انقلابى است كه با تمام وجود تلاش مى كند «وضع گذشته و موجود» را به «وضع آينده و موعود» و يا «يوم الدنيا» را به «يوم الدين» بدل نمايد.
در دين مبين اسلام "مهدویت" امیدواری به آینده ای روشن است که برمبنای آن روزی مردي الهی خواهد آمد وآنچه مردم به تحقق کامل آن امید بسته اند، بر آورده خواهد نمود. این نگاه می کوشد تا اجتماع علاقمند به خوبی ها وارزش ها را كمك نموده تا جامعه ای هدف دار و ارزشی در ميان آن آشكار گردد زيرا:
الف ) توجه به آینده از جایگاه مهمی برخوردار است چرا که وقتی آینده ومقصد نامعلوم باشد .
ب) تعیین نقطه مطلوب ومفروض در آينده که اولین گام واقعی در اميد به تحقق راهبردها است و ضرورت دارد تا برای رسیدن به رويكردهاي مناسب در راهبردهاي تحقیقاتی صورت گیرد كه بتواند به شناسایی نيازها و وضع موجود انسان معاصر پرداخته و ضمن احصاء ضرورتهاي ترمیم وضع حاكم و گرايش به مطلوب سازي، نحوه سیر از وضع موجود به وضع مطلوب را شبیه سازی و سناریو پردازی نمايد و به مورد اجرا گذارد. (خداداد سلیمان- 1384- 151)
از اين روست كه اهمیت توجه به آینده نگاری در حوزه مهدويت می تواند محدوده بسیار وسیعی از جنبه های مختلف زندگی جوامع انساني را پوشش دهد به تعبیری ديگر می تواند کارکردهای دامنه و توانمندي پردازشي را فراهم و در معرض برنامه ريزي قرار دهد. كاركردهايي همچون:
الف) آماده سازي جامعه در برابر آینده: با استفاده از تصور حوادث ممکن وارزیابی احتمالات می توانیم خود و دیگران را برای آینده مجهز و تحقق آن را مدیریت نمائیم. در این حالت می توانیم فرصت ها و تهدیدها را شناسائی کرده و در برابر آن یا برای بدست آوردن آنها برنامه ریزی کنیم.
ب) ترسيم و شبيه سازي نمایی کلی از آینده در حال ظهور: با استفاده از آینده نگاری موعود می توانیم بذر تحولات آینده را در زمان حال شناسائی کرده و نسبت به آنچه که درحال ظهور و بوقوع پیوستن است اطلاعات و دانش بیشتری کسب و نقش خود و جامعه را در آن بستر برويانيم.
ج) دریافت و درک زودهنگام هشدارها: علاوه بر شناسائی فرصت ها و تهدیدها، آینده نگاری ما را نسبت به درک زودهنگام این حوادث و مدیریت آن یاری می رساند.
د) اعطاء خودباوری و اعتماد: بعد از ترسیم و ادراك ولائي فرایند ظهور، بدلیل اینکه گستره وسیعی از حوادث و اتفاقات در آینده را مورد بررسی قرار مي¬دهد و مي توانيم نسبت به آنها اقدامات لازم را مهيا سازيم لذا با قدرت و اعتماد بالایی مي توانيم به پیش رویم.
ه) کسب موقعیت برتر و اقتدار آفرین: آینده نگاری در حقیقت تصمیم گیری مربوط به آینده در زمان حال است یعنی ما درباره مسائل آینده خودمان در زمان حال تصمیم مي¬گيريم و انرژی و موقعیت های برترآفرین خود را ترسیم می کنیم لذا دانش و بینشی که از آینده نگاری دریافت می داریم ما را در کسب موقعیت برتر و در عرصه دفع تهدیدات یاری می کند.
و) ایجاد تعادل فیمابین رخدادها و اهداف: اگر دقایقی را برای تفکر نسبت به آینده در زمان حال صرف کنیم می توانیم از ذهنیت " دلخوشی در حال و به تعویق انداختن نگرانی درباره آینده " رهائی یابیم. در این حالت می توانيم بین اهداف و رخدادهای غیر مترقبه یک رابطه و تعادل سازنده ایجاد کنیم.
ت) کسب اطلاعات نسبت به نیروهای موثر و ظرفیت ساز: از مزایای دیگر آینده پژوهی می توان به کسب اطلاعات درباره نیروها و عوامل موثر در حوزه مورد هدف اشاره کرد. شناسائی این نیروها و عوامل در توان فهم و درک آینده بسیار ضروری است .
ح) مديريت و كنترل راهبردی سطح تغییرات: فهم و درک نیروها وعوامل موثر در حوزه رخدادها طراحان را نسبت به تغییرات احتمالی آینده هوشیارتر مي¬كند و آنها را قادر مي¬سازد تا با رعايت قواعد راهبردي برنامه ریزی كنند و خود یا جامعه را در برابر تهديدات و رخدادها و امواج معارض آماده گردانند نموده و براساس آن سناريو مديريت تغییرات خود را تنظیم و عمل نمایند.
البته در این آینده شناسی دو مسیر همیشه پیوسته در تنظيم سناريوها و شبيه سازي شرايط دلالت دارد كه نخستين دلالت بر آن دارد كه آینده امری احتمالی نیست، بلکه درباره آن اراده غير قابل تغيير و جزمي وجود دارد و دوم، در آینده بر خلاف گذشته، امکان ورود تغيير شرايط بر اساس اراده انسانی فراهم است.
به عبارت دیگر می شود آینده را تغيير و تحولات آن را پیش بینی نموده و بر آن تاثیر گذاشت. به همین دلیل آنانی که آینده را بتوانند در امروز به گونه ای فهم و شبيه سازي کنند می توانند آن را به همان گونه بسازند. این مفهوم بخصوص در زمانی که اراده الهی آن را وعده دهد بسیار مهم و قابل اتکاء است. زیرا اراده او تحقق آن وعده¬ است كه انسانها را موظف به انجام و يا تقاضاي آن نموده است كه خود فرموده است "ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم" (محمد/7). از این رو بسیار مهم است که ما در فضای آینده چگونه یاریگرانی خواهیم بود و در چه راستایی قدم بر می داریم. (جزايري 1382- ص 41)
اگر از ظهور منجي در رويكرد دوم سخن می گوئیم، در واقع آینده فضاي محتملی است که جدای از آن که در انتظار آن هستیم مي¬توانيم در آن نقش ودخالت مثبت داشته باشیم. در اين معنا تدخيل در آينده از حیث امکان دخالت مومنين و علاقمندان به تعجيل و يا زمينه سازي ظهور منجي بسيار قوی است البته ضروري است در اين تحقيق كه تكيه بر آینده نگری دینی بوده و با انبوهی از روایات صحیح وغیر صحیح در زمینه نشانه‌هايی كه در آينده بوقوع پيوسته و مؤيد منجي مي باشد،مواجه مي¬شويم از چراغ راهنمائی، کلام وهدایت والائی بعنوان دليلي برصحت استنباطات و اعتبار داده¬هاي خود بهره¬مند باشيم.
