شپيامي براي همه عصرها و نسل ها(1)

آخرين كلام از اولين امام امير مومنان علي عليه السلام
سخن امام (ع) امام سخن ها است. او قرآن ناطقي بود كه جز حق نمي گفت و جز حق نمي جست. پيشواي متقيان يار و ياور مظلومان و حامي مستضعفان تا آخرين لحظه هاي حيات در انديشه پاسداري از ارزش ها تكريم كرامت ها حاكميت حق و عمل به فرمان هاي قرآن بود.
امام تقواپيشگان سرخيل لبيك گويان به نداي قولوا لااله الاالله پيامبر (صلي الله عليه و آله) و اولين سراينده سرود توحيد وجود پربركتش در همه ابعاد براي پيروانش كامل ترين الگوها است. او را در خانه همسري نمونه و شايسته براي زهراي اطهر (سلام الله عليها) و پدري مهربان و استوار مي بينيم و در سنگر امامت حضرتش را عادلي بصير و مدبري پرسوز مي يابيم. چهره اش در مقابل ستمگران و ظالمان مصمم و آشتي ناپذير و دربرابر يتيمان دردمندان محرومان و بيوه زنان متواضع و گشاده است. او در ميدان حرب رزم آوري شجاع و بي همتا و در محراب عبادت عبدي خاشع و مخلصي خاضع است.
سخن از علي (ع) گفتن محنت بر گوينده است؛ آخر توصيف اقيانوس وجود علي (ع) با ماهي كوچك سرگردان در بركه چگونه مي تواند ميسر باشد.
در تعظيم و تكريم عظمت شخصيت برگزيدگان جهان اسلام از واژه «علي وار» و «علي گونه» مدد مي گيريم؛ و اينك همه كلمات در تشبيه وجود ملكوتي آن امام رادمردان و آيت رحمت حق سخت در عجز و تحيرند. افسوس كه نمي دانم چگونه از علم علي (ع) حلم علي (ع) عدل علي (ع) حميت و ايثار و همت والاي علي (ع) صوم و صلوه علي (ع) راز و نياز علي (ع) سر و آشكار علي (ع) حكومت و حكمراني علي (ع) همه معناي وجود علي (ع) و... سخن بگويم !
آنگاه كه وابستگان به زر و زور و تزوير ديگر نمي توانند تاب تحمل امام مومنان (ع) را داشته باشند با دسيسه هاي مختلف سد راه عدالت گستر او مي شوند و سرانجام فرزند كعبه را در محراب عبادت به شهادت مي رسانند.
در فجر نوزدهمين روز از ماه مبارك رمضان به هنگام قيام به صلوه فرق مبارك اميرالمومنين با شمشير زهرآگين دشمن كين شكافد. علي (ع) جمله «فزت و رب الكعبه» را به زبان جاري مي كند (قسم به پروردگار كعبه كه به فلاح رسيدم). و امام حق از گذر نفي همه الهه ها اخلاص و يكتايي و پيوند با الله به سر منزل رستگاري مي رسد.
امام در آخرين ساعات حيات در بستر شهادت درحالي كه غوغايي در شهر برپاست و مردم بر سينه و سر مي زنند فرزندان دلبندش را كه امامت و كاروان سالاري امت را پس از او برعهده خواهند داشت امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام) را فرا مي خواند و با روحي بلند و قلبي آرام با آنها سخن مي گويد و يكبار ديگر توجه ايشان را به برخي از مهم ترين مسائل اخلاقي رفتاري اجتماعي و سياسي جامعه مسلمين جلب مي كند.
امام متقيان علي (ع) در پيام كوتاه اما پردامنه و جاودانه خود كه هميشه بر فرازعصرها و نسل ها روشنگر طريق آزادگان و خردمندان است با عنايت به مهم ترين مسائل جامعه و نياز امت اسلامي سخنان خود را عمدتا در چهار محور تقواپيشگي و وارستگي و آزادگي همدلي و صلح و صفا و وحدت بين مسلمانان پذيرش مسئوليت اجتماعي و دستگيري نيازمندان و محرومان و آرامش و امنيت ملي بيان مي كند.
