رهنمودهاي تربيتي براي همسران

راز شاد زيستن زوجين در کانون گرم خانواده

ـ آيا تاکنون از خود پرسيده ايد چرا بعضي از پيوندهاي عاشقانه بعد از ازدواج گسسته مي شوند و از هم فرو مي پاشند؟
ـ آيا تاکنون از خود پرسيده ايد که چرا بعضي از زوج ها با يکديگر همدلي و همفکري دارند و برخي ندارند؟
ـ آيا تاکنون از خود پرسيده ايد که چرا زنان و شوهراني که با هم تفاهم دارند، پس از مدتي به عدم تفاهم مي رسند؟
ـ آيا تاکنون از خود پرسيده ايد که چگونه مي شود زنان و شوهراني که مدّعي بوده اند نمي توانند با يکديگر زندگي کنند، پس از چندي توانسته اند به خوبي با هم زندگي کنند؟
ـ آيا مي دانيد که اکثر صاحب نظران ديني، روان شناسان، جامعه شناسان و...علت اصلي اختلاف هاي خانوادگي و مسايل زناشويي را سوءتفاهم و سوءارتباط بين زوجين ذکر کرده اند؟
ـ آيا مي دانيد که بزرگان ما، فرهيختگان، روان شناسان و کارشناسان امور خانواده راه اصلي حل و فصل مسايل زناشويي و
رسيدن به يک خانواده ي متعادل را «ايجاد تفاهم و همدلي» ذکر کرده اند؟
براي پاسخگويي به سؤالات فوق، چکيده اي از رهنمودهاي تربيتي صاحب نطران و روان شناسان، به شما زوج هاي جوان، زنان و مردان با فضيلت، شما خوباني که خواهان رسيدن به يک زندگي ايده آل، آرام، شاد و با معنويت هستيد، تقديم مي شود. اميد است اين گام کوچک، مفيد و مؤثر واقع شود.

1-بينش تکاپويي و تحول:

هميشه نسبت به همسر خويش نگرشي متکي برسه عنصر داشته باشيد:
الف)او را به عنوان فردي با ارزش و برخورد از کرامت انساني بپذيريد.
ب)او را فردي مستعد کمال و تحول بپنداريد.
ج)علاقه مند به پيشرفت و ترقي او باشيد.
چنين بينشي در شخصيت انسان، عرصه ي زندگي را به روي نوآوري مي گشايد و کانون خانواده را از زوال و فرسايش تدريجي مصون مي سازد.

2-تبادل عاطفي در برابر انجماد عاطفي:

از بهترين و پرشکوه ترين تجليات زندگي متعادل، داد و ستد عاطفي زوجين در ابتداي زندگي و ادامه ي آن در طول حيات مشترک مي باشد.
شيوه هاي صحيح مبادلات عاطفي بين زوجين عبارتند از:
الف)شيوه قلبي:قلب خواستگاه و رويشگاه تمامي ارتباطات و مناسبات انساني است.قلب، سرچشمه ي فياض احساسات و تمايلات است. اگر همسري در کشتزار قلب خود، بذر عشق و محبت به همسرش را کاشت، يک عمر محصول نشاط، شادابي، بالندگي، خلاقيت، نوآوري، پويايي، معنويت و موفقيت و خوشبختي درو خواهد کرد.
ب)شيوه کلامي: يکي از توانايي روحي و جاذبه هاي شخصيتي آدمي، ابراز محبت نسبت به همسر و شريک زندگي اش مي باشد.(در فصل قبل مفصل توضيح داده شد.)
موانعي که در مسير ابراز محبت، راه را سد مي کنند عبارتند از: عدم معرفت، غرور بي جا، حجب و حياي افراطي.
ج)شيوه عملي:در اين طريق، پايه هاي زندگي که قبلاً از راه هاي قلبي و کلامي ابراز محبت استوار شده بود، با انجام دادن خدمات خالصانه و عاشقانه براي همسر، استحکام بيشتر مي يابد و احساس ارزش شخصي هر يک، فزوني مي گيرد.