هدف تحقيق
سئوال تحقیق:
فرضیه تحقیق:
روش تحقيق
البته آینده پژوهان و متخصصان دینی بر چندین اصل در این روش توافق و اجماع کلی دارند که تفسیر موضوعی آیات و روایات در کشف هنجارها و تجویزات آینده نگرانه دینی از جمله آن است، محقق با مطالعه و جست و جو در قرآن كريم، منابع روايي، عقل و اجماع براي تبيين و پاسخ يابي، در قالب روش "تفسير جامع" به نهایی سازی موضوع مهدويت و آینده موعود می پردازد.
روش تدوین راهبرد:
نظريه پردازان اين مكتب راههاي تحقق شناخت محيط را براي تدوين راهبرد، از طريق قالب هاي تفاوت برانگيز تشريح نموده و وجه اشتراك تمامي آنها را بررسي قالب اقتضائات محيط و تأكيد بر آینده جهان محوری و معرفت مداری دنبال مي¬كنند.
روش و ابزار گرد آوري اطلاعات
روش تجزيه و تحليل اطلاعات
در اين روش ، «تمامي مفاهيم كليدي تحقيق متاثر از مباني الهي و اسلامي مورد آينده نگاري ديني قرار گرفته است و فرضيه تحقيق كه اساس و بنيان اين تحقيق را سرپرستي مي كند در فضايي الهي و اسلامي مورد آزمون كيفي قرار مي¬دهد.
ادبيات تحقيق
آينده‌پردازيهاي گوناگون را از پايان دوران اسطوره‌اي و آغازدوران فلسفي مي‌توان به سه گروه عمده بخش كرد:
1ـ آينده‌پردازي آرمانشهر: بي‌گمان تحليل وضعيت مزبور در طراحي آينده زيباي‌آرماني، در چهارچوب عدالت‌خواهي ونفي جلوه‌هاي گوناگون مسخ و هويت‌زدايي آدمي، نوشته شده وتأثيري عظيم بر نگرش همه كساني كه دغدغه آينده را دارند، برجاي‌گذاشته‌اند. (كار- 1353- 195)
2ـ ترسيم خط سير تمدن آينده جهان بر پايه تحليلهاي سياسي‌خاص، با تحولات اخير در سطح جهاني گوناگون بي‌گمان مكاتب فراواني ناگزير هستند تا براي جلوگيري از ساده باوري و يا افراطي¬گري خويش‌چاره‌اي بيابند.
3ـ تحليل آينده جهان بر پايه داده‌هاي پيش گويانه صنعتي و فن سالارانه که تافلر باانتشار كتاب موج سوم (1980/1359) بيش از پيش و در ابعادي‌بي‌سابقه، توجه جهان را به اين رويكرد جلب كرد. او با انتشار آثاري چون(ورقهاي آينده)، (جابه جايي در قدرت)، (جنگ و ضد جنگ) و(آفرينش تمدني جديد: سياست در موج سوم) در رأس آينده‌پژوهان‌و آينده‌شناسان معاصر غرب جاي گرفت و توجه بين‌المللي را به اين رویکرد معطوف كرد . (آئورليو – 1374 – ص 57)
گامها و توجهات آرمان شهر در آینده نگری اسلامی
انتظار و اعتقاد به مهدویت درفش بنیادگر مقاومت و نمایش اقتدار در برابر ستم است. بر همین اساس، در قاموس مکتب منتظران واقعی، سازش و تسلیم در برابر حاکمیت ظالمان و طواغیت جایی نداشته و هم‌راهی و هم‌نوایی با مفسدان و ستم‌گران و سکوت در برابر مظالم و مفاسد بسیار مذموم شمرده مي‌شود. منتظر حقیقی با تکیه بر وعده حق الهی، در مسیر رفع ظلم و مبارزه با حاکمیت مستکبران مقاومت می‌نماید و نوید فتح نهایی مستضعف بر مستکبر را با قیام و مبارزه خود به اثبات می‌رساند . (مجتهدي – 1382 – ص 79)
با وجود ديدگاهها و تبيينهاي گوناگون در خصوص‌آينده‌نگري و آينده‌شناسي ظهور، در دين مبين اسلام علاقه به آينده، متن مشترك همه‌چهره ظهور را تشكيل داده است. زيرا آدمي همواره به دنبال يافتن‌روشهاي نظام‌مند و قانونمند براي پيش‌بيني تحولات‌آينده، بويژه در ارتباط با پديده‌هاي سياسي و اجتماعي، بوده كه اين خود برپيش فرض حاكم نمودن نظم ويژه در سير رويدادها استوار بوده است.
امروز نيز در همه علوم "پيش‌بيني"، بخشي از ثمرات شناخت است‌و گزاره‌هاي علمي پيش‌بيني را در خود نهفته دارند. اماپيش‌بيني تنهادر حالتي مي‌تواند معني داشته باشد كه اول، روابط علت و معلولي‌ميان حال و آينده را برقرار سازد و وضع موجود را كاملا بشناسد و سپس چگونگي فرايند تحول حال به آينده را دقيقا ترسيم كند تا در پناه آن بتواند ازوضع كنوني، وضع آتي را استنتاج كند. با فرض تحقق اين شرايط منتظران و آينده پژوهان نمي¬توانند در برابر آينده منفعل باشند. بلكه بايد بر آن شوند تا بتوانند آينده را شكل دهند يعني¬آنكه به دنبال واقعيت‌بخشيدن آينده‌اي‌باشندكه انتظار آن بنا شده تا ازسيرعادي وضعيت‌كنوني نتيجه¬اي مورد رضايت حاصل شود.
بدنبال اين اصل وضع موجود را كاملا شناسائي تا نقش‌انسانهاي منتظر را به عنوان عواملي آگاه و برخوردار از هر گونه، اختيارمشخص گردد، و آنگاه امكان اعمال اختيار آگاهانه و هدايت منتظران در حركت از حال به سوي آينده‌اي مطلوب، بر بستر روابط علت و معلولي فراهم شود و قابليت مديريت و ارتقاء مي¬يابد در اين رويكرد است كه مي¬توان اذعان داشت كه تغيير جهان‌بي‌تعبير آن معني ندارد و بايدتعاريف و شرايط مورد انتظار خود را از جهان مشخص كنيم و در پياده سازي آن تلاش نمائيم. (مطهري – 1362 – ص 72)
اهداف شرايطي كه بتواند جامعه منتظر منجي موعود را بستر و زمينه¬اي فعال و خلاق در راستاي پيگيري اهداف و منويات حضرت نمايد و فقهاء برگزيده ايشان را بعنوان حجّت و چراغ و راهنما براساس وظيفه¬اي كه عهده دار شده¬اند پيشتاز اين هدايت نمايد تا بتوانند شرايط زير را دنبال كند و مطلوبيت بخشند.