آغاز كلام عرشي امام (ع) چنين است:
اوصيكما بتقوي الله ولاتبغياالدنيا و ان بغتكما و لا تا سفا علي شي منها زوي عنكما و قولا بالحق و اعملا للاجر و كونا للظالم خصما و للمظلوم عونا. (نهج البلاغه ص 321 نامه شماره 47)
وصيت اميرالمومنين به حسن و حسين عليهم السلام
شما را به تقوا و وارستگي سفارش مي كنم. خداوند بزرگ را در پنهان و آشكار ناظر و مراقب بدانيد! درپي دنياپرستي نباشيد! هر چند دنيا سراغ شما آيد. بر آنچه از دست مي دهيد تاسف مخوريد! سخن حق بگوييد و جز رضايت الهي از اين عمل نتيجه اي نخواهيد! دشمن سرسخت ظالم و يار و ياور مظلوم و ستمديده باشيد.
امام متقيان (ع) منشاي همه بدبختي و شقاوت انسان را دورماندن از تقواي الهي و وارستگي به زرق و برق دنياي فاني و اسارت جاذبه هاي حيات دنيوي مي دانند و از همين رو در آغاز كلام غ آخرين خود به تقواپيشگي و جلب رضاي الهي و نيل به فلاح و رستگاري و آزادگي و وارستگي از وابستگي هاي دنياي مادي مي دانند؛ چرا كه انسان زماني كه وجودش در گرو جاذبه هاي دنيايي قرار گيرد و دلباخته مظاهر دنيوي شود در ازدست دادن برخي تعلقات و امتيازات دنيوي دچار ياس و تاسف فراوان مي شود و چه بسا در گويش ها و قضاوت ها و رفتارها از حريم حق و عدالت خارج شود و به لحاظ انديشه هاي دنيوي و هيجان كشش هاي نفساني نتواند آنچه را كه حق است به زبان جاري كند و بدانچه كه حق است و رضاي خدا عمل كند و اين از زواياي مهم و قابل توجه در انحراف فكري و انحطاط اخلاقي و آسيب پذيري شخصيت سالم انساني است. آنگاه كه انديشه و عمل انسان از حريم حق خارج شود معيار قضاوت ها و رفتارهايش منافع دنيوي و خداي ناخواسته طرفداري از صاحبان قدرت و ظالمان ضعيف كش خواهد شد.
اوصيكما و جميع ولدي و اهلي و من بلغه كتابي بتقوي الله و نظم امركم و صلاح ذات بينكم فاني سمعت جدكما صلي الله عليه و آله يقول : «صلاح ذات البين افضل من عامه الصلاه و الصيام».
من شما و همه فرزندان و خاندانم را و همه كساني را كه اين پيام من به آنها مي رسد به تقواي الهي و نظم امور خود و آشتي با يكديگر (اصلاح ذات البين) سفارش مي كنم؛ زيرا من از جد شما محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) شنيدم كه فرمود : «اصلاح و آشتي بين مردم بهتر است از نماز و روزه ساليان».
آري؛ اين كلام امام غ حق اميرمومنان (ع) پيشواي آزادگان پيامي است براي همه انسان ها بر فراز عصرها و نسل ها. امام علي (ع) مقيد بودن به نظم و ترتيب و متعهدبودن به نظام و قواعد اجتماعي را براي همه انسان هاي وارسته و آزاده ضروري مي داند و در كنار تقواي الهي برآن تاكيد مي كند. نظم و ترتيب شرط اول موفقيت و ضروري ترين بستر روابط اجتماعي و تنظيم امور دريك جامعه پيشرفته و متعالي است.
بي ترديد اختلاف و قهر و پشت كردن به يكديگر در جامعه مسلمانان و دامن زدن به اختلاف ها و فاصله گرفتن از همديگر به دلايل و بهانه هاي مختلف آفت وحدت و مانع رشد و تحول مطلوب شخصيت فردي و اجتماعي در بين امت مسلمان است. قهر و ستيز بين فردي و درون خانوادگي و منازعات گروهي و جناحي در جامعه اسلامي آفت بهداشت رواني فردي و گروهي و مخل سلامت و نشاط و پويايي اجتماعي و مانع رشد و تحول و پيشرفت مطلوب در هر جامعه اي است.
