سنبل الطیب

سنبل الطيب گياهي است علفي و چند ساله كه ساقه آن بطور عمودي تا ارتفاع دو متر بالا مي رود . اين گياه بصورت وحشي در جنگل هاي كم درخت ، در حاشيه جويبارها و گودال ها در بيشتر مناطق آسيا و ايران مي رويد .
سنبل الطيب داراي بويي مطبوع است و گربه بوي اين گياه را از فاصل دور تشخيص داده بطرف آن يم رود و در اطراف آن به جست و خيز مي پردازد و از بوي آن مست مي شود.
گلهاي سنبل الطيب برنگ سفيد يا صورتي و بصورت خوشه اي مي باشد .
قسمت مورد استفاده اين گياه ريشه آن است و معمولا از ريشه گياهي كه بيش از سه سال عمر دارد استفاده مي شود .
سنبل الطيب پس از خشك شدن برنگ قهوه اي در مي آيد . طعم آن تلخ ولي خوشبو و معطر است . عطر آن پس از خشك شدن بيشتر مي شود .
o نام فارسی : سنبل الطیب
o نام علمی : Valeriana officinalis
o نام نگلیسی : Valerian
o خانواده : Valerianaceae
o سیكل زندگی : چند ساله
o ماندگاری اقتصادی : 2 سال
o روشهای تكثیر : بذر ، تقسیم بوته
o اندام مورد استفاده : ریشه
o تاریخ برداشت : پاییز
o فواصل كاشت : 50×25 سانتي‌متر
o تاریخ گلدهی : اوایل خرداد ماه
o ارتفاع تقریبی گیاه : ارتفاع 150 ـ 60 سانتي‌متر (برحسب منطقه)
o خواص عمده داروئی : آرام بخش ، ضد اضطراب

تركيبات شيميايي:

ريشه سنبل الطيب حاوي 1% اسانس است . اين اسانس درريشه تازه بيشتر است و به تدريج كه ريشه خشك مي شود مقدار اسانس آن كاهش يافته ولي بوي آن قوي تر مي شود . اسانس تازه برنگ سبز مايل به زرد است ولي در اثر ماندن غليظ ميشود .
آثار دارويي ريشه تازه آن سه برابر خشك شده آن است . سنبل الطيب بايد در حرارت كم خشك شود و در حرارت بالا تمام اثر دارويي آن از بين مي رود .

خواص داروئي:

ريشه سنبل الطيب از نظرطب قديم ايران گرم و خشك است خواص مهم آن به شرح زير مي باشد
1)اثر ضد تشنج دارد
2)در رفع ناراحتي هاي عصبي و هيستري مفيد است
3)ضد اسپاسم و آرام بخش است
4)تب بر است
5)در معالجه صرع اثر مفيد دارد
6)بيخوابي را درمان مي كند
7)ضد كرم معده و روده است
8)گاز معده را از بين مي برد
9)ضد هيجان است
10)ميگرن را برطرف مي كند
11)سرددرهاي ناشي از سيگار كشيدن و مصرف الكل را رفع مي كند
12)براي برطرف كردن دلهره ف تشويش و نگراني مفيد است
13)در درمان بيماري ماليخوليا اثر مفيد دارد
14)در برطرف كردن درد سياتيك موثر است
15)درد معده را برطرف مي كند
16) سكسكه مداوم را از بين مي برد
17)تقويت كننده نیروي جنسي است
18)ترشح ادرار را زياد مي كند
19)درد سينه را برطرف مي كند
20)استفراغ را برطرف مي كند
21)دهان را خوشبو مي كند
22)در معالجه مرض قند موثر است
23)گرد سنبل الطيب را روي زخم ها بپاشيد ا التيام يابند
24)برای اختلالات یائسگی و عادت ماهیانه مفید است
25)داشتن منگنز که برای درمان سفیدی مو از آن استفاده می شود.

مقدار و زمان مصرف :

تعیین یک مقدار مشخص برای مصرف این گیاه، کار مشکلی است، اما در منابع مختلف علمی درباره گیاهان دارویی، چیزی حدود 1 تا 10 گرم است.
اگر از عصاره تغلیظ شده ریشه گیاه سنبل الطیب(آن چه به طور معمول در قرص ها و کپسول ها وجود دارد و دارای حداقل 5/0 درصد روغن های فرّار است) برای درمان بیماری بی خوابی استفاده می کنید، باید آن را حدود 30 تا 60 دقیقه قبل از خواب مصرف نمایید.
فرآورده های خشک شده ریشه این گیاه که به صورت 5/1 تا 2 گرمی هستند، نیز باید 30 تا 60 دقیقه قبل از خواب مصرف شوند.
برخی نیز این گیاه را با بادرنجبویه، رازک، گل ساعت و اسکالکَپ(در طب چینی کاربرد دارد) ترکیب کرده و مصرف می کنند. مصرف تازه این گیاه بهتر و موثرتر از مصرف ریشه خشک آن است.