امام باقر(ع) در بيان آيات و نشانه ظهور در آينده به تفسیر آیه ( لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ )(توبه/33) پرداخته و فرموده¬اند:
یکون أن لایبقی أحد إلا أقرّ بعلمه.
[در زمان ظهور حضرت مهدی(ع)] هیچ‌کسی باقی نمی‌ماند، مگر اینکه به علم او اقرار و اعتراف می‌کندو در فرازي ديگر نیز در تفسیر آیه ( وَلَهُ أَسْلَمَ) (آل عمران/ 83) مي¬فرمايند: إذا قام المهدي لایبقی أرض إلّا نودی فیها شهاده أن لا إله إلّا الله و أنّ محمّد رسول الله.(مركز المصطفي،18)هنگامی‌که قائم قیام می‌کند، سرزمینی باقی نمی‌ماند، مگر اینکه در آن، ندای شهادت به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر به‌گوش برسد.
در موضوع ظهور حضرت و كسب علم و معرفت لازم در شناخت ايشان و ياري در نيل حضرت به هدف نيز تأكيد و تصريحات فراواني صورت گرفته است بگونه اي كه در تشخيص و دقت نظر در عملكرد ايشان كسب فهم و دانش و اصول و قواعد شناخت و داوري بسيار مهم است اگر بسط عدالت را مورد توجه قرار دهيم.
حضرت امير علي (ع) درك درست از عدل و حق را نيازمند به انديشه و تعمق دانسته و مي¬فرمايند:والعدل علي اربع شعب :علي غائص الفهم و غور العلم و زهره الحكم و رسافه الحلم ... (نهج البلاغه / حكمت 31)
عدل بر چهار شعبه استوار است: فهمي ژرف نگر ، دانشي عميق ، داوري نيكو وبردباري استوار . پس آن كه فهميد به ژرفاي دانش رسيده و از آبشخور قانون هاي شريعت سيراب مي گردد.
امام عارفان حضرت امام خميني(ره) در مورد اين وظيفه در نزد منتظران می فرمایند:چه بهتر که عمر کوتاه را در راه خدمت به اسلام و مسلمین صرف کنیم تا در پیش گاه مقدس حق تبارک و تعالی سرافراز و در سلک خدمت گزاران در آییم... اگر انسان به وظیفه الهیه موفق شود، نتیجه حاصل است، چه به نتیجه منظوره برسد یا نه... . تأكيد برخي روایات نيز نيكي و شايستگي مؤمنان را در خدمت به ديگران تا زمان ظهور امام عصر(عج) مي شمارد. پس بايد وظیفه خود را انجام دهيم و به نتیجه کار نیندیشیم که در هر صورت نیکی است. (صحيفه نور –ج 22- ص71)
1. تكيه بر اميد پروري در جامعه ديني
2. توسعه جامعۀپذیري مهدي باور:
3. توسعه صلاح و شايستگيهاي خلاق
4. توسعه زمینه هاي ظهور معرفت خلاق
5. توسعه آموزه هاي مهدي باور:
بايد لشکري از حق و حقیقت و کاروانی که بشریت را به سمت سرمنزل عدل و داد پیش می برد فراهم آورده و افزايش داد تا اين دكترين جامه عمل به خود بگيرد بايد آينده ای را دنبال نمود كه همه آحاد بشر طعم عدالت را به معنای واقعی کلمه چشیده و حقانیت آن دولت الهی و حکومت ربوبی را در زمین دنبال نمايند که همه ی آحاد بشر سهم خود را از معرفت حقیقت و عمل به حقیقت محقق ببينند آموزه هاي مهدويت بايد از اين ظرفيت برخوردار باشند كه مخاطبان اين قاعده را محقق نمايند كه هر چه زورگویان و زراندوزان و زورمداران عالم تلاش کنند نخواهند توانست این حرکت را متوقف کنند. (آيت ا... خامنه اي - آبان 1379)
6. نهادينه سازي شعارهاي مهدويت در عملكردهاي راهبردي
7. تمهيد آينده پژوهانه در نزدیک سازی زمان ظهور
انقلاب اسلامی و فداکاری¬هایی که در راه دین و انقلاب و نسلی که این کار را سامان دادند با فداکاریهای خود آینده ظهور را نزدیکتر کرده و قالب و الگوی اساسی در عصر خود برای انجام تکلیف در دوران انتظار شدند و لیکن امروز جواناني که در آغاز زندگی و تلاش خود هستند، باید سعی کنند تا در ادامه انقلاب اسلامی زمینه را برای آن چنان دورانی آماده تر نمایند، دورانی که در آن، ظلم و ستم به هیچ شکلی وجود ندارد، دورانی که در آن، اندیشه و علم در جهان اسلام همیشه فعالتر و خلاقتر و آفریننده تر از دیگر دوران است، دورانی که قدرت و اقتدار اسلامی مانع از آن می¬شود که دستهای جنگ افروز بتوانند جنگی به راه بیندازند.
ظهور اين عقيده¬ها همانگونه كه در روایات تحت عنوان «والله لتمحصن» و «والله لتغربلن» آمده است، (نعماني،الغيبه 213)نيازمند پذيرش امتحان شديد و پذيرش فشار در کسب معرفت، علم، خلاقیت، اقتدار و عدالت و مهرورزی است نيازمند مجاهدت و تلاش است بايد دانست كه آينده متعلق به انسانهاي تلاشگر عالم، خلاق صبور و صالح است آينده اي كه قبل از تحقق آن و ظهور مهدی موعود، انسانهای پاک در ميدانهاي مجاهدت امتحان می شوند.(آيت ا... خامنه اي - بهمن 1370)
8. دشمن شناسی کلید هوشمندی در جبهه انتظار
پیشرفتهایی است که باید در كشورهاي اسلامي انجام گیرد، تلاش قدرتهای استکباري بر این است كه ملتهاي مسلمان از صلاح و قابلیت گرائي خسته و مأیوس شوند، تا حربۀ تفوق آنها کارگر بیفتد؛ اگر ملتها به آينده نقش آفريني و تحول زائی خود امیدوار و خلاق و پابرجا امیدوار بمانند و خود باوری و اعتماد به ایفای نقش در آینده را سرلوحه مدیریت عملکرد خود قرار دهند، حربۀ دشمن ديگر کارگر نیست.