3-مثبت گرايي در برابر منفي گرايي:

از مهمترين ويژگي خانواده ي متعادل و خوشبخت، توانايي برخورد مثبت و سازنده با جهان پيرامون و يا به عبارتي «مثبت گرايي» است. شخصي که داراي سيرتي زيبا شد، پيوسته در همسرش آنچه که زيباست مشاهده مي کند و حتي برخي معايب احتمالي او را «حُسن»مي بيند.
«مثبت گرايي» را مي توان، «هنر خوب ديدن» ناميد که خود «هنر چگونه ديدن» است و زماني قابليت «خوب ديدن» را درمي يابيم، که چشمهايمان را اين گونه تربيت کنيم.
اگر حقيقتاً خواهان خوشبختي و کمال در همسر خود هستيد، در تشويق ها و تشکرهايتان از او، جنبه هاي خوب شخصيتي و هنرهاي مثبت او را يادآور شويد.آن وقت خواهيد ديد که او مي تواند بر رفيع ترين قلل موفقيت و کمال صعود کند.

4-هنر خوب شنيدن سخن همسر:

در هنگام گفتگو با همسرتان، با نهايت دقت به مطالب وي گوش فرا داده و آن گونه عمل نماييد که گويي جز به وي و سخنانش، به موضوع ديگري توجه نداريد. و از انجام هر عملي که مغاير اين حالت باشد، خود داري کنيد.

5-علايق و تمايلات همسرتان را در نظر بگيريد:

با مطالعه در حالات و روحيات همسر خود، فهرستي از علائق و تمايلات وي به دست آوريد و نسبت به آن ها خود را متعهد و ملزم بدانيد. تأمين علايق اصولي همسر، و نقطه شروع سخن را بر يکي از علايق وي متکي نمودن و به ويژه در مورد تمايلاتش به گفتگو نشستن، راه را براي رشد تفاهم هموار و تسهيل خواهد نمود.

6-پرهيز از مقايسه ي همسر خود با ديگران:

از مقايسه همسرتان با ديگران به شدت بپرهيزيد. اين رفتار، به رابطه حسنه آسيب وارد مي کند. همسر شما انساني منحصر به فرد و داراي ويژگي هاي شخصيتي (اعم از مثبت و منفي) است که قابل مقايسه با هيچ فرد ديگري نيست. از اين رو، در مواقع ضروري، مي توان او را با خودش (گذشته او)مقايسه نمود و ميزان پيشرفت اخلاقي و معنوي و علمي اش را مورد تقدير قرار داد. اين عمل بر درجه ي تفاهم زوجين خواهد افزود.

7-پي ريزي پايه هاي زندگي با صداقت:

صداقت همچون پل ارتباطي مؤثر، موجب مي شود که زن و شوهر ميل و رغبت وافر و کاملي براي صحبت با يکديگر پيدا کنند و از اين طريق بر رشد شخصيت خود و همسرشان بيفزايند.
لازم است براي نيل به تفاهم، زن و شوهر در همه ي امور زندگي نسبت به همديگر صادق و راستگو باشند. زوجين زماني به کاخ سعادت زندگي مشترک دست مي يابند که پايه هاي آن را بر صداقت و درستي پي ريزي نمايند.

8-رفاقت در برابر لجاجت:

روح حاکم بر خانواده ي «خوشبخت و متعادل»، صميميت، يکدلي، يکرنگي و در يک کلمه «رفاقت»بين زوجين و فرزندان است. و جوّ غالب بر خانواده ي «متزلزل و ناموفق» بيگانگي، فاصله عاطفي و در يک کلمه «لجاجت» است.

9-حق همسر در تصميم گيري ها:

در تصميم گيري ها و انتخاب راه حل ها و برنامه هاي زندگي مشترک، لازم است هر يک از زوجين، حقي براي همسرشان در نظر بگيرند و او را از صحنه ي تصميمات، دور و برکنار نگه دارند. مديريت مطلوب در زندگي مشترک زماني امکان پذير خواهد بود که هر يک از طرفين از اهميت نقش خود در پيشبرد خانواده، اطمينان حاصل نمايند.