اثرات جانبی :

تحقیقات مختلف نشان می دهد که این گیاه هیچ گونه اثر مخربی روی توانایی افراد برای رانندگی و کار با ماشین آلات مختلف ندارد. تنها مورد گزارش شده، حمله قلبی شدید در مردی بود که سالیان دراز از سنبل الطیب به میزان 5 تا 20 برابر مقدار توصیه شده مصرف می کرده است و آن را به طور ناگهانی کنار گذاشته بود.
به هر حال، هنگامی که سنبل الطیب بر اساس مقدار توصیه شده مصرف شود، منجر به اعتیاد و وابستگی به آن نخواهد شد.
در مورد دیگری که در یک دانشجوی 18 ساله که قصد خودکشی داشت مشاهده شد، تنها علائم گزارش شده عبارت بودند از خستگی مفرط ، درد شکمی، رعشه و لرزش در دست ها و پاها. این فرد از 000/20 میلی گرم ریشه سنبل الطیب استفاده کرده بود که چیزی در حدود 40 تا 50 برابر مقدار توصیه شده است.
به نظر نمی رسد که مصرف سنبل الطیب قبل از خواب موجب ایجاد مشکل در هوشیاری و تمرکز فرد در صبح شود.
با این که تا کنون دلایل شناخته شده ای برای منع مصرف این گیاه در بارداری و شیردهی گزارش نشده است، اما بی خطر بودن آن نیز به اثبات نرسیده است. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط کرد.

تداخل دارویی :

هنوز تداخل دارویی شناخته شده ای برای مصرف معمولی این گیاه ذکر نشده است.

طرز استفاده:

1)گرد سنبل الطيب : ريشه سنبل الطيب را خرد كرده و در حرارت 40 درجه خشك كنيد . سپس آنرا آسياب كنيد و از الك ريز در كنيد . يان گرد بعنوان ضد تشنج بكار مي رود . مقدار مصرف آن 5-10 گرم در ورز است .
2) مخلوط سنبل الطيب : 4 گرم گرد ريشه سنبل الطيب را با 4 گرم رازيانه و 4 گرم قند سائيده و مخلوط كنيد اين مخلوط را چهار قسمت كرده و در طول روز بفواصل مساوي بخوريد .
3)تنطور والريان : 100 گرم ريشه سنبل الطيب را خرد كرده و در نيم ليتر الكل طبي 60 درجه بريزيد و بگذاريد بماند . هر ورز چند بار انرا بهم بزنيد و پس زا 15 روز آنرا صاف كرده و در شيشه دربست نگهداري كنيد .مقدار مصرف آن 10-30 قطره مي باشد.

مضرات :

چون سنبل الطيب براي كليه مضر است بايد آنرا با كتيرا خورد .
در صورتی که تمایل به پرورش این گیاه دارید این بخش را مطالعهکنید :

نیاز اکولوزیکی

سنبل الطیب در طول رویش به هوای معتدل و آب نسبتا زیادی نیاز دارد. این گیاه را در مناطقی با بارندگی سالانه بین 600 تا 700 میلی متر می توان کشت کرد. بذر سنبل الطیب در دمای 18 تا 20 درجه سانتی گراد و در حضور نور و رطوبت کافی جوانه میزند. تاریکی مانع رویش بذر گیاه می شود. سنبل الطیب را در خاکهایی با بافت متوسط، حاصلخیز و غنی از ترکیبات و مواد هوموسی و بازه کشی مناسب باید کشت کرد. ضخامت زیاد سطح الارض سبب گسترش و توسعه ریشه و نیز سبب افزایش عملکرد آن می شود. آب ایستائی برای سنبل الطیب مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد ریشه و مواد موثره آن می شود. خاکهای سنگین و بسیار مرطوب برای کشت گیاه مناسب نیست.

آماده سازی خاک

آماده سازی خاک به زمان و روش کشت سنبل الطیب بستگی دارد. چنانچه این گیاه در فصل پائیز کشت شود باید پس از برداشت محصول قبل هنگام آماده سازی خاک 15 تا 20 تن در هکتار کود حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه نموده، شخم متوسط زده شود. در صورت لزوم با اضافه کردن 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 20 تا 30 کیلوگرم اکسید پتاس و 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت به خاک باید دیسک مناسبی به منظور شکستن کلوخه ها زده شود و سپس زمین تسطیح و برای کشت گیاه آماده گردد. چنانچه سنبل الطیب در فصل بهار کشت شود از انجام اعمالی که سبب کاهش رطوبت خاک شود باید خودداری نمود.

