نویسنده:جواد محدثی
روضه و روضه خوانی،به معنای ذكر مصیبت سید الشهدا و مرثیه خوانی برای ائمه و معصومین «ع» است كه مورد تشویق امامان و یكی از عوامل زنده ماندن نهضت حسینی وپیوند روحی و عاطفی شیعه با اولیاء دین است.اشك ریختن و گریستن در مصائب اهل بیت«ع» نشانه عشق به آنان است و علاوه بر سازندگی های تربیتی برای سوگوار،موجب اجر و پاداش الهی در آخرت و بهرهمندی از شفاعت ابا عبد الله الحسین است.
معنای روضه در اصل،باغ و بوستان است،اما سبب اشتهار مرثیه خوانی به«روضه»آناست كه مرثیه خوانان در گذشته، حوادث كربلا را از روی كتابی به نام«روضة الشهداء»
میخواندند كه تالیف ملا حسین كاشفی است.«ملا حسین كاشفی(متوفای 910 هجری)
یكی از دانشمندان و خطبای با قریحه و خوش آواز سبزوار در قرن نهم هجری بود،درزمان سلطنت سلطان حسین بایقرا(875-911 ه)به هرات،مركز حكمرانی این پادشاه رفت و چون حافظه ای توانا و قریحه ای سرشار و آوازی گیرنده و مطبوع داشت و خطیبی دانشمند بود، بزودی شهرت یافت و مجالس وعظ و ذكر او بسیاری را به خود جلب كرد ومورد توجه پادشاه و شاهزادگان و اعیان و اكابر دولت و وزیر فاضل و هنرمند هنر پرور او«امیر علی شیرنوایی»قرار گرفت.كاشفی دانشمندی فصیح و بلیغ و شاعر پركار بود وبیش از چهل كتاب و رساله تالیف كرد.از جمله آنها«روضة الشهداء»بود.كاشفی كتابروضة الشهدا را در واقعه كربلا به فارسی نوشت و چون مطالب این كتاب را در مجالسعزاداری از روی كتاب بر سر منبر میخواندند،خوانندگان این كتاب به«روضه خوان»
معروف شدند و بتدریجخواندن روضه از روی كتاب منسوخ شد و روضه خوانها مطالبكتاب را حفظ كرده و در مجالس عزاداری میخواندند.در زمان صفویه اقامه عزاداریبسیار رواج گرفت.» (1) كتاب روضة الشهدا كه حاوی ذكر مقتل و حوادث كربلا بود،در قرن دهم توسطمحمد بن سلیمان فضولی به تركی ترجمه شد،با نام«حدیقة السعداء». (2) در اینجا نمونهایاز متن روضة الشهدای واعظ كاشفی را جهت آشنایی میآوریم،كه نثری زیبا و ادبیاست:«...آخر نظری كن به حسرت آدم صفی و نوحه نوح نجی و در آتش انداختنابراهیم خلیل و قربانی كردن یعقوب در بیت الاحزان و بلیتیوسف در چاه و زندان وشبانی و سرگردانی موسی كلیم و بیماری و بی تیماری ایوب و اره شكافنده بر فرقزكریای مظلوم و تیغ زهر آبداده بر حلق یحیی معصوم و الم لب و دندان سرور انبیاء،وجگر پاره پاره حمزه سید الشهدا و محنت اهل بیت رسالت و مصیبتخانواده عصمت وسرشك درد آلود بتول عذرا و فرق خون آلوده علی مرتضی«ع»و لب زهر چشیده نوردیده زهرا و رخ به خون آغشته شهید كربلا و دیگر احوال بلاكشان این امت و محنترسیدگان عالی همت همه با جان غم اندوخته در كانون غم و الم سر تا پای سوخته.نظم:
ز اندوه این ماتم جان گسل روان گردد از دیدهها خون دل» (3)
نثر شیوا و ادیبانه«روضة الشهدا»ستودنی است،هر چند از نظر نقل،حاوی برخیمطالب ضعیف و بی ماخذ است.بعلاوه این كتاب،در تحلیل حادثه عاشورا دیدگاهیصوفیانه دارد و حوادث را بیشتر به منشا غیبی و مسائل آزمایش و ابتلاء اولیاء نسبتمیدهد،تا بعد حماسی و اجتماعی و قابل اسوه گیری در مبارزات ضد ظلم.
از آنجا كه مرثیه خوانی و ذكر مصیبت،سنت پسندیده دینی در احیاء خاطره و نام وفضایل اهل بیت پیامبر است،بجاست كه اهل منبر و مداحان و ذاكران،با توجه به اهمیت ونقش بسزای روضه خوانی،در ارائه الگوهای شایسته بكوشند و چهره خوبی از ائمه ومعصومین ارائه كنند.در این زمینه،به درستی و صحت مطالب نقل شده،اعتبار منابع مورداستفاده، استواری و زیبایی اشعار انتخابی و دوری كردن از هر حرف و روضه و شعری كهبا مقام والای اولیاء خدا ناسازگار است توجه داشته باشند. (4) در فضیلت گریست و گریاندنافراد برای امام حسین«ع»به این حدیث توجه كنید:امام صادق«ع»فرمود:«من انشد فی الحسین علیه السلام بیت شعر فبكی و ابكی عشرة فله و لهم الجنة» (5) هر كس درباره حسین«ع»شعری بگوید و گریه كند و ده نفر را بگریاند،برای او و آنان بهشت است. پی نوشتها:
1-موسیقی مذهبی ایران،ص 8.
2-فصلنامه هنر(وزارت ارشاد اسلامی)ج 2،ص 157.این ماخذ،مقاله مبسوطی در باره تاریخچه تعزیه خوانیدارد،ص 156 تا 173.
3-در آمدی بر نمایش و نیایش در ایران،جابر عناصری،ص 79.