آنان سعی می کنند فضای تیره ای را در مقابل آينده این ملتها چشم انداز آنان ترسیم کنند؛ فضای تیره¬ای که به ملتها القاء می¬کندکه نیروی ذاتی ، فرهنگ، اعتقادات، شخصیت، هویت ملی – و دین آنان، نمی تواند آينده مناسبی را تضمين كند و باید قدرتهای بزرگ به آنان کمک كرده تا حرکت فعال و خلاقي داشته باشند. در حاليكه نقطه مقابل این عملکرد، تفکر انتظار است که بر محیط اسلامی و جامه پیروان مذهب اهل بیت (علیهم السلام) حاکم است. حركت به سمت وجهتي كه دل سرشار از امید را به این حقیقت و مسيري رهنمون مي¬گرداند كه پایان مطلوب و راه برگزيده زندگي بشر و توجه به انتظار در ظهور مهدی موعود (ارواحنا فداه) قالب دهي و معنا يابد و بر همان اساس زمینه شناخت در آينده فراهم و خلاقيت و هوشمندي راهبردي منتظران در اين راستا هدايت و به نقطه ظهور برسد.
زمينه¬ی ظهور مهدی موعود(ارواحنافداه)در قالب عمل کردن به احکام اسلامی و حاکمیت قرآن و اسلام پديدار مي شود لذا برای حاکمیت اسلام باید کوشش کرد همانگونه كه ملت بزرگ ايران این قدم را يكبار با انقلاب اسلامي در برابر زورگويان مستكبر برداشتند. (آيت ا... خامنه اي - بهمن 1370)
9. توسعه قدرت و اقتدار نظام¬های اسلامی
استقرار عدالت احتیاج به این دارد که مردمان عادل و انسانهای صالح و عدالت طلب، قدرت را در دست داشته باشند و با زبان قدرت با زورگویان حرف بزنند. با کسانی که سرمست قدرت ظالمانه هستند، نمی شود با زبان نصیحت حرف زد؛ با آنها باید با زبان اقتدار صحبت کرد. (آيت ا... خامنه اي مهر 1381)
10. توسعه و تداوم روشنگري و آگاه بخشي انسان ساز
بايد چشم انداز آينده مملو از انسانهايي باشد كه از لحاظ علمی و فکری و عملی خود را آماده سازند تا در میدانهای فعالیت و مبارزه، آماده به کار باشند. انسانهاي عالم و خدمتگزار به اهداف و آرمانهاي اسلامي منتظراني كه بتوانند خود را از لحاظ معنوی، اخلاقی، عملی و پیوندهای دینی و اعتقادی - عاطفی با مؤمنین و همچنین برای پنجه درافکندن با زورگویان، آماده کنند.
کسانی که در دوران دفاع مقدس، سر از پا نشناخته در صفوف دفاع مقدس شرکت می کردند، منتظران حقیقی بودند. کسی که وقتی کشور اسلامی مورد تهدید دشمن است، آمادۀ دفاع از ارزشها و میهن اسلامی و پرچم برافراشتۀ اسلام است، اوست كه می تواند پشت سر آن حضرت در میدانهای خطر قدم گذارد. اما کسانی که حاضر نیستند هیچ حرکتی را که مطامع آنها را به خطر می اندازد، انجام دهند؛ اینها چطور می توانند منتظر امام زمان به حساب بیایند؟ کسی که در انتظار آن مصلح بزرگ است، باید در خود زمینه های شايستگي و صلاح را آماده کند و کاری کند که بتواند برای تحقق صلاح بایستد. (آيت ا... خامنه اي - مهر 1381)
11. تكميل حلقه هاي مردم سالاري ديني
12- پیوند دکترین ظهور با ولایت فقیه
13- نقش محوری روحانیت در قاعده مندي ظهور
1-ارتباط عالمانه میان ولی‌فقیه و پیروان مردمسالاري ديني در جهان اسلام با محافظت و صیانت از ماهیت اسلامی مردمسالاري و كاركردهاي آن در انطباق با دين مبين اسلام.
2- تبلیغ شجاعانه و مدبرانه منجی باوری میان ادیان موّحد و توحید مدار در راستای یکپارچگی ملتهای معتقد به خداوند واحد و منجی موعود.
منجي پژوهي موضوعي در مقوله آینده شناسی است که محققان بر این باورند که قواعد آن بتدریج از پدیده هایی همچون جهانی رويكردهاي آرمانگرايانه، آغاز شده و بتدریج خود را در قالب یک آینده شناسی دینی ظهور يك منجي قدرتمند در آخرالزمان نشان خواهد داد و عمده اندیشمندان بر این باورند که وقتی ازمنجي پژوهي و آینده شناسی آن سخن می گویند به ناچار باید سه نگاه مختلف به آن را مورد کنکاش قرار دهند:
نوع اول -کسانی که به آینده نگاه شهودی دارند و بیشتر بر باورها و خلاقیت خود تکیه می¬کنند و لذا بر همین اساس و یا با تکیه بر منابع و نگاه آرماني خود پیش بینی های روشنی ارائه می دهند. برخي از انديشمندان علت تحقق پیش بینی این لایه را بیشتر اختصاص به توانمندی و روان شناسی شخصیتی آینده شناسان داده و برخی دیگر به وجود معرفت و دانشی بر گرفته از محیط، تاریخ، روندها و برداشت داهیانه آنان از رخدادهای آینده بهمراه ویژگیهای خاص در این افراد در جامعه ميدهند.
نوع دوم- كساني كه به آينده مبتني بر وعده های الهی و تكيه بر ويژگي و انتصاب افرادی که خداوند آنها را واجد درك شرایط میدانند، مي نگرند در نگرش آينده پژوهي اين محققان ، آینده شناسی را به طور سنتی در وحي و روايات و اندیشه فقهاجستجو کرده و آینده شناسی را خاص مرور تاریخی و تجربه اجتماعی در گذشته و حال می¬دانند.
نوع سوم- آینده شناسی که، امروز به حدس های علمی معروف می¬باشد. محدود به درک مبانی واخذ نتایجی از آن معلوم منتهی می شود.. یکی از بنیادی ترین فرضهای آینده شناسی علمی، قبول پیوستگی تقریبی رویدادها است. بدين سان كه دامنه حوادث جهان را قاعده مند و یکپارچه. فرض نموده و معنایش این است که آینده از همان قواعدی پیروی می کند که شرایط وقوع آن کمابیش در حال و گذشته وجود داشته و بهیچوجه از تحول، تغییر و نوآوری تأثیر نمی¬گیرد و آینده چیزی جز تکرار در گذشته و ليكن در قالب و نمادي ديگر نيست.