از اين رو امام متقيان علي (ع) با عنايت به اين مهم در آخرين لحظات حيات با تاكيد بر حفظ وحدت بين مسلمانان هرگونه تلاش صادقانه و خردمندانه درجهت آشتي و تاليف قلوب و همدلي و همراهي بين اشخاص و گروه هاي مختلف درجامعه مسلمانان را از سال ها نماز و روزه برتر مي دانند. آشتي و تاليف قلوب بين مسلمانان در هر سطحي كه باشد در بين جوانان و بزرگسالان خواهران و برادران زنان و شوهران والدين و فرزندان خانواده ها و همسايه ها خانواده ها و فاميل ها جمعيت ها و گروه ها تشكلها و جناح ها مسئولان و كارگزاران دولتمردان و مديران سياستمداران و سياستگزاران و رهبران ارشد جامعه و آشتي دل ها در جامعه مسلمانان والاترين معنا را خواهد داشت. به سخن ديگر مولاي متقيان امير مومنان (ع) رهبر آزادگان و انديشمندان جهان علي (ع) از جمله بارزترين مصاديق اصلاحات در جامعه اسلامي را برقراري نظم و ترتيب و مقيدبودن به قواعد و قوانين اجتماعي صلح و آشتي بين مسلمانان و ايجاد وحدت در صفوف مسلمين، رسيدگي به امور مسلمانان به ويژه نيازمندان و تهي دستان و حفظ امنيت اجتماعي مي دانند.
الله الله في الايتام فلاتغبوا افواهم ولايضيعوا بحضرتكم.
خدارا! خدارا! در مورد «يتيمان» نكند آنها گاه سير و گاه گرسنه بمانند نكند آنها در حضور شما در اثر عدم رسيدگي از بين بروند!
مولا علي (ع) در ضرورت پرداختن به امور مسلمانان و رسيدگي به نياز نيازمندان به حساس ترين و آسيب پذيرترين گروه اجتماعي يعني كودكان و نوجوانان يتيم و بي سرپرست اشاره مي كند و تامين نيازهاي زيستي و رواني آنان و تكريم شخصيت ايشان را از مهم ترين مسئوليت ها و رسالت ها در جامعه اسلامي مي داند.
واقعيت اين است كه نتيجه حاصل از مطالعات انجام شده پيرامون ويژگي هاي شخصيتي كودكان يتيم و عوامل موثر در پيشرفت تحصيلي و تحول مطلوب شخصيت آنان حاكي از آن است كه چنانچه اين گروه آسيب پذير مورد توجه و حمايت و هدايت مستمر قرار گيرد و نيازهاي فطري آنان به دور از هرگونه منت با احترام و محبت و تكريم به شايستگي تامين شود بيشترين زمينه رشد و تحول و پيشرفت و خلاقيت ايشان فراهم مي شود و اگر خداي ناكرده رسيدگي به اين گروه مهم تابع احساسات فردي و گذرا واقع و به شخصيت حساس ايشان كم اعتنايي يا بي اعتنايي شود زمينه آسيب پذيري اخلاقي و اجتماعي ايشان به طور فوق العاده اي هموار مي شود.
علي (ع) بعد از تاكيد بر حقوق يتيمان بر حقوق همسايگان تاكيد مي كند و مي فرمايد : و الله الله في جيرانكم فانهم وصيه نبيكم. مازال يوصي بهم حتي ظننا انه سيور ثهم.
خدارا! خدارا! كه درمورد «همسايگان» خود خوش رفتاري كنيد؛ چرا كه آنها سفارش شده پيامبر شما هستند. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) همواره درباره همسايگان سفارش مي فرمود تا آنجا كه ما گمان برديم براي آنان ارثي معين خواهد كرد.
امام رادمردان علي (ع) آنگاه بر توجه به قرآن و عمل به مضمون ها و فرمان هاي قرآن اين كتاب هميشه جاويد را تاكيد و اقامه نماز اين كامل ترين پاسخ به عالي ترين نياز انسان را به مثابه ركن اساسي دين سفارش مي كند و حضور در خانه خدا را مورد توجه قرار مي دهد.
والله الله في القرآن لايسبقكم بالعمل به غيركم.
خدارا! خدارا! در توجه به «قرآن» هشيار باشيد تا بيگانگان در عمل به قرآن از شما پيشي نگيرند!
والله الله في الصلاه فانها عمود دينكم.
خدارا! خدارا! درباره «نماز» كه ستون دين شما است.