4-در زمینه آداب اهل وعظ و منبر،از جمله ر.ك:«لؤلؤ و مرجان»،مرحوم میرزا حسین نوری.
5-كامل الزیارات،ص 105. منبع:فرهنگ عاشورا صفحه 189 جواد محدثی
معنای روضه در اصل،باغ و بوستان است،اما سبب اشتهار مرثیه خوانی به«روضه»آناست كه مرثیه خوانان در گذشته، حوادث كربلا را از روی كتابی به نام«روضة الشهداء»
میخواندند كه تالیف ملا حسین كاشفی است.«ملا حسین كاشفی(متوفای 910 هجری)
یكی از دانشمندان و خطبای با قریحه و خوش آواز سبزوار در قرن نهم هجری بود،درزمان سلطنت سلطان حسین بایقرا(875-911 ه)به هرات،مركز حكمرانی این پادشاه رفت و چون حافظه ای توانا و قریحه ای سرشار و آوازی گیرنده و مطبوع داشت و خطیبی دانشمند بود، بزودی شهرت یافت و مجالس وعظ و ذكر او بسیاری را به خود جلب كرد ومورد توجه پادشاه و شاهزادگان و اعیان و اكابر دولت و وزیر فاضل و هنرمند هنر پرور او«امیر علی شیرنوایی»قرار گرفت.كاشفی دانشمندی فصیح و بلیغ و شاعر پركار بود وبیش از چهل كتاب و رساله تالیف كرد.از جمله آنها«روضة الشهداء»بود.كاشفی كتابروضة الشهدا را در واقعه كربلا به فارسی نوشت و چون مطالب این كتاب را در مجالسعزاداری از روی كتاب بر سر منبر میخواندند،خوانندگان این كتاب به«روضه خوان»
معروف شدند و بتدریجخواندن روضه از روی كتاب منسوخ شد و روضه خوانها مطالبكتاب را حفظ كرده و در مجالس عزاداری میخواندند.در زمان صفویه اقامه عزاداریبسیار رواج گرفت.» (1) كتاب روضة الشهدا كه حاوی ذكر مقتل و حوادث كربلا بود،در قرن دهم توسطمحمد بن سلیمان فضولی به تركی ترجمه شد،با نام«حدیقة السعداء». (2) در اینجا نمونهایاز متن روضة الشهدای واعظ كاشفی را جهت آشنایی میآوریم،كه نثری زیبا و ادبیاست:«...آخر نظری كن به حسرت آدم صفی و نوحه نوح نجی و در آتش انداختنابراهیم خلیل و قربانی كردن یعقوب در بیت الاحزان و بلیتیوسف در چاه و زندان وشبانی و سرگردانی موسی كلیم و بیماری و بی تیماری ایوب و اره شكافنده بر فرقزكریای مظلوم و تیغ زهر آبداده بر حلق یحیی معصوم و الم لب و دندان سرور انبیاء،وجگر پاره پاره حمزه سید الشهدا و محنت اهل بیت رسالت و مصیبتخانواده عصمت وسرشك درد آلود بتول عذرا و فرق خون آلوده علی مرتضی«ع»و لب زهر چشیده نوردیده زهرا و رخ به خون آغشته شهید كربلا و دیگر احوال بلاكشان این امت و محنترسیدگان عالی همت همه با جان غم اندوخته در كانون غم و الم سر تا پای سوخته.نظم:
ز اندوه این ماتم جان گسل روان گردد از دیدهها خون دل» (3)
نثر شیوا و ادیبانه«روضة الشهدا»ستودنی است،هر چند از نظر نقل،حاوی برخیمطالب ضعیف و بی ماخذ است.بعلاوه این كتاب،در تحلیل حادثه عاشورا دیدگاهیصوفیانه دارد و حوادث را بیشتر به منشا غیبی و مسائل آزمایش و ابتلاء اولیاء نسبتمیدهد،تا بعد حماسی و اجتماعی و قابل اسوه گیری در مبارزات ضد ظلم.
از آنجا كه مرثیه خوانی و ذكر مصیبت،سنت پسندیده دینی در احیاء خاطره و نام وفضایل اهل بیت پیامبر است،بجاست كه اهل منبر و مداحان و ذاكران،با توجه به اهمیت ونقش بسزای روضه خوانی،در ارائه الگوهای شایسته بكوشند و چهره خوبی از ائمه ومعصومین ارائه كنند.در این زمینه،به درستی و صحت مطالب نقل شده،اعتبار منابع مورداستفاده، استواری و زیبایی اشعار انتخابی و دوری كردن از هر حرف و روضه و شعری كهبا مقام والای اولیاء خدا ناسازگار است توجه داشته باشند. (4) در فضیلت گریست و گریاندنافراد برای امام حسین«ع»به این حدیث توجه كنید:امام صادق«ع»فرمود:«من انشد فی الحسین علیه السلام بیت شعر فبكی و ابكی عشرة فله و لهم الجنة» (5) هر كس درباره حسین«ع»شعری بگوید و گریه كند و ده نفر را بگریاند،برای او و آنان بهشت است. پی نوشتها:
1-موسیقی مذهبی ایران،ص 8.
2-فصلنامه هنر(وزارت ارشاد اسلامی)ج 2،ص 157.این ماخذ،مقاله مبسوطی در باره تاریخچه تعزیه خوانیدارد،ص 156 تا 173.
3-در آمدی بر نمایش و نیایش در ایران،جابر عناصری،ص 79.
4-در زمینه آداب اهل وعظ و منبر،از جمله ر.ك:«لؤلؤ و مرجان»،مرحوم میرزا حسین نوری.
5-كامل الزیارات،ص 105. منبع:فرهنگ عاشورا صفحه 189 جواد محدثی