تاریخ و فواصل کاشت

سنبل الطیب را با هر گیاهی به تناوب می توان کشت نمود لیکن چنانچه در فصل پائیز به انتقال نشاء های سنبل الطیب به زمین اصلی اقدام شود، بهتر است با گیاهانی مانند غلات، خردل، نخود و سبزیجات به تناوب کشت گردد ولی اگر در فصل بهار به انتقال نشاء اقدام شود بهتر است با گیاهان وجینی به تناوب کشت شود. سنبل الطیب نسبت به گشت مداوم در یک زمین بسیار حساس است و تکرار کشت آن در یک زمین پس از دو تا سه سال امکان پذیر است. تاریخ کشت گیاه به شرایط آب و هوائی محل رویش بستگی دارد. زمان مناسب برای کشت مستقیم اوایل بهار است در اینصورت بذرها مستقیماً در زمین اصلی و در ردیفهای به فاصله 40 سانتی متر کشت میشود. برای کشت غیر مستقیم اواسط تابستان (نیمه دوم تیر) زمان مناسبی می باشد. در کشت غیر مستقیم بذرها در ردیفهایی به فاصله 15 تا 20 سانتی متر در خزانه کشت می شوند. و روی آنها را باید با خاک برگ به ضخامت 1/0 سانتی متر پوشاند. بمنظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک غلتک مناسبی زده می شود. پس از دو تا دو و نیم ماه هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 15 تا 17 سانتی متر رسید (اواخر شهریور – مهر) آنها را باید به زمین اصلی در ردیفهایی به فاصله 40 تا 50 سانتی متر و فاصله دو بوته در هر متر طولی 20 تا 25 سانتی متر منتقل نمود. در اوایل بهار نیز می توان نشاء ها را به زمین اصلی منتقل کرد. فصل پائیز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی سنبل الطیب است. چنانچه انتقال نشاء ها با ماشین انجام گیرد فاصله ردیف ها نباید از 50 سانتی متر کمتر باشد.

کاشت

کاشت و تکثیر سنبل الطیب توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم صورت می گیرد. کاشت مستقیم : با استفاده از ردیف کار بذرها به صورت سطحی در ردیفهایی به فاصله 40 سانتی متر کشت می شوند. پس از کشت انجام غلتک مناسب سبب تسریع و هماهنگی در جوانه زدن و رویش بذر میشود. کاشت غیر مستقیم : در اواسط تابستان (نیمه دوم تیر) بذرها را خزانه ای که آماده شده است کشت می کنند روی بذرها را حداکثر 1/0 سانتی متر با خاک برگ می پوشانند. سپس غلتک مناسبی زده می شود. چون نور و رطوبت سبب تسریع در جوانه زنی بذر می شود سطح خزانه را با پوششهای مناسبی می پوشانند پس از سبز شدن باید به برچیدن پوششهای مذکور اقدام نمود. برای هر هکتار زمین به 500 تا 700 متر مربع خزانه نیاز است در هر متر مربع به یک گرم و برای هر هکتار زمین به 500 تا 700 گرم بذر نیاز است و نشاء ها در اواخر شهریور تا اوایل مهر که ارتفاع آنها بین 15 تا 17 سانتی متر می رسد باید به زمین اصلی منتقل شوند. با آغاز فصل سرما از رشد و نمو گیاهان کاسته می شود و اندام هوائی گیاهان بر اثر سرما خشک می گردد ولی ریشه ها زنده و از فعالیت خفیفی برخوردارند اوایل بهار سال بعد گیاهان از رشد سریعی برخوردار گشته و ساقه گل دهنده ظاهر می‌شود. تذکر : اوایل بهار نیز نشاء ها را می توان به زمین اصلی منتقل کرد لیکن عملکرد ریشه کاهش پیدا می کند. تکثیر رویشی : تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته صورت می گیرد. درتکثیر رویشی گیاهان بسرعت به گل رفته و ریشه توسعه نمی یابد. از این‌رو بندرت از این روش استفاده می‌شود.