والله الله في بيت ربكم لاتخلوه ما بقيتم فانه ان ترك لم تناظروا
خدارا! خدارا! در حق «خانه پروردگارتان» ! تا آن هنگام كه هستيد آن را خالي نگذاريد كه اگر حرمت آن را نگاه نداريد بلاي الهي شما را فرو خواهد گرفت.
والله الله في الجهاد باموالكم و انفسكم و السنتكم في سبيل الله و عليكم بالتواصل و التباذل و اياكم والتدابر و التقاطع. لاتتركوا لامر بالمعروف والنهي عن المنكر فيولي عليكم شراركم ثم تدعون فلا يستحاب لكم.
خدارا! خدارا! درباره «جهاد» در راه خدا به مال هاتان جان ها و زبان هاتان ! بر شما باد كه پيوندهاي دوستي و محبت را محكم نگه داريد و بذل و بخشش را فراموش نكنيد! مبادا از هم روي بگردانيد و پيوند هم را بگسلانيد. «امر به معروف و نهي از منكر» را ترك نكنيد! كه اشرار بر شما مسلط مي شوند و آنگاه هر چه دعا كنيد مستجاب نمي شود.
مولاي متقيان (ع) قبل از بيان آخرين فراز از سخنان ارزشمند و توصيه هاي جاودانه خود به جهاد در راه خدا با مال و جان و زبان توجه و همگان را به وحدت و دوستي و اتحاد دعوت مي كند و آمريت به نيكي ها و نهي كردن از زشتي ها را در جامعه و عنايت خاص خداوند به مومنان را درگرو عمل به اين فريضه مهم مي داند. سپس مي فرمايد.
يا بين عبدالمطلب لاالفينكم تخوضون دماالمسلمين خوضا تقولان : «قتل اميرالمومنين». الا لاتقتلن بي الاقاتلي. انظروا اذا امت من ضربته هذه فاضربوه ضربه بضريه و لاتمثلوا (1970) بالرجل.
فاني سمعت رسول الله (صلي الله عليه و آله) يقول : «اياكم والمثله (3971) ولو بالكلب العقور.
اي پسران عبدالمطلب نكند شما بعد از شهادت من دست خود را از آستين بيرون آوريد و در خون مسلمانان فرو بريد و بگوييد اميرمومنان كشته شد (و اين بهانه اي براي خون ريزي شود). بدانيد جز قاتل من نبايد كسي به خون كشته شود.
بنگريد! اگر من از اين ضربت جهان را بدرود گفتم او را تنها يك ضربت بزنيد! تا ضربتي دربرابر ضربتي باشد و دست و پا و ديگر اندام را مبريد! كه من از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) شنيدم كه مي فرمود : بپرهيزيد از بريدن اندام مرده ! گرچه سگ گزنده باشد.
امام آزادگان علي (ع) با عنايت خاص به امنيت و آرامش در بين مسلمانان بي نظمي هاي اجتماعي و اقدامات خودسرانه و هيجاني و انتقام و تعرض به ديگران ولو گناهكاران و مجرمان را خارج از حريم شرع و قانون و مقررات اجتماعي مي داند و امت اسلامي را از آن منع مي كند. حتي زماني كه فرد يا گروهي بخواهند انتقام خون شخصي چون مولاي متقيان اميرمومنان علي (ع) را از جنايتكاري همچون ابن ملجم بستانند بايد خويشتن داري كنند تا قصاص قاتل براساس قوانين شرع و به دست فردي مسئول صورت پذيرد؛ و اين از بارزترين مصاديق سلامت و امنيت اجتماع مسلمانان است.
آري؛ در شرايطي كه نگراني و اضطراب و هيجان همه جا را فرا گرفته بود و مردم با چشماني گريان سراسيمه به كوچه و خيابان ريختند و «واي علي كشته شد» مي گفتند و آرام نداشتند و هر لحظه كه خبر ضربت خوردن امام متقيان (ع) پدر يتيمان و ياور محرومان به محله و شهرهاي دور و نزديك مي رسيد موج تازه اي از حركت مردم دل شكسته و نگران به سوي خانه علي (ع) آغاز مي شد امير مومنان (ع) با قلبي آرام و انديشه هاي خدايي آن چنان با حسنين (عليهماالسلام) سخن مي گفت كه گويي هيچ اتفاقي نيفتاده است!
ادامه دارد ...