سنت آگوستین بنيان گذار اين تفكر مي¬گويد: زمان یک چیز ذهنی است. از رابطه منِ سوژهِ تحلیل گر با هستی یا هستنده های طبیعی یا اجتماعی پدید می آید. یعنی من هستم که می گویم گذشته این پدیده، حال این پدیده و آینده این پدیده چيست و لذا اين فرض پذيرفتني است که حوادث، انقطاعات بنیادی ندارند و کم و بیش روندی پیوسته به خود مي¬گيرد كه اين روند عبارتست از: احضار و تفسیر گذشته یک شئ و سپس پیش بینی آینده این شئ بر حسب تفسیر و توصیفی که از کارکرد آن در گذشته و حال تجربه شده است. (ريموند– 1350 – ص 47)
یعنی بروز اتفاقات جدید را او معتقد است که رخدادهايي از گذشته است که به گونه¬ای دیگر رخ مي¬نمايد به همین دلیل می توان دسته بندی دیگری ارائه داد که در نظریه پردازی ها، آینده نگر آن را به دو گونه تحلیل می نمايند.
تحلیلی که، آینده را مجموعه ای از احتمالات برمي¬شماردکه سناریوهای هم نشین یا امکان جایگزین راه¬حلی از گذشته در آن وجود دارد و دوم آنکه، آینده امکان ظهور یک احتمال و یا بروز احتمالات متعدد است که باید بتوان با تکیه بر اصول و توانمندیهاي بر خاسته از امکان و غایت حاكم بر شرايط و قابليت¬هاي مدیریت تحولات، تحقق آنها را در قالب یك دامنه شناسایی نمود. در این رویکرد نيز برای آینده پژوهي دو گام توصیه مي¬شود.
گام اول: استقبال از آینده
دومین نوع آینده شناسی بر اساس سوژه مبتنی بوده و بر خلاقیت انسان در گذر زمان متکی است. این آینده شناسی احساس می کند انسان ها برای خود دنیایی خلق می کنند و این دنیای مخلوق انسانی، سرنوشتی جدید را برای انسان رقم می زند.
گام دوم: مباني آينده شناسي
تجزيه و تحليل:
- عوامل مشروعيت ساز و دوام بخش راهبرد،كاركردهاي مكتب شناختي در تدوين راهبرد بر اساس آنچه كه درادبيات تحقيق بعنوان ضرورت¬ها وآرمانهاي تاريخي وفلسفي از ظهور آمد، ايجاب مي¬نمايد كه پنج قالب شناختي را در تدوين راهبرد بر عوامل مورد تأكيد در ادبيات تحقيق تعميم داده و به تحليل كيفي و جامع مباحث پرداخته شود.
- در پيش فرض هاي مكتب شناختي براي تجزيه و تحليل داده هاي آينده پژوهي و تدوين راهبرد نيازمند يك فرايند معرفتي است كه در ذهن رهبران راهبردي شكل مي گيرد و خود را بصورت استراتژي، شكل، سياست، نقشه، طرح، برنامه و چارچوب) ظاهر مي¬كند و تعيين كننده آن است كه افراد چگونه از منابع و محيط در راستاي آرمانهاي قابل تحقق استفاده مي كنند.
- اين ورودي ها صرفاً تفاسيري شهودي از جهان هستند بر حسب اينكه چگونه وجود آن تفسير و قابل عينيت پردازي باشند تعريف مي¬گردند. به عبارت ديگر، جهان مشاهده شده را مي توان با اين مكتب قالب آرمانها، انتظارات و واقعيهاي آنرا به شكل مدل راهبردي در آورد و سپس چارچوب بندي نموده و آن را بنا نهاد. (والش – 1363 – ص19)
بر اساس آنچه که بیان شد نگاه آينده پژوهانه در دكترين مهدويت نیز می تواند در قالب "مکتب راهبردی شناخت" کاربردهای خود را به شرح ذیل تعریف نمايد:
نقشه راه:
2- مهدی باوری بایست ریشه در ايمان و ما فی الضمیر عموم مردم و جوانان پيدا كند.
3- آموزه های راهبردی مهدویت بایست از خاصیت فرهنگ سازی برخوردار باشد.
4- اهداف مبتنی بر آمادگی ظهور بایست برانگیزاننده و شور آفرین باشد.
5- راهبردهای پیاده ساز باید هماهنگ گرا و اشتراک ساز بوده و از تفرقه و اختلاف در ادیان موحد و منجی باور پرهیز نمایند.
6- ریشه دلبستگي و تجارب تاریخی شیعیان و تجارب موفق انقلاب اسلامی در الگو پردازی و الهام بخشی دکترین مد نظر قرار گيرد.
7- الگو و نمونه منجی باوری، بصورت شفاف تبلیغ و نماد سازي گردد.
8- دكترين و راهبردهاي مهدویت بر اساس رهنمودها و هدایت های نائب ولی عصر و ولی فقیه زمان، جامعیت و مشروعیت یابد.
1- از تزاحُم و تداخل نظري حوزههای فرهنگی شیعی در دو موضوع انتظار و مهدويت جلوگیری شود.
2- سائق و ذائق منتظران و منجی باوران دستگاههای ارتباط رسانه ای و عمومی در راستای الگو پذیری و گرايش فرهنگي و آينده پژوهانه به اهداف مهدویت تمرکز یابد.
3- آگاهی وارتقاء سطح آمادگی و کنش مثبت در نسل جوان در راستای مهدي باوري در اولویت واقع شود.
4- کارگزاران سیاسی - اجتماعی كاركردهای مهدی باوری را مبنای تنظیم عملکرد و تولید قدرت ملی قرار دهد.
1- چارچوب راهبرد
الف) اصل قرار دادن خدمتگزاري در عصر غيبت:
خيلى فرق مي‌كند، اينكه انسان يك كار مفيدى را در يك گوشهاى براى خود انجام بدهد و یا به جهت اهميتى كه كشور و ملت در سرنوشت دنياى اسلام دارد و مجموعه كارگزاران نظام اسلامى در آن مسئول هستند، براي دولت اسلامي دنبال نمايد لذا باید زمان حاضر قدر دانسته شود زیرا اين فرصت، هميشه در دست نمي‌ماند؛ فرصت مغتنمى که نیازمند كارهای بزرگی است و خداوند اين امكان وتوفيق را به افرادي مي دهد كه خدمتگزار مردم باشند. (آیت ا... خامنه ای - 1386)
باید بیدار بود زیرا برخی از اين فرصت‌ها برای خدمت، استفاده مي‌كنند و برخی براى، تأمين آينده خود و آباد كردن زندگى، که در این دوران این عملکرد خطاست. اين همان نهی است كه اميرالمؤمنين (عليهالصّلاه والسّلام) به، مالك اشتر تأکید کرده و فرمود: اين مسئوليتى كه به تو سپرده شده را طعمه ندان؛ اين يك طعمه نيست كه بر آن بيفتى و خود، شكمت و زندگىات را بخواهى با اين كار رنگين كنى بلکه، اين يك فرصت ارزشمندى است براى اينكه خدمت و كار نموده و آنرا براى خود ذخيره آخرت نمایيم.