10-سکوي پرتاب:

سعي کنيد با وقف نمودن جواني و سلامتي خويش و کنار گذاشتن آرزوها و خواسته ها، خالصانه در راه پيشرفت و تحول همسرتان بکوشيد و در اين راه از هيچ فداکاري و از خودگذشتگي مضايقه نکنيد، تا زماني که همسرتان بر قله ي بلند افتخار و موفقيت بايستد.
در حقيقت به منزله ي «بال»براي «پرواز همسر» و يا به تعبير ديگر، «سکوي پرتاب» شريک زندگي تان باشيد و اين را بدانيد که پشت سر هر مرد موفقي، زن شايسته ولايقي وجود داشته و بالعکس.

11-کردار هماهنگ با عمل:

فقط به اظهار محبت نسبت به همسرتان اکتفا نکنيد، بلکه کردار خود را نيز هماهنگ با گفتار خود، به گونه اي تنظيم و ارائه نماييد که مؤيّد اظهار مهر و عاطفه تان باشد.

12-حضور در جمع خصوصي خانواده:

بخشي از اوقات زنده ي خود را در شبانه روز، خاص همسر و فرزندان قرار دهيد، و اين فرصت را صرف پيشرفت آنها نماييد و از صميم قلب خود را علاقه مند به پيشرفتشان نشان دهيد.

13-مکمل شخصيت همسر:

زن و شوهر شبيه هم نيستند و نبايد هم باشند، چون هر يک نقش خاص خود را در زندگي به عهده دارند. بلکه وجودشان مکمل و متمم يکديگر است. بنابراين تلاش کنيد که واقعاً شخصيت همسر خود را تکميل کنيد، چون بخشي از شخصيت همسرتان مرهون تلاش هاي شما خواهد بود.

14-اعتدال در عشق ورزي به همسر:

به جاي آن که در صدد تملک کامل همسرتان باشيد و هر يک به ديگري شديداً وابسته شويد، به محبت سالم و عواطف صحيح اکتفا کنيد. زيرا عواطف خيلي شديد سرخوردگي نيز به دنبال دارد.

15-غني سازي اوقات فراغت در منزل:

بسيار نيکوست که خانم ها در منزل، براي خود سرگرمي هاي مفيد و آموزنده اي نظير مطالعه ي کتاب هاي سازنده، هنرهاي سالم و... ترتيب بدهند و خود را از تنهايي و يکنواختي زندگي نجات داده و به فعاليت هاي سودمند بپردازند.

16-حمايت و پشتيباني از شوهر:

در حضور بستگان و نزديکان از همسرتان وکارش حمايت و پشتيباني کنيد تا آنها نيز بدانند که شما با علاقه و اعتماد به او، بر مشکلات اجتماعي زندگي غلبه خواهيد کرد و با همه ي وجود از زندگي مستقل خود و شوهرتان راضي و خشنود هستيد.

17-درک همسر:

همسرتان را مطمئن کنيد که کاملاً وضع او را درک مي کنيد و او مي تواند روي همياري شما در همه ي زمينه هاي زندگي حساب کند که يار و ياور، غمخوار و مونس او هستيد.

18-کانون آرامش و آسايش:

در فرصتي که همسرتان در جمع صميمي خانواده حضور دارد، تلاش کنيد از آرامش مناسبي برخوردار باشد و بتواند با ذخيره کردن انرژي، مجدداً با روحيه اي شاداب و با طراوت به انجام وظايفش بپردازد.

19-ارزش کارها:

هرگز تصور نکنيد که کار بيرون از منزل «باارزش» و کار درون منزل «بي ارزش» است. ارزش کار را محيط آن تعيين نمي کند، بلکه انگيزه هاي انساني و اخلاقي، تلاش و مجاهدت، عشق و ايثار و نتيجه عمل انسان است که بدان کار ارزش مي دهد.
بنابراين بهتر است به همسرتان بگوييد که کار او در منزل برايتان فوق العاده با ارزش و مهم است. در اين صورت خانه ي شما تبديل به يک گلستان مملو از گل هاي شور، شادي، نشاط، عشق، اميد، پويايي، سازندگي، خوشبختي و سعادت خواهد شد.