داشت

چنانچه نشاء ها در فصل پائیز به زمین اصلی منتقل شوند،ریشه آنها ممکن است به بیرون از خاک رشد کنند از اینرو اوایل بهار باید غلتک مناسبی بر روی گیاهان زده شود. در فصل بهار (اواسط بهار) باید 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت به صورت سرک به خاک اضافه شود. مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاه نقش عمده ایس در افزایش عملکرد ریشه دارد. برگردان کردن خاک بین ردیف ها نه تنها سبب تهویه خاک و افزایش عملکرد ریشه می شود بلکه دراز بین بردن علفهای هرز بسیار موثر است. لذا همراه مبارزه شیمیایی با علف های هرز وجین مکانیکی آنهانیز ضرورت دارد. چنانچه نشاء ها در فصل بهار به زمین اصلی منتقل شده باشند از علف کش آرزین به مقدار 5/2 تا 5/3 کیلوگرم درهکتار و چنانچه نشاء ها در فصل پائیز منتقل شده باشند اوایل بهار قبل از رویش گیاه از همین علف کش به مقدار 5/3 تا 5/4 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده نمود. در سال دوم رویش نیز از علف کش آرزین (Aresin) به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده نمود. بیماریهای قارچی سنبل الطیب عبارتند از سفیدک سطحی که برای مبارزه با آن می توان از سموم گوگرد دار استفاده نمود. از دیگر بیماریهای قارچی سفیدک دروغی و قارچ لکه برگی می باشد. لار و برخی حشرات می تواند صدمات زیادی به گیاهان وارد آورد. تناوب کشت مناسب، استفاده از آفت کشهایی مانند دی متوات (Dimethoate) نقش عمده ای در کنترل آنها دارد.

برداشت

ریشه سنبل الطیب مانند هر ریشه حاوی ماده موثره، در اواخر رویش (پائیز یا زمستان) از بیشتری مقدار ماده موثره برخوردار است. چنانچه نشاء ها در پائیز به زمین اصلی منتقل شده باشند باید در فصل پائیز (مهر – آبان) سال بعد برداشت شوند. اگر نشاء ها در فصل بهار به زمین اصلی منتقل شده باشند بندرت در فصل پائیز همان سال برداشت میشوند. در اینصورت نیز توصیه می شود ریشه ها در فصل پائیز بعد برداشت شوند برداشت ریشه در فصل پائیز سال سوم مناسب نیست قبل از برداشت ریشه ابتدا باید اندام های هوایی گیاهان را برداشت کرد. در سطوح کم کشت پس از آبیاری زمین، با بیل یا چهار شاخ اقدام به برداشت ریشه میشود. ولی در سطوح وسیع با استفاده از ماشین(مانند ماشینی برداشت سیب زمینی) محصول ریشه را باید برداشت کرد. پس از برداشت ریشه آنها را با آب جاری شسته و بلافاصله در دمای 40 تا 50 سانتی گراد خشک نمود. در سال دوم رویش عملکرد ریشه خشک 5/1 تا 2 تن در هکتار و در سال سوم از عملکرد آن کاسته می‌شود. اگر هدف جمع‌آوری بذر باشد. بذرهای سنبل الطیب از اواخر اردیبهشت بتدریج می رسند. بذرهای رسیده از گیاه جدا و به کمک پاپوسها به سهولت به اطراف پراکنده می شوند. لذا در برداشت بذر باید دقت نمود تا هدر نرود. روشهای یک مرحله ای با دو مرحله ای روشهای دیگری برای جمع آوری بذر در سطوح وسیع کشت هستند. در روش یک مرحله ای هنگامیکه قسمت اعظم بذرها می رسند ساقه های گل دهنده را باید جدا و سپس خشک کرد. پس از خشک کردن بذرها را بوجاری تمیز و جمع آوری کرده در مکان مناسب باید نگهداری نمود. در روش دو مرحله ای قبل از رسیدن کامل بذرها ساقه گل دهنده را جدا کرده و برای مدتی روی زمین قرار می دهنده تا کاملاً برسند در مرحله دوم به برداشت، خشک کردن ، تمیز کردن آن اقدام می شود.مقدار عملکرد بذر به روش برداشت آنها بستگی دارد و بین 30 تا 200 کیلوگرم در هکتار است.

دامنه انتشار

نواحی شمال غربی کشور مانند میشوداغ، اطراف اصفهان (مناطق کامو و دالان کوه)
منابع :
سنبل الطیب (علف گربه) http://www.parsiteb.com
سنبل الطيب (علف گربه) http://www.centralclubs.com
سنبل الطيب (علف گربه) http://forum.iranled.com
سنبل الطيب (علف گربه) Valerian http://www.maximumtechnic.com
سنبل الطيب (علف گربه) Valerian http://njavan.ir
گیاه سنبل الطیب http://daneshnameh.roshd.ir
سنبل الطيب (علف گربه) Valerian http://www.money58.netfirms.com