در خدمتگزاری به حضرت مهدی (ع) که حیات و اصالت انقلاب، حکومت اسلامی از آن اوست این یک فرصت و ودیعه بر منتظران واقعی نیز هست زیرا جمهوری اسلامی و ولایت فقیه، همه از اعتقاد به مهدویت نشأت گرفته¬اند و امروزه در ایران باید این یک مسأله حیاتی و اقتدارزا محسوب شود. (فیروزآبادی - اسفند 1386)
ب) تداوم و اتصال انقلاب اسلامي به قیام مهدی موعود
در طول بعضى از سال‌هاى گذشته تصور برخی اين بود كه شعارهاى اصلى انقلاب؛ سربلندى اسلام، مسئله عدالت، مسئله مبارزه با استكبار، تلاش و مجاهدت براى رفع استضعاف از مستضعفان، ديگر تمام شده است، ولي معلوم شد که آنها اشتباه می کردند. منتظران مهدی باید با هم مهربان بوده و، رعایت حقوق هم دیگر را بنمايند، در گرفتاریها به داد هم رسيده و فریادرسی كنند. این فرهنگ؛ فرهنگی است که در همه ادیان به نام موعود، ارائه شدنی است و اینها گام های بزرگی است که در راه زمینه سازی ظهور برداشته می¬شود و مانعی هم ندارد. امروز بايد نگاه راهبردي به مساله مهدویت ، تكيه بر منجي باوري در تمامي اديان موحد و تقويت اشتراكات باشد بايد معتقدان به ظهور منجي را دز آماده سازي اخلاقي، سياسي، فرهنگي و دفاعي ياري نمائيم و نباید مهدويت را به تفكر شيعي محدود و اختصاصی نمائيم.(فیروزآبادی - اسفند 1386)
بايد اين دقت فراگير گردد كه نكته مهم و راهبردي انتظاري سازنده براي منجی مصلح عدالت گستر است كه سياست اصلي، خود آينده سازي است. این راهبرد الهی است و پیروان ادیان هم این راهبرد را فهم كرده اند. اما این انتظار چگونه تحقق مي¬يابد و تقابل با او برچه اساسي شكل گرفته و مديريت شود. بايد همه منتظران موحد در اين راه شجاعانه حضور يابند.
ج) خدمتگزاري شجاعانه و ولايت محور
پيگيري شجاعانه و اقتدار آميز حقانيت منجي باوري در عصر غیبت را نمیتوان با ترديد، با تزلزل، با ترس و لرز عمل نمود بلکه باید كارهاى بزرگ را با شجاعت و اقتدار انجام داد.(آيت ا... خامنه¬اي – 1386)
این که یک رزمنده یا یک افسر به خط دشمن می¬زند. انسان مادی در این فکر است که بهر قيمت فقط پیروز برگردد ولی شیعه و مسلمان ارتباط معنوی باحضرت صاحت الزمان عليه السلام بر قرار کرده و توکل به دکترین پیروزمند سپاه اسلام، معنویت، عشق به خدا و اهل بیت و توکل بر خدادارد. البته این عشق و توکل، در زمان صلح بايد در خدمت تولید علم، تولید حرکت، تولید نهضت، عشق به آموزش آمادگي دفاع بهتر از دین خدا را در کنار فرد منتظر قرار دهد و اين موجب اتحاد و انسجام در لشکر اسلام، تبعیت قوي از فرماندهی در لواي حكم ولايت مي-گردد. در لشکر اسلام تبعیت از فرماندهی تبعیت از ولی فقیه، امام زمان (عج)، رسول خدا و خداست و جنگجويان همواره در رکاب اولیای خدا می¬جنگند. وقتی شهدا را می-بیند، قدرت می¬گیرد وقتی هم که شهید می¬شوند آنها را در کنار خود می¬بینند.
اگر راهبردها بر اساس فرهنگ مهدويت شكل گيرد. اين فرهنگ در سياست، روابط بين¬الملل، اقتصاد، تربيت انسان-ها و زندگي خانوادگي، نجات دهنده خواهد بود زيبا شناسي اين فرهنگ و الگو نيز از، بهترين ويژگي و شاخصه-هاي اقتدار زائي آن است.(فیروزآبادی اسفند 1386)
5. تهاجم محوري در روابط و تعاملات خارجي
«در زمينه سياست خارجى هم دولت اسلامی و منتظر ظهور باید موضع تهاجمی بخود بگیرد و حق را طلب نماید تبديل موضع تهاجمى به موضع تدافعى برا ی منتظران ایشان ، يك خطاست. منتظران حقیقی باید طلبکار دنیای استعمارگر باشند آنانی که زمین را پر از فساد کردند با ايجاد جنگ‌هاى داخلى و فروش تسليحات گوناگون، اشاعه سلاح‌هاى اتمى و شيميائى و ميكربى و تخریب اخلاقيات و توسعه فرهنگ استهجان و لااباليگرى و اشاعه شهوت جنسى چيزي جز فساد بهمراه نياورند بايد با قدرت از آنان مطالبات يك ملت زنده را خواست و پاسخ گرفت.
باید دولت اسلامی و مهدی باور در سياست خارجي خود به حمله و هجوم روی آورد منتظران بايد بدانند دنياى استكبار مفسده جو و زیاده طلب است و باید به این فرهنگ ضد عدالت در حوزه¬های سیاست خارجی مدعیانه هجوم برد و خلاقانه و هوشمندانه مطالبات منتظران حقیقی را دنبال کرد (آیت ا... خامنه¬ای- 1386)
منتظر مصلح و موعود عدالت گستر ، در هر دینی، اگر توجیه شود و نسبت به منجی اتصال برقرار کند، انسانی مبلغ و ضد استکبار، مبارز، انقلابی و مبلغ ارزشهای منجی مي¬گردد اين آموزه بايد در همه آموزه هاي آينده پژوه اصل قرار گيرد كه اگر هر مسلمانی منتظر مهدی و مهدی شناس گردد، مجاهد و ضد استکبار نيز خواهد شد.(فیروزآبادی - اسفند 1386)
زمينه شناسي راهبردهاي آينده نگر ظهور
دولت اسلامى موظف است که جدای از نیازهای خارجی، مسكن و آسايش و آرامش ظاهرى زندگى مردم به اخلاق ديني و تبلیغ و راهنمائی آنان در صراط مستقيمى كه جوان‌ها مشتاقانه و آگاهانه آن سو را مي¬¬جويند توجه نموده و با آموزش و پرورش آنهابه، رشد علمى و دينى و تقوايى آنها اهميت.بخشد تا راه خدمت صادقانه، متعهدانه و مخلصانه به مردم را مشتاقانه و علاقمندانه انتخاب نمایند و در آن از هیچ تلاشی فروگذار نباشند.