20-تعاون و همکاري:

برخي از مردها براساس يک باور غلط، گمان مي کنند که کار کردن در خانه، آنها را سبک مي کند. در حالي که اين امر بر نفوذ و محبوبيت آنها در دل همسرشان مي افزايد و رضاي خداوند سبحان را در پي دارد.
اگر به دليل مشغله ي زياد و مسؤوليت سنگين، نمي توانيد عملاً با همسرتان در کارهاي منزل همياري نماييد، حداقل انگيزه و نيت خود را به اطلاع او برسانيد تا از حمايت فکري شما احساس دلگرمي کند. انگيزه ي همکاري و مشارکت، مهمتر از خود همکاري است، زيرا مقدمه ي هر عملي، انگيزه اي است که در پشت آن عمل نهفته است.

21-نقش واژه ها در گفتار:

در گفتگو با همسرتان، لحن سخن را به جاي تحکمي و دستوري با واژه اي خشن و مخرب، به جنبه ي پيشنهادي با واژه ها و جمله هاي زيبا و قشنگ تغيير دهيد. زيرا سخن گفتن به صورت دستوري و آمرانه به غرور همسرتان لطمه وارد مي کند و اثرات منفي ويرانگري به بار مي آورد.

22-حفظ طراوت و شادکامي:

شادکامي، يک احساس دروني است و آثار بيروني هم دارد که تا قلباً خود را آماده خوشرفتاري و خوشرويي نکنيم، در رفتارمان تجلي نخواهد کرد. هر يک از اعضاي خانواده، در شادکامي زندگي، نقش عمده و برجسته اي دارند. ولي مرد به لحاظ مديريت خانواده، در اين زمينه مسؤوليت سنگين تري دارد. مرد شادکام و بانشاط، خانواده را شادکام نگه خواهد داشت.وچون چشمه اي از درون مي جوشد و خرمن و زيبايي مي آفريند و به ديگران مسرت حيات عرضه مي نمايد.امام علي (ع) مي فرمايند:
«انسان با ايمان، اندوهش را در دل و خوشرويي را بر چهره دارد.» (1)
بنابراين مرد فهيم و خردمند مشکلات روزمره را وارد حريم خانواده نمي کند و سعي مي کند طراوت و شادابي خود را هميشه در حد تعادل نگه دارد.
آري!«همانند، همانند مي سازد.» و يا «افسرده دل، افسرده کند انجمني را»و مرد با ايمان و خوشرو، خانواده ي متقي و شاداب را تربيت و رهبري مي نمايد و بالعکس.

23-پرهيز از خودکم بيني:

از احساس يأس، نفرت و انزجار نسبت به خودتان فاصله بگيريد. اگر در گذشته، زندگي مطابق دلخواهتان نبوده و يا احتمالاً با شکست
مواجه بوده ايد، آينده را فداي گذشته نکنيد. مي توان با بهتر زندگي کردن و برخورد مثبت و عقلاني، از رنج هاي زياد و استرس هاي رواني کاست. امام علي (ع) مي فرمايند:
«اگر از آنچه گذشته عبرت گيري، آنچه را باقي مانده مي تواني حفظ کني.» (2)
اگر با خودتان کمي مهربان و واقع بين باشيد، شادکامي زندگي را بهتر احساس خواهيد کرد.شما مي توانيد بهترين، باصفاترين، با محبت ترين، بانشاط ترين، زيباترين و با معنويت ترين کانون گرم زندگي مشترک را داشته باشيد. خواستن توانستن است، به شرطي که شما خود را کم نبينيد.

24-کسب تجارب:

سعي کنيد در زندگي خود، از تجارب و سرنوشت ديگران درس و عبرت بگيريد.تجارب تلخ و نامطبوع ديگران، شما را متوجه ارزش هاي موجود زندگي تان و قدرداني از آنها خواهد نمود. تجارب مطبوع ديگران نيز در ارتقاء موفقيت شما بسيار مفيد خواهد بود.

25-انتقاد سازنده به جاي انتقاد مخرّب:

سعي کنيد در زندگي مشترک، نسبت به برخي از رفتارها و عيوب احتمالي همسرتان، به جاي «انتقادهاي مخرب»، «انتقاد سازنده»داشته باشيد. زيرا همزمان با افزايش انتقاد مخرب در خانواده،
شادکامي جاي خود را به تلخکامي داده و روابط دوستانه و محبت آميز به خصومت و دشمني تبديل مي شود.
انتقاد اگر به جاي خود و با روش صحيح و مناسب انجام گيرد، يک شيوه ي کارآمد و مؤثر خواهد بود. از تکرار پي در پي انتقاد (چه سازنده و چه مخرب)بپرهيزيد.

26-ويژگي هاي انتقاد سازنده:

نصيحتي کنمت بشنو بهانه مگير
هر آنچه ناصح مشفق بگويدت بپذير
«حافظ»
ويژگي هاي انتقاد سازنده در زندگي مشترک عبارتند از:
1-انتقاد با نيت خيرخواهانه انجام مي شود.
2-لحن انتقاد کننده آرام، نرم و مشفقانه است.
3-هدف انتقاد کننده ارشاد و اصلاح است.
4-انتقاد در خلوت و تنهايي صورت مي گيرد. زيرا انتقاد در جمع موجب مي شود که شنونده ي انتقاد، امنيت روحي خود را در مخاطره ببيند و اين انتقاد، او را نزد ديگران خوار و کوچک کند. اما انتقاد در خلوت، باعث اعتماد به نفس و عزت بخشيدن به وي مي گردد.
5-انتقاد با توجه به ظرفيت رواني همسر انجام مي شود.
6-قبل از انتقاد سازنده، تعدادي از ويژگي هاي مثبت همسرتان را بيان کنيد و با جلب اطمينان ايشان، موضوع اصلي مورد انتقاد را طرح نماييد.چنين عملي موجب مي شود که او مقاومت کمتري در پذيرش انتقاد از خود نشان دهد.
7-انتقاد با عبارات پيشنهادي ارائه مي شود نه با جملات آمرانه و دستوري.
8-انتقاد صرفاً از رفتار و کار خطا به عمل مي آيد.
9-انتقاد بدون توهين و تحريک عصبي انجام مي شود.
10-انتقادگر فرصتي براي جبران به انتقاد شونده مي دهد.
11-انتقاد از جنبه ي مثبت طرف مقابل آغاز مي شود.
12-روش انتقادگر، عيب پوشي و رازداري است.
13-انتقادگر، در حين انتقاد بر خود مسلط است.

27-رازداري در برابر رازگويي:

يکي از مهمترين عواملي که به نگهداري حريم خانوادگي لطمه مي زند و تعادل آن را در هم مي ريزد، بازگو کردن اسرار و رازهاي درون خانواده نزد ديگران است.
ضروري است زن و شوهر در جهت دستيابي به تفاهم، اسرار يکديگر را نزد ديگران فاش نکنند، و آن را امانتي از جانب يکديگر نزد خودشان تلقي نمايند.
انواع رازگويي:
مواردي که در زندگي مشترک، رازگويي انجام مي شود و تفاهم موجود ميان آنان را تهديد مي کند، به طور اجمال عبارتند از:
1-فرد، راز همسرش را براي ديگران بازگو کند. 2-فرد، راز خودش را براي ديگران بازگو کند. 3-فرد، راز ديگران را براي همسرش بازگو کند. 4-فرد، رازهايي از زندگي را براي ديگران بازگو کند. 5-ديگري، راز گذشته ي يکي از زوجين را براي همسرش افشا کرده و روابط آنها را خصمانه کند.
آثار مثبت رازداري:
رازداري آثار مثبتي است که به طور اجمال عبارتند از:
1-با حفظ رازداري بر درجات ايمان ما افزوده مي شود. 2-رازداري بر ميزان خويشتن داري ما مي افزايد. 3-رازداري، اعتماد ديگران را نسبت به ما جلب نموده و مردم با ديده ي احترام و اطمينان به افراد رازدار مي نگرند. 4-افراد رازدار الگوي مناسب براي همسر، فرزندان و جامعه مي باشند. 5-رازداري، روابط زوجين را مستحکم تر و پايدارتر و شيرين تر مي نمايد.
آثار نامطلوب رازداري:
1-پرورش و توسعه شخصيت منفي. 2-کاهش درجه ي ايمان و اعتقاد به خدا. 3-غفلت و انحطاط اخلاقي. 4-اشاعه و گسترش رذايل اخلاقي.
عوامل رازگويي (افشاي راز):
عواملي که منجر به افشاي راز مي شوند، به طور اجمال عبارتند از:
1-پوشانيدن حقارت دروني. 2-فقر ارتباط متعادل عاطفي بين زن و شوهر. 3-انتقاد ناپذيري زن و شوهر. 4-الگو گرفتن از روابط والدين. بنابراين اسرار و مکنونات قلبي خود را با کسي در ميان نگذاريد، مگر با معدودي دوست که آنها را مي شناسيد و به صداقت و پاکي و رازداري آن ها يقين و اطمينان داريد، آن هم در صورت ضرورت که بخواهيد با آنها مشاوره نماييد و از آگاهي و راهنمايي هاي ايشان بهره گيريد.