«انگيزهمندى و تحرك و علاقه در جوانان مسلمان و تشنه کار آماده و مستعد خدمت در این راه و مسیرند و مدیریت خوب و فعالانه این ظرفیت می¬تواند با انتخاب این راهکار، پویائی، پیشرفت و جسارت در نزد مدیران افزايش پيدا كرده و تا امکان رشد و پیشرفت جامعه اسلامی فراهم شود.(آیت ا... خامنه¬ای - تیرماه 1386)
امروز تمامي نهادهاي استكباري که قدرت، ثروت، فنّاوری و رسانه¬های خبری دنیا را ميخواهند تحت سيطره خود در آورند هدف برخورد با جامعه هاي آرماني دارند، تلاش خود را دور كردن انسان از اندیشیدن به معنویت قرار داده تا نيل به ماديت تسريع شود. اما درک نمی¬کنند که این بشر، تشنه معنويت و در نيل به مشاركت در تحقق ظهور منجي برگزيده مي¬باشد. باید کاری،کرد که تمامی دنیا و مردمان آن درک کنند منجی و موعود منتظران خواهد آمد و هر کس در هر جای دنیا با هر اعتقادی به دنبال مهيا ساختن زمينه¬هاي ظهور منجی مصلح و عدالت گستر باشد و اين كاركرد را بايد در قالب معنویت تبلیغ كرد.(فیروزآبادی - اسفند 1386)
ب) مبارزه باعقب ماندگی و فساد:
منتظران و خدمتگزاران صادق باید با فساد مبارزه کنند هر چند که مبارزه با فساد به صلاح و شایستگی احتياج تام دارد؛ ولي منتظران حقیقی اول بايد به تزكيه و صلاح خود بپردازند و سپس خود را آماده مبارزه با فساد كنند. اگر نقطه ضعفى از باب فسادپذيرى در نزد آنان و یا جامعه اسلامی و کارگزاران آن رسوخ کند دیگر نمی-توانند براحتی در آن حوزه قدم گذاشته و به عدالت گستری و مبارزه با فساد پردازند لذا باید همه منتظران در اين راه گام برداشته و از خودشان نيز مواظبت كنند مواظب خود باشند. (آیت ا... خامنه¬ای – 1386)
ج) توجه به تحرك آفريني و نوآوري تبليغي در حوزه¬هاي علميه
ترویج فرهنگ تحرک‌آفرین و آينده نگر در حوزه¬های علمیه و مبلغان دینی بمنظور مقابله با برداشت غلط و انحرافی، سبب می¬شود تا خدمتگزاران منجي موعود بتوانند با برخورداری از اعمال پاک، شهامت و آگاهی عالمانه خود و جامعه مورد تبلیغ را مهیای ظهور منتظَر(ع) نماند. ایستایی، بی‌اعتنایی و هم‌نوایی با وضع موجود و صرفاً منتظر ظهور موعود نشستن در این نگرش کاملاً مطرود است؛ زیرا دولت ایده‌آل عصر ظهور محصول سیر استکمالی جامعه انسانی و اخلاقی و قدرتمند است.
دوست داشتن و انتظار بی‌عمل اگر مطلوب هم باشد، کافی نیست و باید با تلاش عملی و همه‌جانبه آن را ثابت نماید بهره گیری از آموزه‌هایی همچون «موعودگرایی»، «انتظار فعال»، «اجتهاد سازنده» و «مرجعیت و ولایت‌فقیه» "اتفاق ادیان موحد" پویایی خاصی به این رویکرد بخشیده و تشیع را به شایسته ترین مبلغ این دکترین پیشرو در میان موحدین مبدل می¬سازد.
د- تقويت بستر هاي فرهنگي تسلیم ناپذیری در مقابل دشمنان :
"ملتی که معتقد به مهدویت است هیچ گاه نباید احساس ضعف کند بلکه باید با قدرت وتحمل سختی ها وفشارها به مسیر پیشرفت وعزت خود ادامه داده ودر مقابل زورگویان سر تسلیم فرود نیاورد. "
ﻫ - توسعه منطق آینده ای روشن و پر افتخار :
هیچ مانعی در راه پیشرفت و کمال معتقدان به مهدویت کارگر باشد ومردمی که مکتب انتظار مهدوی را در پیش گرفته اند باید دارای یک سرنوشت زیبا و خوشایند باشند هرچند که برخي مایلند ملت و امت اسلامی را عقب نگه دارند و دائما زیر دست آنان و محتاج به بیگانه باشند درحالیکه اسلام چنین اجازه ای را به مسلمانان نداده است وملت ایران با جهاد و کوشش توانسته اند خود را به مرز خود کفائی وپیشرفت و اقتدار برسانند و در میان کشورهای جهان به عنوان یک امت وسط ونمونه به تعبیر قرآن مطرح باشند و با اطمینان کامل منتظر عصر نورانی مهدویت باشند.