28-صدا زدن:

بسيار زيباست که هر يک از زن و شوهر، همسر خود را با نامي صدا کند که او بيشتر دوست دارد، چه اسم کوچک باشد و يا نام خانوادگي، يا القاب مذهبي و عناوين اجتماعي.
پيامبر اکرم (ص) مي فرمايند:
«... بهترين نامي که دوست دارد، او را صدا زند.» (3)
بهتر است پيش از آنکه زن و شوهر در اجتماع لقب و عنواني پيدا کنند؛ يعني سال هاي اول ازدواج که هنوز دکتر و مهندس و حاجي نشده اند و يکديگر را به اسم کوچک و يا نام فاميل مي خوانند، چاشني محبتي بر آن بيفزايند و مثلاً «مهدي جان و زهرا جان»يا «علي آقا و زينب خانم»صدا بزنند.

29-بدرقه و «پيشواز»همسر:

هنگام خداحافظي، زن و شوهر با چشماني مهربان و خريدار محبت و نگاه هاي گرم و گيرا، بسان آهن ربا، به يکديگر چشم مي دوزند و دنيايي از خواستن ها و محبت ها با نيم نگاهي پرمعني و متبسّم بيان مي کنند.
ما همه ي عشق را از نگهي خوانده ايم
پاک بشوي از کتاب، لفظ و عبارات را
زن و شوهر فهيم و آگاه به خوبي مي دانند که شريک زندگيشان هميشه به محبت صادقانه نياز دارد و خريدار نگاه هاي پر از عشق و اميد است، از اين رو همواره (خصوصاً به هنگام جدايي) با چشمان پر مهر و نگاه هاي پر جاذبه، امواجي از محبت و دوستي را به دل و جان همسر خود روانه مي کنند.
چه زيباست هنگام بيرون رفتن شوهر از خانه، زن چند قدمي پشت سرش رود و او را تا در منزل بدرقه کند و براي او دستي تکان داده و تبسمي زند و او را به خداي بزرگ بسپارد.

30-گذر از بحران ها:

بحران ها و مشکلات زندگي، محک لياقت و شايستگي شما به شمار مي روند، سعي کنيد با عبور از بحران ها، لياقت، جديت و توان خود را به اثبات برسانيد و بر سکوي موفقيت بايستيد.
آري عزيزان!شقايق تنها گلي است که در تاريکي نيز از تلاش باز نمي ايستد و به رشد خود ادامه مي دهد. پس بياييد از اين «گل آزاده» بياموزيم که حتي در سخت ترين شرايط نيز، مي توان با نور اميد طي طريق کرد و از تلاش دست برنداشت.

پي نوشت :

1-اصول کافي، ج2، ص228.
2-نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، نامه 2/49.
3-اصول کافي، ص 643.

منبع: کتاب راهنماي خانواده
/س