رهبر انقلاب دراین باره می فرمایند: "انتظار فرج علاوه بر اینکه به معنای گذرا بودن وضعیت ظلم و جور کنونی دنیا و در نهایت، استقرار حکومت عدل الهی است؛ به مسلمانان می آموزد که در زندگی فردی و اجتماعی هیچ بن بستی وجود ندارد ونباید یاس برزندگی حاکم شود ."(آیت ا... خامنه¬ای 1384)
و- توسعه بسترهاي نشاط و عزم ملی در عرصه های توليد علم و خدمتگزاري:
بسياري از مسلمانان به این نتیجه رسیده اند که با اتحاد و همبستگی کامل در زیر پرچم پر افتخار نظام اسلامی که پرتویی تابناک از حکومت علوی و مهدوی عليهم السلام می باشد می توانند گوی سبقت را در تمامی زمینه های علم و خدمت از دیگران بربایند وخود را به قله های رفیع تکامل وسعادت برسانند چنان چه "امید به آینده بدون عمل معنی ندارد امام زمان(ع) بر اعمال و رفتار انسان ها وکردار پیروان و منتظران خود آگاهی دارند واز هر گونه فعالیت ونشاط وعزم راسخ در عرصه های معنوی ومیدان های کار وتلاش خرسند می شوند . ملت بزرگ ایران امروز قوی تر از گذشته وبا عزم های راسخ برای پیشبرد اهداف وآرمان های بلند خود محکم ایستاده و تسلیم هیچ گونه فشار وتهدیدی نخواهد شد. " (آيت ا... خامنه¬اي - 1386)
نتیجه گیری
اگر بخواهیم جامعه دینی ايده آل را تحقق بخشیم، ناگزیر باید آینده پژوه باشیم. از منظر عدالت و آزادی انسان، تصور آینده های گوناگون و سپس انتخاب میان آنها را شیرین و محقق سازیم و ، باید بتوانیم جامعه¬اي خوب و شایسته¬ای بيارآئيم و بصیرت جامعه را نسبت به آینده و فراتر از اینکه "آینده چه هست؟چه می تواند باشد؟" را از طریق منجی باوری مجهز نمائیم و آنان را به سمتي هدايت نمائيم كه آگاهانه و با اراده خود به اين كه "آینده چه باید باشد؟" فكر نمايند و اين مهم را مسلم بدانند که " آینده را ما از کسی به ارث نمی بریم و کسی آنرا به ما نمی بخشد بلکه آینده آن چیزی است که باید بر اساس آنچه وعده داده شده و موظف به پیگیری و تحقق آن هستیم تصور کرده و آنرا بسازیم."
خداوند ما را مقید به گذر زمان قرار داده است و ما چاره ای جز ورود به آینده نداریم. لذا نمی‌توانیم نسبت به آینده بی تفاوت باشیم. مخصوصاً هنگامی که به نشانه های گوناگون این گمان برود که آخرالزمان متعلق به انسانهاي شايسته، صالح، مخلص، عالم، شجاع و متدين است لذا منتظران مصلح نمی‌توانند منفعل و نظاره‌گر باشند و بایستی خود را در جهت اتصاف به اين ويژگيها و توسعه آن در جامعه پيش ببرند.
راهبردهای آینده نگر می¬تواند در ابتدا نسبت به آینده و آنچه رخ خواهد داد آگاهی صحیحی يافته و پس از اطمينان قلبي از مشخص شدن "چه خواهد شد؟" به این نكته توجه نمائيم که حال "چه باید کرد؟"، تا بتوانیم وظیفه خود را در این زمان درک و دنبال نمائیم در اين تحقيق تلاش شده تا با تكيه بر اصول و روندهای تدوین راهبردآینده نگرانه به بررسی نگرشی که به پایان و مدت زمان باقی مانده پرداخته و ، موضوعاتی چون ، " چه خواهد شد ؟ " ، " چرا چنین خواهد شد ؟" و به تبع آنها " چه باید کرد ؟ " را پاسخ دهیم. زیرا چنین نگرشی نسبت به زمان بود که ، نه تنها " داشته ها " و "دستاوردها" را به سنجش فرا می خواند، بلکه با بررسی افق دور دست آینده که چه بسا ، برای صاحبان چنین نگرشی ، بسیار نزدیک باشد، در صدد نقد و بررسی وضعيت مطلوب و پراكنشي خو باشيم.
منابع
1. آیت ا... خامنه ای، سيد علي در ديدار رئيسجمهور، مسئولان و كارگزاران نظام- تيرماه 1386 .
2. آیت ا... خامنه¬ای، سید علی در بازديد از پژوهشكده رويان تیر ماه 1386 .
3. آیت ا... خامنه¬ای، سید علی: در ديدار اعضاى شوراى نگهبان قانون اساسى و مسئولين بخشهاى نظارتى تیرماه 1386 .
4. استوارت هيوز، آگاهي و جامعه، مترجم: عزت‌الله فولاد وند، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، چاپ اول، 1369.
5. الساده مجتبی، شش ماه پایانی (تقویم حوادث شش ماهه پیش از ظهور). مترجم: محمود مطهری‌نیا 1383 .
6. اميري وحيد، (مترجم و ويراستار). نظريه برخورد تمدنها. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه- 1371.
7. بي نا - موعودنامه، قم: مشهور، 1383 .
8. پچي، آئورليو و ديگران. جهان در آستانه قرن بيست‌ويكم، ترجمه‌علي اسدي. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، چاپ اول- 1374.
9. تافلر الوين، جابه‌جايي در قدرت، ترجمه شهيندخت خوارزمي.تهران:نشر سيمرغ،چاپ اول، 1350.
10. جزایری سید طیب ، آخرین امید جهان وجود مقدس امام زمان(عج). قم: دارالکتاب، 1382.
11. حسینی نواب سید مصطفی ، جواهر السعداء در احوال امام عصر(عج). قم: اعلام التّقی، 1383 .
12. دبليو والش، مقدمه‌اي بر فلسفه تاريخ، مترجم: ضياءالدين‌علايي طباطبايي ـ تهران: اميركبير، چاپ اول، 1363.
13. رحیمیان محمدرضا ، حضور در دولت کریمه، قم: نشرصادق، 1383.
14. سلیمیان خدامراد ، بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، قم: بوستان کتاب، 1384 ش.
15. سید مرتضی مجتهدی سیستانی، صحیفه مهدیه، مترجم موسسه اسلامی ترجمه، نشرالماس، پاییز82 .
16. علیزاده عمران ، سخنان حضرت مهدی عجل الله، انتشارات خضراء، اردیبهشت 1363 .
17. فرهنگ‌نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)1381.
18. فيروز آبادي حسن: شرق موعود – شماره 84. قم اسفند 1386.
19. فيروز آبادي حسن: همايش آينده روشن و دكترين مهدويت – تهران – 1386.
20. کارگر رحیم ، آینده جهان (دولت و سیاست در اندیشه مهدویت). قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج).
21. كار، اس. اچ - تاريخ چيست؟ مترجم حسن كامشاد: تهران: انتشارات‌خوارزمي، چاپ اول، 1353.
22. كارل ريموند . فقر تاريخيگري، مترجم: احمد آرام، تهران: انتشارات خوارزمي، چاپ اول، 1350.
23. گل محّمدی فریده ، رسالت جهانی حضرت مهدی (عج). دانش اسلام، چاپ هفتم- 1379.
24. مركز المصطفي، من علامات ظهور الامام المهدي عليه السلام. انتشارات مهاجر- چاپ دوم.
25. مطهری مرتضي ، امدادهای غیبی در زندگی بشر به ضمیمه چهار مقاله دیگر – چاپ دوم 1362.
26. مظاهری محمد ، امکان طول عمر تابی‌نهایت. قم: ارغوان دانش، 1383.
* عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران و حضرت بقيه الله عليه السلام
www.intizar.org
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
